Crna Gora i Vens-Ovenov mirovni plan 1993.

Prema ratu u Bosni i Hercegovini (1992-1995), vlast u Crnoj Gori dominantno je slijedila politiku koju je kreirao i vodio predsjednik Srbije Slobodan Milošević. Ona se opredijelila za zajedničku državu Srbije i Crne Gore i dogovorno konstituisala, nakon referenduma u CG 1. marta 1992, Saveznu Republiku Jugoslaviju (SRJ) 27. aprila 1992, sa pretenzijama da novostvorena država treba, ratnim putem i sredstvima, da proširi svoje granice, po mogućnosti, na teritorije susjedne BiH i Hrvatske i da se ujedini sa “onima koji to žele”. Vlast u CG, predvođena DPS-om, bila je jedna od udarnih pesnica velikospskog belicističkog projekta.

Kopredsjedavajući Mirovne konferencije o bivšoj Jugoslaviji Sajrus Vens i lord Dejvid Oven su na Ženevskoj konferenciji o (2-5. januara 1993), tokom prve etape mirovnih pregovora između zarađenih strana u BiH, ponudili mirovni plan za okončanje rata u njoj. Taj nacrt plana obuhvatao je dva dokumenta: „Sporazum koji se odnosi na BiH“ i „Sporazum o miru u BiH“. O tim dokumentima se raspravljalo na dvije posebne sjednice „Saveta za usaglašavanje stavova o državnoj politici SRJ“, koje su održane 9. i 21. januara 1993. u Beogradu. Tada su vođe bosanskih Srba (Radovan Karadžić, Ratko Mladić, Nikola Koljević i Momčilo Krajišnik) bili protiv prihvatanja Vens-Ovenovog plana, dok se rukovodstvo SRJ na čelu sa Dobricom Ćosićem i rukovodstvo Srbije na čelu sa S. Miloševićem i Crne Gore predvođeno Momirom Bulatovićem i Milom Đukanovićem opredijelilo da se prihvati ponuđeni mirovni plan.

Političko-ideološke težnje, ka etapnom stvaranju proširene zajedničke države, u kojoj bi se sa “SRJ” integrisale “Republika Srpska” i “Republika Srpska Krajina”, M. Đukanović izložio je i na sjednici “Saveta za usaglašavanje stavova državne politike SRJ” (čiji je bio član), održanoj u Beogradu 9. januara 1993, a kojom je predsjedavao predsjednik “SRJ” akademik SANU D. Ćosić. Prema sačuvanom i objavljenom stenogramu sa te sjednice, koja je razmatrala pitanje kako rukovodstvo SRJ i Srbije i CG treba da postupe u odnosu na mirovni plan Vensa i Ovena na pretstojećem nastavku zasjedanja Mirovne konferencije u Ženevi (sazvane od strane opunomoćenih međunarodnih pregovarača u cilju postizanja mirovnog sporazuma za okončanje rata u BiH), M. Đukanović se zalagao za postizanje mirovnog rješenja i prihvatanje Vens-Ovenovoj plana, ali je, indirektno, saopštio da se isti treba iskoristiti kao validnu osnova u realizaciji “strateškog cilja” proširivanja i teritorijalnog povezivanja, udruživanja SRJ sa Republikom Srpskom.

Stanovište M. Đukanovića u pogledu “krajnjeg cilja” umnogome je bilo saglasno sa političkim i državno-nacionalnim pretenzijama R. Karadžića, N. Koljevića i M. Krajišnika, a kojim se programski i strateški stremi ujedinjenju u jednu zajedničku državu Srbije i CG (već stvorene SRJ) i priključenja njoj teritorija pod vojno-političkom kontrolom režima R. Karadžića i Ratka Mladića u “Republici Srpskoj” i teritorija koje su držali pod svojom kontrolom Srbi u tzv. “Republici Srpskoj Krajini”.

Za prihvatanje Vens-Ovenovog mirovnog plana (1993) za BiH založio se i predsjednik Srbije S. Milošević i predsjednik SRJ Dobrica Ćosić. Takođe, za prihvatanje tog plana (1993) za BiH založio se predsjednik Republike CG M. Bulatović, kao i premijer CG M. Đukanović. Vlast u CG javno se izjašnjavala da taj mirovni plan treba prihvatiti i pokušala je uticati na srpsko vojno-političko rukovostvo sa Pala da se Vens-Ovenov plan prihvati. Skupština CG izjasnila se većinom glasova za taj plan.

Predsjednik SRJ D. Ćosić u memoarsko-dnevničkim zapisima “Bosanski rat”, konstatuje, između ostalog, da je u vezi stava rukovodstava SRJ oko Vens-Ovenovog plana za BiH, obavio konsultacije sa ključnim političkim ličnostima iz Srbije i CG i, pod datumom: 13. april 1993: zapisuje i to da je na sjednici Saveta za usaglašavanje politike SRJ, predsjednik Vlade CG M. Đukanović saopštio da podržava Miloševićeve prijedoge. Ćosić, sumirajući Đukanovićevo izlaganje, navodi da je Đukanović rekao da “Srbi u Bosni moraju da imenuju svoje minimalne zahteve. Rezolucija Saveta bezbednosti je kazna za dosadašnje ponašanje Srba i SRJ u Bosni. Govori o kobnim greškama svetske zajednice prema nama. Pravda je za nas značajna. Ali novi svetski poredak uvažava silu. U svetu bez ravnoteže, on drži bič i silu. Zaplenjeni su crnogorski brodovi. Iluzorno je Zapadu pričati o pravu i pravdi. Da li možemo da prihvatimo žrtvu-dostojanstvo i pravdu-ili da se priklonimo sili, znajući šta gubimo? Mi ne možemo da pružimo otpor. Treba sačuvati ono što se može sačuvati. Ponos moramo podrediti opstanku našeg naroda. Ali mi ne raspolažemo informacijama za takvu odluku. Zalaže se da Srbi u Bosni formulišu minimum svojih zahteva. Kordior između Krajine i Semberije je neophodan”, bilježi esenciju Đukanovićevog izlaganja Ćosić. (D. Ćosić, “Bosanski rat”, Službeni glasnik, Beograd, 2012, str. 117-118).

Na proširenom sastanku Saveta za usaglašavanje državne politike SRJ u Beogradu 20. aprila 1993, Milošević, Bulatović i Đukanović su insistirali da se iz pragmatičnih razloga prihvati Vens-Ovenov mirovni plan i navode “listu konkretnih ustupaka koje se mogu dobiti pre stavljanja definitivnog potpisa. Međutim, Radovan Karadžić insistira da srpska strana, koja kontroliše preko 65% teritorije, ne može da pristane na mape kojima bi se ova teritorija svela na nešto više od 40% “. (Dr Vladimir Petrović, “Odnos unutar srpske političke elite i krah Vens-Ovenovog mirovnog plana za BiH”, “Istorija XX veka”, Beograd, 1/2012, str. 17. Vidi detaljnije o tom sastanku Savjeta od 20. aprila: D. Ćosić, “Piščevi zapisi 1992-1993”, Beograd, 2002, str. 343-357).

Na nastavku mirovnih pregovora o BiH, na konferenciji u Atini 1. maja 1993, koju su sazvali kopredsjedavajući Mirovne konferencije Oven i Vens, delegaciju SRJ predvode Ćosić, Milošević, Bulatović, Republiku Srpsku zastupa Karadžić, hrvatsku stranu predstavlja dr Franjo Tuđman, a BiH (bošnjačku delegaciju) Alija Izetbegović. Uoči početka konferencije, delegacija SRJ uporno ubjeđuje Karadžića da potpiše Vens-Ovenov plan. Na tome insistiraju Milošević, Ćosić i Bulatović; Karadžić to prihvata uslovno i na Atinskoj konferenciji potpisuje plan, uz uslov da ga odobri (ratifikuje) Narodna skupština Republike Srpske. Pritisak na političko-vojno rukovodstvo bosanskih Srba da prihvati Vens-Ovenov plan nastavio se zatim od strane vrha savezne države (vojnog i političkog) i republika Srbije i CG. Tako su se 4. maja 1993, sa generalom Mladićem sastali: Milan Panić, M. Bulatović, načelnik generalštaba VJ general Života Panić i generali Vojvodić i Simonović. Oni su nastojali ubijediti Mladića da prihvati Vens-Ovenov plan. U tom cilju, Bulatović je laskavo nastrojen prema Mladiću: Govori: “General Mladić je ličnost bez hipoteke i od najvećeg uticaja na srpski narod, veći i od Karadžića. Klinton je sve potpisao, samo treba da kaže kreni sa intervencijom”. (Citirano prema: dr V. Petrović, str. 20. Za ovakav iskaz Bulatovića, dr Petrović navodi izvor: UN, Sudski spisi MKSJ, Ratni dnevnik Ratka Mladića, P01483, sastanak 4. 5. 1993).

Na Jahorini, pokraj Pala, 5. maja 1993. okupilo se rukovodstvo Republike Srpske i poslanici njene Skupštine. U njenom radu učestvuje Mladić, a tamo dolaze Ćosić, Milošević, Bulatović i grčki premijer Konstantinos Micotakis, svi sa ciljem da utiču da Skupština Republike Srpske prihvati Vens-Ovenov plan. Da se on prihvati, u obraćanju poslanicima, pozivaju Ćosić, Bulatović i Milošević. Međutim, nakon duge rasprave, Skupština RS odbija Vens-Ovenov mirovni plan za BiH, zahvaljujući vojno-političkom vođstvu RS, Mladiću prevashodno. Nezadovoljni odlukom Skupštine RS, Milošević, Ćosić i Bulatović demonstativno napustili su Pale. (Vidi: Dr V. Petrović, ibidem, str. 22).

Tada dolazi do prvog ozbiljnijeg razlaza srpsko-crnogorskog rukovodstva sa vođstvom bosanskih Srba. Poslije odbijanja Vens-Ovenovog plana, nije uslijedila vojna intervencija zapadne alijanse na položaje pod konstrolom vojske bosanskih Srba. Dogodiće se to docnije. Vens-Ovenov plan je propao. Niko od tadašnjih srpskih političkih elita nije bio zadovoljan sadržajem Vens-Ovenovog plana, kao ni rukovodstvo CG na čelu sa Bulatovićem. “Plan je stavljao tačku na ideju pripajanja Srbiji teritorija BiH pod srpskom kontrolom, što je bio neskriveni cilj rukovodstva Republike Srpske, kao i prikrivena nada rukovodstva sa druge strane Drine. Plan je takođe onemogućavao teritorijalno spajanje srpskih provincija i formiranje kompaktnog srpskog entiteta…”. (Dr V. Petrović, navedeni rad, str. 24-25).

Za prihvatanje Vens-Ovenovog mirovnog plana rukovodstvo SRJ, Srbije i CG založilo se primarno iz razloga što je smatralo da će njegovo odbijanje nanijeti ogromnu štetu SRJ i prouzrokovati još gore posljedice, odnosno, da će izazvati nove i pojačane međunarodne sankcije i dodatnu izolaciju države. Insistirali su da se pomenuti mirovni plan prihvati, pod strijepnjom od vojne intervencije NATO-a protiv SRJ. Vens-Ovenov plan je propao, zahvaljući srpskom rukovodstvu sa Pala i krvavi rat u Bosni produžio se još dvije i po godine sa katastrofalnim posljedicama.

Predsjednik CG M. Bulatović bio je među vrhom SRJ koje je insistirao da R. Karadžić potpiše Vens-Ovenov plan. On, konstatuje, s tim u vezi: “Iskreno smo željeli mir i bili spremni na svaki razuman kompromis i ustupak da bi se taj cilj ostvario. Rukovodstvo Republike Srpske nije dijelilo naše mišljenje”. (M. Bulatović, “Pravila ćutanja”, Niš, 2005 str. 158-159).

Naravno, kod Miloševića i Bulatovića pacifizam nije bio prioritetno opredjeljenje prilikom njihove spremnosti da se prihvati Vens-Ovenov mirovni plan, “koliko potreba za rasterećenjem međunarodnog pritiska, ukidanjem sankcija i daljim učvršćivanjem vlasti“. (Dr V. Petrović, c., r. str. 13).

Od opozicionih stranaka u crnogorskom parlamentu protiv prihvatanja Vens-Ovenovog mirovnog plana bile su tada ekstremno desničarske i militantne etno-nacionalističke partije: Narodna stranka CG i Srpska radikalna stranka, a za njegovo prihvatanje bili su: LSCG na čelu sa Slavkom Perovićem i SDPR CG predvođen Miodragom-Mališom Marovićem i šefom njenog poslaničkog kluba mr Žarkom Rakčevićem. Narodnjaci i radikali bili su, kasnije, i protiv mirovnog plana za Bosnu međunarodne “Kontakt grupe” (1994). Za razliku od njih, opozicione stranke državotvorne crnogorske, demokratske i građanske profilacije, antiratnog angažmana i sukusa - LSCG i SDPR (od juna 1993. SDP CG), podržali su sve mirovne planove, koje je međunarodna zajednica predložila u cilju prekida i završetka rata u BiH.

( Novak Adžić )