Dani optimizma i propuštenih šansi

Raskol u DPS-u, definitivno cijepanje do tada hegemone i monolitne partije autoritarne vlasti, na dva dijela, ozvaničeno 11. jula 1997, na prozapadno i reformsko Đukanovićevo i konzervativno-tradiocionalističko prosrpsko Bulatovićevo krilo - produkovalo je snažne i temeljne promjene na crnogorskoj političkoj sceni.

DPS Crne Gore, nominalno predvođen dr Milicom Pejanović-Đurišić, predstavnikom onog dijela DPS-a čiji je stvarni vođa bio predsjednik Vlade Crne Gore Milo Đukanović, opredijelila se za novi politički kurs, bitno različit u odnosu na dotadašnji put vladajuće partije.

Vladajuća stranka u Crnoj Gori, DPS CG, čiji se suštinski korifej bio Milo Đukanović, nakon partijske diobe i nepovratnog stranačkog raskola, nije se opredijelila za obnovu državne suverenosti i samostalnosti Crne Gore; nije tražila istupanje Crne Gore iz državne zajednice sa Srbijom (SRJ), ali se izjasnila protiv koncepta tadašnjeg predsjednika Republike Crne Gore i smijenjenog lidera DPS-a mr Momira Bulatovića, vjernog sljedbenika Slobodana Miloševića, izraženog u njegovoj krilatici “Jugoslavija bez alternative” i tendirala je redefiniciji crnogorsko-srpskih odnosa u postojećoj državnoj zajednici.

Milo Đukanović je, nakon raskola u DPS-u, postao vođa jednog njegovog (u finalu unutarparijskog obračuna se tako pokazalo) većinskog, polarizovanog krila, koji je tada zagovoralo koncept reformisane i demokratske SRJ, s ambicijom njene integracije u međunarodnu zajednicu kao federalne države, ali u kojoj je neophodno osnažiti državnost Crne Gore i njenu ustavnu ravnopravnost, anuliranu autokratijom režima Slobodana Miloševića.

Đukanović je, kao čelnik reformisanog krila DPS, tada govorio o “uspravnoj Crnoj Gori” u zajedničkoj državi sa Srbijom, konfrontirajući se politici beogradskog establištemnta i njegovih ekspozitura u Crnoj Gori, koje su bile zadovoljne dotadašnjim vazalskim odnosom Crne Gore prema beogradskom sizerenu i koje su tražile i ubuduće konzerviranje postojećeg stanja (status quo).

Tada je Đukanovićevo krilo u DPS-u, nakon raskola u toj partji, konačno, priznalo i obznanilo da Crna Gora nije ravnopravna u zajedničkoj državi sa Srbijom i da su, u postojećoj konstelaciji snaga na razini odnosa unutar SRJ, temeljno ugroženi vitalni crnogorski državotvorni i nacionalni interesi i identitet, demokratija i postulati građanskog i multietničkog društva.

Đukanovićev DPS postao je, tada, u ideološkoj-političkoj ravni, partija diskontinuiteta, dok je Bulatovićev DPS (februara 1998, konsituisan kao nova partija - SNP CG) predstavljao de factonovu-staru partiju ideološkog kontinuiteta sa DPS - politikom prije raskola, iako je, u pravnom smislu, odlukom nadležnih organa u Crnoj Gori Đukanovićev DPS, poslije raskola, proglašen partijom kontinuiteta, te pravnog i političkog sljedbenika postojećeg DPS-a.

Novi politički kurs Đukanovićevog DPS-a bio je reformskog i relativno liberalnog tipa, ali i tada, nešto otvorenije, doduše, uglavnom indirektno eksponiranog, ali suštinski tačno lociranog, s obzirom na odnos snaga unutar Crne Gore i međunarodonih odnosa, procrnogorskog državotvornog karaktera, te je, u tom smislu bio, u snažnoj opreci sa konzervativnim i tradicionalističkim kursom “paralelnog” DPS-a Momira Bulatovića, koji će nastaviti da slijedi politiku i ideologiju Slobodana Miloševića, u kojoj Crna Gora nema svoj identitet i subjektivitet, već treba da ga formuliše onako i u onoj mjeri kako propisuje centar vlasti i moći u Beogradu, pod gospodarskim žezlom Miloševića.

Milo Đukanović je tokom i nakon raskola u DPS-u uspio zadobiti široku podršku demokratske i suverenističke javnosti u Crnoj Gori i nezavisnih medija, kulturnih, novinarskih, književnih i drugih asocijacija, koje su preferirale uspostavu nezavisne Crne Gore.

Novi politički kurs DPS uslovio je stvaranje novih faktičkih i nešto docnije formalnih koalicija. Nakon raskola u DPS-u, vlada Mila Đukanovića postala je faktički manjinska vlada, a svoj opstanak obezbijedila je zahvaljući podršci poslanika opozicionih političkih stranaka (Narodne stranke dr Novaka Kilibarde, članice Narodne sloge, koja je zajedno sa LSCG ukupno brojala 19 poslanika), te SDA CG, Demokratskog saveza Albanaca i Demokratske unije Albanaca).

Protiv vlade Mila Đukanovića nakon raskola u DPS-u bilo je 17 poslanika te stranke koji su stali uz Momira Bulatovića i 4 poslanika Narodne stranke, koji su se priklonili raskolničkom krilu dr Božidara Bojovića. Poslanici LSCG kao članice koalicje “Narodna sloga”, premda su se držali rezervisano, nijesu se, na koncu, priklonili stavu koji bi u parlamentu namjeravo da obori vladu Mila Đukanovića.

Anticipiranje novih političkih saveza i novog političkog smjera kojim će se kretati u bliskoj budućnosti većinski politički dio Crne Gore, a uoči predsjedničkih izbora u Crnoj Gori, predstavljalo je potpisivanje “Sporazuma o minimumu principa za razvoj demokratske infrastrukture u Crnoj Gori” 1. septembra 1997. u Podgorici između vlasti (Predsjednika Vlade Crne Gore, kao i predsjednika DPS-a) i opozicionih političkih partija (NS CG, LSCG, SDA, DUA, DSCG, SDP CG).

Taj sporazum vlasti i opozicije (bez Bulatovićevog DPS-a /budućeg SNP/ i Bojovićevevog krila Narodne stranke - buduće Srpske narodne stranke) u stvari značilo je stvaranje, premda ne formalno, ugovorno, ali faktički i prećutno političke koalicije između DPS-a i dijela relevantnih opozicionih političkih partija koje će na narednim predsjedničkim izborima stati na stranu Mila Đukanovića u njegovom odmjeravanju snaga sa protivničkim kandidatom Momirom Bulatovićem.

Potpisnici tog sporazuma zauzeli su stav da do završetka predsjedničkih izbora (oktobra 1997) neće obarati vladu Mila Đukanovića. Tim sporazumom bilo je utvrđeno da je krajnji rok za održavanje vanrednih parlamentarnih izbora kraj maja 1998. po proporcionalnom izbornom modelu i utvrđeni su principi za održavanje fer i poštenih izbora. (Vidi više o potpisivanju i sadržini navedenog sporazuma vlasti i dijela opozicije od 1. septembra 1997: Esad Kočan, „S praga u predvorje“, „Monitor“, br. 359, od 5. septembra 1997, str. 8-10).

Taj sporazum je potpredsjednik i idelolog DPS-a, predsjednik Skupštine Crne Gore Svetozar Marović prokomentarisao lapidarno: “Prešli smo civilizacijski prag”, a predsjednica DPS-a dr Milica Pejanović-Đurišić ocijenila je:

“DPS je odlučio da se angažuje u pravcu neophodnih promjena na društvenoj sceni. Vrlo je ohrabrujuće što, na tim principima, nalazimo saglasnost sa ostalim relevantnim političkim subjektima u Crnoj Gori”. (Citirano prema: Esad Kočan, ibidem, str. 8). Predsjednik Vlade Crne Gore i predsjednički kandidat DPS Milo Đukanović je tada obećao: “Želim da s pozicije predsjednika Vlade kažem da će sve obaveze koje je vlast preuzela u ovom dokumentu biti do kraja ispoštovane”. (Ibidem, str. 10).

Predsjednik Narodne stranke Crne Gore dr Novak Kilibarda je potpisivanje tog sporazuma 1. septembra 1997. interpretirao kao “umnožavanje Narodne sloge”. Kilibardini narodnjaci pružili su punu podršku vladi Mila Đukanovića, što je bilo najava i buduće koalicije NS CG sa DPS CG i njihovog ulaska u buduću koalicionu Vladu Crne Gore, koja će se formirati 1998.

Dr Novak Kilibarda je potpisivanje tog Sporazuma (od 1. septembra 1997.) ocjenjivao kao dogovor političkih partija, koje se po mnogo čemu razlikuju, ali koje su okupljene u odbrani Crne Gore. Kilibarda veli da “igre oko Crne Gore i igre u dijelu DPS, koji služi interesima jednog diktatora pobudile su u svima nama ne samo političke već i rodoljubive i moralne receptore”.

Kilibarda precizira da je očigledno “da jedna ideološki petrificirana svijest Bulatovića, Bojovića i njihovih sljedbenika hoće da vrati život Crne Gore vjekovima unazad” i dodaje da iza takve politike stoji “peta kolona Slobodana Miloševića. Tek će vrijeme pokazati koliko je bilo mudro i dalekosežno staviti potpise ispod sporazuma u kojem svi možemo prepoznati i zajedničke i pojedinačne interese”. (Dr Novak Kilibarda, „Umnožavanje Narodne sloge“, izjava, „Monitor“, br. 359, od 5. septembra 1997, str. 9).

Politički lider LSCG Slavko Perović, potpisnik tog sporazuma, iako je izuzetno kritički bio nastojen prema vladi Mila Đukanovića i njegovoj generalnoj politici, te, forumski većinskog DPS-a, potpisao je navedeni sporazum, ali je prije i nakon toga drugačije promišljao strategiju i taktiku razrješenja krizne političke situacije u Crnoj Gori.

On je bio je stava, sličnog Momiru Bulatoviću, o potrebi održavanja, i to tokom decembra 1997, jednovremenih predsjedničkih i parlamentarnih izbora. Perovićeva ideja obrazlagana je potrebom o demontaži monopola, vlasti i moći na političkoj sceni Crne Gore, u isti mah, i Đukanovićevog i Bulatovićevog dijela DPS-a i da na predsjedničkim i parlamentarnim izborima “velika opoziciona koalicija” treba da odmjeri snage sa Đukanovićevim DPS-om i Bulatovićevim krilom DPS-a.

Takođe, Perović je insistirao da opozicija na već raspisanim predsjedničkim izborima treba da ima svog zajedničkog opozicionog kandidata, koji bi bio rival i Đukanoviću i Bulatoviću. Međutim, budući da je sa takvim stavom lider liberala ostao u manjini u odnosu na druge opozicione političke stranke, potpisnice navedenog sporazuma, te s obzirom na činjenicu da takav njegov pristup i stav, nije podržala ni NS CG dr Novaka Kilibarde, koalicionog partnera liberala, Slavko Perović je bio u situaciji da, budući da je u tim zahtjevima ostao usamljen, popusti i stavi svoj potpis na navedeni sporazum.

Prema Perovićevom mišljenju na naredne parlamentarne izbore je trebala opozcija nastupiti jedinstveno, i time bi, po ocjeni Slavka Perovića, i Đukanović i Bulatović bili znatno oslabljeni, a nakon izbora “bismo pravili prirodnu koaliciju sa Đukanovićevim krilom DPS-a”.

Odmah nakon potpisivanja navedenog sporazuma, Slavko Perović je u izjavi za štampu o tome naveo:

„Liberalni savez je imao drugačiju ideju oko svega ovoga. Tražili smo da se predsjednički i parlamentarni izbori održe zajedno u decembru. Tako ne bi dozvolili nijednoj strani u DPS-u da se konsoliduje i potpuno zagospodari svim neformalnim centrima moći, koji su dosad bili u njihovim zajedničkim rukama. Pod uslovom da je, bez obzira na izborni sistem, na izbore izašla velika koalicija svih opozicionih stranaka dobili bismo čistu situaciju. Opozicioni savez bi iz izbora izašao ojačan, a obje frakcije DPS-a olabljene. Nakon toga bismo mogli praviti prirodnu koaliciju sa Đukanovićevim krilom DPS-a, ali na osnovu izbornih rezultata. Imali bismo aktivnu ulogu i bili u centru događaja. Propuštena je istorijska šansa. Mi smo na neki način bili prinuđeni da potpišemo ovaj sporazum. Naš koalicioni partner dr Novak Kilibarda spriječio je mogućnost da se pojavi zajednički kandidat na predsjedničkim izborima, a kroz to bi i LSCG odigrao ulogu koja mu pripada-matice opozicionog pokreta u Crnoj Gori. Kilibarda je istovremeno prebacio loptu u naše dvorište. Ako bi se mi odlučili na samostalne izbore, bili bi optuženi da razbijamo opoziciono jedinstvo, što nama nije na kraj pameti. LSCG je mnogo puta pokazao da mu je interes Crne Gore iznad uskog partijskog interesa. Đukanović će do proljeća imati dovoljno vremena da konsoliduje svoju stranku“. (Slavko Perović, „Propuštena prilika“, „Monitor“, Podgorica, br. 359, od 5. septembra 1997, str. 8).

Potpisnik navedenog sporazuma bio je i predsjednik opozicione SDP CG mr Žarko Rakčević. Nakon izbora 1996. SDP CG postao je vanparlamentarna stranka u Crnoj Gori, zahvaljujući primarno, nepovoljnim po manje partije, većinskom izbornom sistemu, iako je ta partija osvojila zapažen broj glasova, ali je, pored toga, bila i dalje parlamentarna partija na nivou SRJ (u Vijeću građana Skupštine SRJ imala je 1 poslanika - radi se o bivšem crnogorskom ministru Jusufu Kalamperoviću).

Lider crnogorskih socijaldemokrata Žarko Rakčević komentarisao je smisao i značaj zaključivanja navedenog sporazuma vlasti i opozicije. O tome je on saopštio da se postignutim sporazumom otvaraju vrata “za objedinjavanje svih demokratskih snaga u otporu režimu Slobodana Miloševića i da se njime otvara mogućnost konsenzusa oko pokretanja procesa reformi u Crnoj Gori”. Rakčević tvrdi da će na pretstojećim predsjedničkim izborima “značajan broj opozcionih glasova otići sadašnjem premijeru”. (Izjava mr Žarka Rakčevića navedena prema Esad Kočan, „S praga u predvorje“, „Monitor“, br. 359, od 5. septembra 1997, str. 9).

Razloge zbog kojih je potpisao navedeni sporazum vlasti i opozicije, predsjednik SDA CG (koja je imala 3 poslanika u Skupštini Crne Gore) Harun Hadžić je komentarisao, prezentirajući:

“Ovo je minimum oko kojeg smo se svi mogli dogovoriti. Mora se konačno krenuti u pravcu prebrođavanja krize, i u tome vidim smisao našeg angažovanja. Prvi korak su pošteni izbori. To ne znaći da se SDA odrekla od svojih programskih opredjeljenja. Naprotiv, želimo doprinijeti stvaranju normalne klime za rješavanje statusa Bošnjaka-Muslimana, kao manjinskog naroda, a ne etničke grupe”, naglašavajući da učešće SDA CG “u sklapanju sporazuma ne znači svrstavanje po principu za Mila ili Momira”. (Ibidem, str.9),

Predsjednik Demokratskog saveza Albanaca u Crnoj Gori i poslanik u Skupšini Crne Gore Mehmed Bardhi je svrhu potpisanog sporazuma, iz rakursa interesa njegove partije i artikulacije političkih amicija zapaženog dijela Albanaca u Crnoj Gori koje je ta partija zastupala, ocijenio, rekavši:

“Sporazum je prvi korak u demokratizaciji društva u Crnoj Gori i stepenica koja vodi naprijed. DS i Albanci u Crnoj Gori imaju još i drugih specifičnih zahtjeva koje ćemo uputiti strankama na vlasti poslije prijevremenih parlamentarnih izbora” (Ibidem, str. 9).

Šef poslaničkog kluba demokratske unije Albanaca Ferhat Dinoša, jedan od potpisnika sporazuma, isti je okarakterisao riječima:

“Mislim da Sporazum označava početak demokratije u Crnoj Gori. Što se tiče nekih naših zahtjeva, mi smo i zadovoljni. Dogovoreno je da se uspostavi demokratski mehanizam koji će omogućiti predstavnicima albanskog naroda da se nađu tamo gdje im je i mjesto - u crnogorskoj Skupštini. Poznato je da smo se mi od ranije zalagali da se prošire kompetencije lokalne samouprave, kao i da se Tuzima vrati status opštine. Mislim da su i kod opozicije i kod vlasti ovi zahtjevi naišli na razumijevanje. Kad god se u Crnoj Gori bude radilo za dobro svih, DUA, i Albanci kao narod, neće izostati” (Ibidem, str.9-10).

Objektivno, tim sporazumom, a to će politička realnost, praksa, ubrzo potvrditi, opozicione partije u Crnoj Gori, njegove potpisnice, anticipirale su podršku vladajućem DPS-u, odnosno, njegovom kormilaru Milu Đukanoviću u njegovom odmjeravanju snaga na predsjedničkim izborima u Crnoj Gori sa Momirom Bulatovićem i najavile novu prekompoziciju na političkoj sceni Crne Gore, te udarile fundamente novih partijskih i ideoloških koalicija i ukrupnjavanja demokratskih snaga i budućeg autonomnog i prilično, uz sve limite, samostalnog puta Crne Gore i njene različite profilacije i razvoja u odnosu na beogradsku vlast pod egidom režima Slobodana Miloševića.

Ubjedljiva većina članova i glasača šest opozicionih partija, potpisnica navedenog sporazuma, na predsjedničkim izborima u oba izborna kruga, će glasati za Mila Đukanovića u njegovom duelu sa Momirom Bulatovićem i time presudno doprinijeti Đukanovićevoj tijesnoj izbornoj pobjedi. Taj sporazum, pored ostalih efekata, imaće i snažno djestvo u političkom djelovanju opozicionih partija na narednim vanrednim parlamentarnim izborima maja 1998, a, pored ostalog, istim su utvrđeni osnovi pravila po kojima će se odvijati navedeni izbori.

( Novak Adžić )