Vodič kroz vrleti i bespuća

Ne rekoh vam da je jedan od modula na Fakultetu politehnike Univerziteta Donja Gorica naslovljen “Uvod u crnogorsku arhitekturu”. Modul je uvršten u plan i program druge godine osnovnih studija - III semestar - a odgovorna uloga brižnog i savjesnog vodiča kroz vrleti i bespuća crnogorske arhitekture povjerena je upravo - fanfare molim: meni - nikome drugome.

Kad je riječ o crnogorskoj arhitekturi - onosno o arhitekturi na teritoriji današnje Crne Gore - kao strogo-akademskoj disciplini, molim vas - ne kažem da nema nada mnom junaka - ni junakinje - ali stoji da sam u potonjih petnaestak godina mnogo napisao o našoj arhitekturi i pripadajućem joj urbanizmu - mnogo više nego što su napisali svi ostali junaci i junakinje sa ovih prostora zajedno. Na stranu što su javni istupi kolega - po temama i pitanjima kojima sam se bavio u mojim tekstovima i radovima - bili iznimno rijetki - gotovo da ih nije ni bilo. Na stranu i to što je mnogo onih koji su osjećali porive da isprave, dopune, ili stave pod znak pitanja informacije i stavove koje sam iznosio - ali, kao što rekoh - malo je bilo spremnih da javno istupe...

Andrija Markuš je moj brat po lenjiru, šestaru i peru - da se razumijemo - i prema njemu gajim vrlo nježan osjećaj - tako da se njegov skorašnji kontra-istup na temu dešavanja u Ulici Baku u Podgorici - ne računa. Andrija i ja se - unatoč činjenici da govorimo različitim jezicima - odlično razumijemo.

Šalu na stranu, o vrijednosti toga što sam napisao - kao i o vrijednosti svega što je u potonjih sedamdesetak godina napisano i rečeno o crnogorskoj arhitekturi i urbanizmu - teško je suditi - gotovo nemoguće. Teško je suditi i o konkretnim ostvarenjima - i o realizovanim arhitektonskim projektima i o urbanističkim potezima - jer mi - crnogorski arhitekti i urbanisti - nikada nismo imali živu, podsticajnu scenu - a scena je, kao što svi znamo, nužan preduslov svakoj ozbiljnoj razmjeni informacija, stavova i mišljenja unutar struke. Ništa se ne dešava izvan scene - molim vas da to imate na umu - a sceni prethodi nešto što bismo mogli nazvati...

Unatoč nebrojenim pokušajima, ne uspijevam da završim ovu rečenicu - i sve sam bliži zaključku, kako vrijeme prolazi - da nije na meni da je završim, nego na nama. Poraz nije opcija, svakako. Shodno tome, modul Uvod u crnogorsku arhitekturu vidim - u prvom redu - kao svojevrsnu platformu - ili pool, ako vam je tako draže - gdje zajedničkim snagama pokušavamo da dođemo do nekih neprijepornih istina - gdje istražujemo i argumentujemo, a zatim zaokružujemo stavove o pojedinim momentima koji spadaju pod integral crnogorske arhitekture. Mi zapravo simuliramo tu nedostajuću crnogorsku arhitektonsku scenu...

A sad slijedi oficijelni dio programa...

Modul Uvod u Crnogorsku arhitekturu je pokrenut u zimskom semestru školske 2016/2017. godine. Predlog za pokretanje modula temeljio sam na direktnim uvidima u neupućenost studenata u problematiku istorije arhitekture i urbanizma na teritoriji današnje Države Crne Gore. Te uvide sam stekao, dijelom, kao saradnik u nastavi na predmetima Teorija arhitekture I i Teorija arhitekture II koje je vodila dr Ljiljana Blagojević na Fakultetu umjetnosti UDG (IV i V semestar osnovnih studija) - danas te predmete vodi dr Marija Milinković - te kao saradnik u nastavi na predmetima Uvod u istoriju arhitekture i Teorija i filozofija arhitekture koje je vodila dr Ljiljana Blagojević na Fakultetu za Politehniku UDG (V i VI semestar osnovnih studija) - danas te predmete vodi dr Nikola Marković - a dijelom i kroz kontakte sa studentima Arhitektonskog fakulteta u Podgorici, kao i sa crnogorskim arhitektima i urbanistima različitih generacija.

Rezultat mog dugogodišnjeg bavljenja istoriografijom crnogorske arhitekture i urbanizma je, opet naglašavam, čitav niz tematski vrlo raznorodnih stručnih tekstova - koji su objavljivani u Art-u, subotnjem kulturnom dodatku ND Vijesti, i u raznim stručnim časopisima, domaćim i stranim - i u kojima sam se bavio pojedinim bitnim momentima, kako iz istorije crnogorske arhitekture i urbanizma, tako i iz domena aktuelnih dešavanja na poljima arhitekture i urbanizma u Crnoj Gori.

Informacije o ključnim autorskim ličnostima crnogorske arhitekture i urbanizma, te o njihovim najznačajnijim ostvarenjima su vrlo oskudne. Često su te informacije proizvoljne, neprovjerene, a ponekad i netačne. Porazno je i što u ovom trenutku ne postoji ni volja, a ni značajniji interes među crnogorskim arhitektima i urbanistima da se korpus informacija o crnogorskoj arhitekturi i urbanizmu bitno produbi i adekvatno sistematizuje - na naučnoj osnovi, podrazumijeva se - kao bitan činilac opšte identitetske predstave koju mi - građani Crne Gore - imamo o prostoru koji smatramo svojim.

Teme kojima smo se bavili na predmetu Uvod u crnogorsku arhitekturu bile su i arhitektonske i urbanističke - iz razloga što nije moguće analizirati pojedina arhitektonskih ostvarenja bez relevantnih uvida u ključne urbanističke poteze koji su uslovili ta ostvarenja. Analizirali smo specifičnosti razvoja pojedinih gradova na teritoriji današnje Države Crne Gore - Podgorice, Kotora, Budve, Ulcinja, Nikšića - bavili smo se morfogenezom tih gradova - s akcentom na periodu nakon Drugog svjetskog rata - kada na talasu opštih modernizacijskih procesa dolazi do ubrzanog razvoja crnogorskih gradova - sve do današnjih dana.

Takođe, bavili smo se i najznačajnijim arhitektonskim ostvarenjima nastalim u tim gradovima - ali uvijek strogo u kontekstu urbanističkog razvoja tih gradova. Bavili smo se, takođe, i periodom između dva svjetska rata, odnosno periodom vladavine dinastije Petrović - ali samo u mjeri u kojoj je bilo nužno da bi se shvatio širi kontekst djelovanja urbanista i arhitekata u posljeratnom periodu.

Studenti su od starta - od uvođenja modula - u obavezi da samostalno definišu istraživačku temu kojom će se baviti tokom semestra - u skladu sa vlastitim afinitetima i preferencijama - i ispostavilo se da je upravo odabir teme najkritičniji momenat - jer taj prvi korak podrazumijeva i osnovnu predstavu o konceptu istraživanja što ga svaki student individualno sprovodi tokom semestra. U to ime, odlučio sam da akcenat ove školske godine bude upravo na odabiru teme - što znači da ćemo teme otkrivati postepeno, u nekoliko koraka. Počećemo, konkretno, od analiza starih fotografija i razglednica crnogorskih gradova - a paralelno ćemo analizirati potencijalne arhitektonsko-urbanističke motive koji bi mogli figurirati u budućim foto-monografijama naših gradova...

Dakle, ove školske godine ćemo se uglavnom baviti fotografijom - analiziraćemo autentične fotografije - istorijske dokumente koji svjedoče o mijenama kroz koje su prolazili naši gradovi - a aktuelni trenutak ćemo istraživati kroz medij autorske fotografije. Dakle, pisana riječ će ove školske godine biti u drugom planu...

Poželite nam srećan rad...

( Borislav Vukićević )