Ko će osvojiti 21. vijek?

Prve dvije decenije 21. vijeka počinju da bacaju dugu sjenku na zapadni svijet. Prešli smo dug put od kraja prošlog vijeka, kada su ljudi svuda, ali naročito u Evropi, olako prihvatili “kraj istorije”.

Po toj iluzornoj tezi, pobjeda Zapada u hladnom ratu - posljednjem od tri velika rata 20. vijeka - je dala zamajac globalnom poretku za koji ne postoje alternative. Stoga, mislilo se, svjetska istorija će polako da se kreće ka univerzalizaciji demokratije zapadnog tipa i tržišne ekonomije. Novi vijek će biti samo nastavak prethodnog sa produženjem dominacije trijumfalnog Zapada.

Svijet je danas mudriji. Mreža savezništava i inistutucija koje su održavale dominaciju Zapada su se pokazale proizvodom 20. vijeka i njihova budućnost je sada upitna. Globalni poredak prolazi kroz fundamentalnu promjenu, dok se centar gravitacije pomjera sa Sjevernog Atlantika ka Pacifiku i Istočnoj Aziji. Kina je na pragu - ekonomski, tehnološki i politički - da postane svjetska sila i jedini izazivač aktuelnom hegemonu, Sjedinjenim Državama. U isto vrijeme, SAD postaje umorna o uloge globalnog lidera. Počela je da odstupa za vrijeme bivšeg predsjednika Baraka Obame, ali pod Donaldom Trampom je ubrzala povlačenje na haotičan i opasan način. Abdikacija Amerike od liderstva predstavlja prijetnju za samo postojanje transatlantskog Zapada, koji počiva na temelju zajedničkih vrijednosti i političkih institucija. U nedostatku razumnih alternativa, strukture se urušavaju. Rusija se u međuvremenu konfrontira sa budućnošću gledanjem u svoju prošlost iz 20. vijeka. Kao Sovjetski Savez, u potpunosti se kladi na nuklearno oružje. Međutim u 21. vijeku, o nečijoj moći neće odlučivati nečiji nuklearni arsenal, već širi spektar tehnoloških mogućnosti baziranih na digitalizaciji. Oni koji nisu na čelu kada je u pitanja vještačka inteligencija i Big Data neumoljivo će postati zavisni i na kraju kontrolisani od strane drugih sila. Podaci i tehnološki suverenitet, ne nuklearne bojeve glave, će odlučiti o globalnoj distribuciji moći i bogatstva u ovom vijeku. U otvorenim društvenima isti faktori će odlučiti o budućnosti demokratije.

Što se tiče Evrope, Stari kontinent je ušao u novi vijek, sve sem u optimalnoj formi. Živeći u udobnoj postistorijskoj iluziji vječnog mira, Evropska unija nije uspjela da kompletira projekat integracije (iako je uspjela da se širi istočno). Implicitno povlačenje američke garancije bezbjednosti pod Trampom je bio kao grom iz vedra neba po Evropu.

Isto se može reći za digitalne revolucije. Prva faza digitalizacije - potrošački usmjerene platforme - vode skoro u potpunosti SAD i Kina. Nema konkurentnih evropskih firmi i platformi, niti postoje evropske kompanije za “računarstvo u oblaku” (cloud-computing) koje se mogu nositi sa gigantima iz Silicijumske doline i Kine.

Najbitnije pitanje sa kojim se suočava nova Evropska komisija je nedostatak digitalne suverenosti Evrope. Kontrola nad AI, Big Data i povezanim tehnologijama će odrediti ukupnu kokurentnost Evrope u 21. vijeku. Ali Evropljani moraju da odluče ko će biti vlasnik podataka potrebnih da bi se dostigla digitalna suverenost i pod kojim uslovima da upravlja prikupljanjem i upotrebom. Ta pitanja će odlučiti o sudbini demokratije u Evropi i da li će budućnost Starog kontinenta biti budućnost prosperiteta ili nazadovanja. Kao takva, ta pitanja moraju biti riješena na evropskom nivou, a ne pojedinačno od strane članica država. Jednako bitno - odgovor na ova pitanja mora se dati sada. Evropa mora da krene da kotrlja digitalnu kuglu ili će je ona pregaziti. U godinama ispred nas, automoto dizajn i proizvodnja, mašinstvo, medicina, odbrana, energija i privatna domaćinstva će biti poremećena digitalnim tehnologijama. Podaci generisani iz tih sektora će većinom biti procesuirani kroz oblake, što znači da će kontrola oblaka biti ključna za dugoročne ekonomske i strateške izglede. Da bi bezbjednim čuvala svoju digitalnu suverenost, Evropa mora da masovno investira u kapacitete računarstva u oblaku i druge fizičke resurse koji podupiru digitalnu revoluciju. Evropa je bila uveliko prespora i neodlučna u tom pogledu. Sada je izazov da se dostignu SAD i Kina, ili će trajno ostati iza njih. Evropljani ne treba da gaje nikakve iluzije da će se privatni sektor sam pobrinuti o stvarima. Kompetitivni hendikep Evrope zahtijeva fundamentalnu promjenu u strategiji na najvišem nivou. Institucije EU će morati da predvode postavljanjem regulacija i zajedno sa članicama država da obezbijede neophodno finansiranje. Obezbjeđivanje digitalne suverenosti zahtijeva mnogo širi napor, uključujući biznise, istraživače i političare. Nakon nedavne 50. godišnjice prvog slijetanja na Mjesec, bilo je mnogo diskusije u medijima o potencijalnom ljudskom letu na Mars. Kada je Evropa u pitanju, pak, putovanje u svemir može da čeka. Glavni prioritet moraju biti uspostavljanje i obezbjeđivanje digitalne suverenosti i da uradi sve što je potrebno da spriječi svoje propadanje i zaštiti demokratiju. Bilo to dobro ili loše, 21. vijek je odavno počeo.

Copyright: Project Syndicate, 2019.

( Joška Fišer )