Malo je ljudi koji su potekli sa ovih prostora, a čiji je doprinos nauci vrijedan u mjeri u kojoj je to slučaj sa naučnim radom Džona Plamenca. O Plamencu sam prvi put čitao kao student međunarodnih studija na Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Beogradu. Potpuniji uvid u domete njegovog naučnog i istraživačkog rada stekao sam radeći doktorsku disertaciju čiji je naslov bio Koncept saglasnosti u političkoj teoriji Džona Plamenca.

Taj rad danas predstavljam čitaocu kao knjigu, čija je sadržina mijenjana samo na onim mjestima koja su sadržala greške u doktorskom radu ili je ona zamijenjena preciznijom i stilski umješnijom pisanom riječju.

Izdavač knjige je Narodna biblioteka iz Budve, koja je pokrenula djelatnost objavljivanja djela zavičajnih autora, pa sam posebnu podršku za objavljivanje ove knjige imao od direktorke Narodne biblioteke u Budvi Mile Baljević i urednice izdanja Stanke Rađenović Stanojević.

Džon Plamenac je rođen na Cetinju 1912. godine, prijestonici tek uspostavljene kraljevine. Nakon emigriranja iz Crne Gore zbog ratnih neprilika, nije ostao da živi ni u Italiji, ni u u Francuskoj, već se obreo u Engleskoj. Plamenac je izvjesno vrijeme boravio u Parizu, potom u Beču, da bi zahvaljujući poznanstvima svoga oca dvadesete godine 20. vijeka proveo u malom mjestu Klejsmor, pored Vindzora, a ostatak u Oksfordu, što kao mladi doktorand, što kao profesor političke teorije.

U periodu nakon Drugog svjetskog rata u potpunosti je bio posvećen istraživanjima. Na jednom mjestu u knjizi sam citirao Zidentopa koji je u vezi sa Plamenčevim radom istakao sledeće:

„Džon Plamenac je bio usamljeni radnik. Iako je veliki dio njegove karijere bio posvećen predavanjima i savjesnom praćenju svršenih studenata, možda je bio sasvim to što jeste jedino u svom kabinetu. Argumenti u njegovim knjigama bili su iskovani ne u razmjeni mišljenja na seminarima ili u razgovorima, već u intenzivnim zatvorenim susretima sa djelima vodećih socijalnih i političkih mislilaca moderne Evrope.“

Osim kapitalnog djela Čovjek i društvo, objavljenog 1963. godine, Plamenac je objavio nekoliko knjiga veoma značajnih za političku teoriju. Izdvajaju se sledeći naslovi: Demokratija i iluzija, objavljena 1973. godine; Ideologija, objavljena 1970. godine; Njemački marksizam i ruski komunizam, objavljena 1954. godine; Engleski utilitaristi, objavljena 1949. godine; Saglasnost, sloboda i politička obaveza, objavljena 1938. godine.

U moru ideja i autora čije je ideje analizirao, Plamenac je smatrao da je koncepcija saglasnosti naročito važna. U svojoj političkoj teoriji on je bio snažno usmjeren ka pokušaju da se pruže odgovori na dva važna pitanja - jedno je jasno definisanje koncepta saglasnosti ili pristanka onih kojima se vlada u odnosu na one koji su na vlasti; a drugo pitanje se odnosi na mogućnost da upravo saglasnost čini osnov, jedini ili najznačajniji, za utemeljenje političke obaveze, odnosno dužnosti onih kojima se vlada da budu poslušni prema vlasti.

Ova knjiga, posvećena Džonu Plamencu je, prije svega, metodološkog karaktera. U njoj se nastoji razmotriti Plamenčev osobeni metodološki pristup upravo na primjeru koncepta saglasnosti razrađenom u djelu Saglasnost, sloboda i politička obaveza. Osim osobenosti njegovog metoda i izrazite preciznosti u pokušaju da se dođe do tačnog razumijevanja izvjesnih kategorija, Plamenčeva originalnost i značaj kao stvaraoca najjače se manifestuje upravo na mjestima na kojima se analizira koncept saglasnosti i to se u ovoj knjizi i dokazuje.

Pojam saglasnosti Plamenac vezuje za liberalne, predstavničke demokratije tvrdeći da pitanje pristanka onih kojima se vlada na određeni tip vladavine jeste moguć samo u predstavničkim demokratijama.

Znatiželja autora se proširuje i pitanjem da li je saglasnost osnov obaveze onih kojima se vlada da budu poslušni prema svojim vladarima ili grupi ljudi koja upravlja zajednicom. Takva upitanost otvorila je prostor za definisanje relacija pojma pristanka sa drugim pojmovima poput slobode, dobra, političke obaveze, opšte volje i prava.

Moj osnovni motiv za bavljenje analizom Plamenčeve političke teorije i posebno njegovog pozicioniranja koncepta saglasnosti u političkoj teoriji je pokušaj kritičkog preispitivanja njegovog osobenog metodološkog pristupa, ali i definisanja pojedinih koncepcija i posebno veze koju Plamenac konstruiše između koncepcije pristanka i liberalne, predstavničke demokratije.

Osim toga, smatrao sam da je korisno da se čitaoci u ovom regionu upoznaju sa Plamenčevim djelom. Zainteresovane čitaoce pozivam da nam se pridruže na predstavljanju knjige koje je zakazano za ponedjeljak, 9. septembar u 21. čas na Trgu između crkava u Strom gradu u Budvi. Promocija će biti organizovana u okviru knjiđževnog festivala Ćirilicom koji organizuje Narodna biblioteka iz Budve.

Povratak kući

(Iz recenzije profesora dr Miroslava Prokopijevića)

Družeći se godinama i razgovarajući sa Vladimirom Pavićevićem, najčešće poslije teniskih mečeva, vjerovatno sam nešto pridonio tome da se opredijeli za pisanje doktorske teze o Plamencu. Pretpostavljam da su uticaj oko teme mogle imati i neke druge kolege. I onda i danas mislim da je to bila dobra ideja, što može da se vidi i na osnovu ove knjige.

Ovo je prva ozbiljna studija o Plamencu u regionu, koja po kvalitetima ne zaostaje za publikacijama o Plamencu u svijetu. Trebalo je savladati visok nivo apstrakcije koji karakteriše Plamenčevu misao, imati široka teorijska znanja iz političke filozofije, savladati osoben stil i teorijsku poziciju Džona Plamenca, da bi rad bio uspješan. Drago mi je da je sve to urađeno dobro i da se Plamenac, osim putem prevoda, i na ovaj način simbolično i na široka vrata vraća u njegovu postojbinu. Od naučne, političke i kulturne javnosti u Crnoj Gori zavisi kako će taj povratak proći.

Od povratka ne treba imati velika očekivanja. Od Plamenčevog rođenja situacija u Crnoj Gori i Evropi se značajno promijenila. On je pisao na vrlo visokom nivou apstrakcije, imao je više tema, koristio je mnogo izvora, bio je izuzetne teorijske obaviještenosti, itd. Pisao je o problemima zrele tržišne demokratije, dok se na Balkanu tržišne demokratije tek zameću.

Neki će posle ovako dobre Pavićevićeve knjige biti demotivisani da se i sami bave Plamencom. Ima, dakle, mnogo ograničenja za širu i življu recepciju Plamenca, ali je ključno da se on preko prevoda njegovih ključnih knjiga i preko studije Vladimira Pavićevića vraća kući na visini koju takva intelektualna figura zaslužuje.

( Vladimir Pavićević )