Oficijelna CG i ratna agresija na Dubrovnik (1991)

Crna Gora je, faktički, od 1. oktobra 1991, bila u ratu sa Hrvatskom. Njeni građani su masovno krenuli u rat izvan granica teritorije Crne Gore, po nalogu Generalštaba JNA, mobilisani u njen sastav, kao i u dobrovoljačkim skupinama, te u okviru Teritorijalne odbrane, ali i sa oružanim formacijama Specijalne republičke policije Vlade Crne Gore, (na čelu sa Milom Đukanovićem, i njegovim resornim ministrom policije Pavlom Bulatovićem). Bio je to osvajački i pljačkaški pohod na Republiku Hrvatsku, konkretno na dubrovačko područje, a rukovodstvo RCG nije zvanično objavilo rat Hrvatskoj, kao što to nije uradila ni JNA. Naprotiv, politička elita Crne Gore je tvrdila da Crna Gora nije u ratu, što nije odgovaralo činjenicama.

Glavni predstavnici vlasti DPS-a u CG, tada su dali punu podršku vođstvu JNA i njenim ratnim operacijama u Hrvatskoj, posebno na dubrovačko-hercegovačkom frontu. U Titogradu su, kasno naveče 3. oktobra 1991, održali zajedničku sjednicu Predsjedništvo i Vlada Crne Gore, uz učešće i predsjednika Skupštine CG i visokih predstavnika, generala i drugih oficira JNA, nakon što je već otpočela vojna akcija na dubrovačko-hercegovačkom frontu. Rukovodstvo CG odredilo se decidirano prema ratu i vojnim operacijama i potvrdilo svoju aktivnu uključenost u preduzetim vojnim akcijama i dalo punu podršku djelovanju JNA na tom ratištu. Na navedenom sastanku, u vanrednim okolnostima, kad je već krnje PSFRJ pod “rukovodstvom” potpredsjedika dr Branka Kostića proglasilo stanje neposredne ratne opasnosti, predsjednik Predsjedništva CG mr Momir Bulatović je naglasio: “Crna Gora nije u ratu. Aktivnostima koje preduzima ne objavljuje rat nikome. Ona nema namjeru da osvaja, pobijedi i porobi Republiku Hrvatsku i hrvatski narod. Crna Gora i njeni građani sastavni su dio antifašističkog fronta, fronta protiv pomamljenog ustaštva” (D. Bećirović, “Crna Gora nikome ne objavljuje rat - sednica crnogorskog Predsedništva i Vlade”, ”“Politika”, Beograd, od 4. oktobra 1991, str. 14).

Bulatović je tada rekao da se silom ne mogu rješavati problemi u Jugoslaviji, ali je naveo da je “istorijsko i vjekovno iskustvo Crne Gore da na silu treba odgovoriti na isti način i da je CG kroz istoriju na silu uvijek odgovarala jačom silom” (Ibidem). On je tada istakao da “nema potrebe za opštom mobilizacijom u CG”, ali je, prema izvještaju beogradske “Politike”, “podsjetio da svi građani koji žele dobrovoljno da se uključe u jedinice mogu da to učine kako su to predvidele vojne vlasti” (Ibidem). Predsjednik Predsjedništva CG je, potom, saopštio: “Odlučnost koja je ispoljena na frontu kao i izvršene i započete promjene u JNA dodatni su razlozi da državni organi CG izraze punu podršku Štabu Vrhovne komande u sadašnjem sastavu. Kontakti sa generalima Kadijevićem i Adžićem učvrstili su povjerenje da se zemlja brani i odbrani od nasilnog raspada” (Ibidem). Prema izvještaju beogradskog glavnog lista, pod kontrolom vlasti u Srbiji i njenih faktora u ostatku faktički nepostejeće SFRJ, na tom sastanku Bulatović je, zatim, precizirao: “da je obračun jedinica JNA sa ustaškim formacijama na području koje graniči Crnu Goru od Hrvatske posljedica dugotrajne ustašoidne politike hrvatskog rukovodstva u kojoj su se koljači i ubice, plaćenici i probisvijeti prikazivali kao izvorni demokrati, a oni koji su jedva živu glavu izvlačili ispod ustaške kame bili opisivani kao teroristi i četnici” (Ibidem). Tako je on nastojao opravdati agresorski rat.

U eurofiji antihrvatske, rathohuškačke velikosrpske ideologije, propagande i politike rata, protiv Hrvatske, na dubrovačkom području primarno, u koji se aktivno i masovno uključila oficijelna Crna Gora, na tom sastanku je predsjednik Vlade RCG M. Đukanović nastojao da opravda i elaborira ciljeve i smisao rata i da izvrši, za isti, isključivo kulpiranje hrvatske strane. U tom smislu, Đukanović je tada rekao: “Hrvatska vlast je po svaku cijenu htjela rat i ima ga. Iako nam ratovanje, istorijski gledano, kudikamo priliči, izbjegavali smo ga sve dok je to bilo moguće, sve dotle dok ustaške formacije nisu najdirektinije ugrozile Crnu Goru i živote njenih građana. Namenuti rat ćemo dobiti baš kao smo takve protivnike uvijek pobjeđivali. Samo ovog puta ćemo ih pobijediti i završiti zaednički život sa njima za sva vremena. Boka će ostati tamo gdje joj je i mjesto u sastavu Crne Gore, a nadam se da će se, u toj novoj diobi državne zajednice, granice sa Hrvatskom povući prirodnije i logičnije nego što su to uradili priučeni boljševički kartografi, čiji je izgleda jedini cilj bio da nad Crnom Gorom u dijelu Boke ostave hrvatsko starateljstvo. Nama je danas jasno: bratstva nema, a na starateljstvo ne pristajemo” (Ibidem).

Na istom sastanku, ministar unutrašnjih poslova u Vladi CG P. Bulatović je “upozorio na potencijalne opasnosti od prividnog kosovskog mira i sandžačkog separatizma, kao i na moguće diverzantno delovanje” (Ibidem). Potom je, na istom sastanku, komandant Teritorijalne odbrane Crne Gore general-potpukovnik Pavle Strugar informisao prisutne “da se žestoke borbe vode u Dubravama oko Dubrovnika gde su koncentrisane jake plaćeničke snage, među kojima su Kurdi i drugi zlikovci koji se služe neviđenim zverstvima” (Ibidem).

Izvještač “Politike” sa tog sastanka prenosi stavove generala P. Strugara i ministra odbrane Crne Gore pukovnika Božidara Babića, koji su zajednički zaključili tada da su “uvjerenja da će na ovom području ustaše biti brzo savladane” (Ibidem). Zajednička ocjena sa tog sastanka bila je da se “svim snagama neprijatelj mora do nogu potući i više nema nikakvog odlaganja u branjenju slobode i uništavanju povampirenog fašizma” (Ibidem).

Međutim, koherentno činjenicama, na tom sastanku je suštinski obmanuta javnost CG oko svrhe i ciljeva rata i pravog stanja i odnosa snaga na terenu i kauzalnog aspekta izbijanja oružanih sukoba. Vodeći učesnici tog sastanka, nastojali su, raznim tendencioznim floskulama, etiketama i manipulacijama, politički-propagandno i ideološki-agitaciono legitimisati prljavi, osvajački i besmisleni rat, u koji je CG bila uključena na dubrovačkom području.

Komandant Druge operativne grupe JNA, nadležne za dubrovačko-hercegovački front, tokom invazije i agresije na dubrovačko područje i sam grad Dubrovnik, kao i jedinica JNA, koje su operisale na teritoriji BiH bio je, nakon prinudnog povlačenja generala Jevrema Cokića, usljed ranjavanja 5. 11. 1991. u selu Popovići u rejonu Ćilipa, sa te dužnosti, od 13. oktobra 1991, general P. Strugar. On je bio pod neposrednom komandom načelnika GŠJNA generala Blagoja Adžića i vrhovnog šefa SSNR SFRJ generala armije Veljka Kadijevića. Za to da general Strugar preuzme i vrši tu dužnost, u razgovoru i dogovoru sa Kadijevićem, neposredno su dali saglasnost šefovi crnogorskog republičkog režima M. Bulatović i M. Đukanović.

General Strugar je sprovodio odluke svojih pretpostavljenih u vrhu JNA iz Beograda. Komandi generala Strugara bili su podređeni: cio komandni kadar i efektivi JNA, kopnene vojske, raspoložive avijacije i mornarice, koji su napadali dubrovačko područje i vršili opsadu Dubrovnika. Komanda 2 OG JNA je insistrirala da se Dubrovnik preda snagama JNA, da hrvatske odbrambene snage polože oružje i da JNA ovlada tim prostorom na teritoriji Republike Hrvatske. Ta Komada OG JNA je uputila ultimatum snagama odbrane Dubrovnika da se predaju JNA i time, navodno, spriječe razaranja drevnog grada u sastavu Republike Hrvatske, odnosno, da se na taj način sačuva Dubrovnik od razura.

Komanda Druge Operativne grupe JNA ultimativno, još 6. oktobra 1991, građanima Župe Durovačke i komandi hrvatskih snaga odbrane od vojne invazije i okupacije dubrovačkog područja i izvjesne, nadolazeće opsade grada Dubrovnika od strane JNA i pomoćnih formacija u njenoj službi pod njenom kontrolom, poručuje sljedeće: “Dosta ste zla učinili i srpskom i hrvatskom narodu zbog čega ste zaslužili da se sa vama nemilosrdno obračunamo. Da bi se izbegle dalje žrtve i materijalna razaranja, dajemo vam poslednju šansu da sačuvate vaše živote i da se predate jedinicama JNA. U tom slučaju, spasićete Vaše živote. Ukoliko se ne predate, smatraćemo vas zločincima i tako će vam se suditi…Želimo da sačuvamo vaše živote, imovinu i kulturno-istorijske objekte. Pomozite da se mir vrati u Duborvnik i okolinu. Pružite otpor ustašama i plaćenicima. Sarađujte sa JNA u zajedničkoj borbi. Sačuvajte Dubrovnik.

Raspolažemo pouzdanim podacima da ustaške formacije koje se kriju u vašem gradu, pripremaju rušenje najvrednijih kulturno-istorijskih spomenika grada. Stranim plaćenicima i ustaškim zločincima nije stalo do civilizacijskih vrednosti Dubrovnika. Bitno im je da za sopstveni vandalni čin optuže JNA”. (B. Đ., “Sačuvajte Dubrovnik - poručuje Komanda Operativne grupe građanima drevnog grada”, “Politika”, Beograd, od 7. oktobra 1991, str. 5). Sve ovo bilo je propagandna i politička floskula, koja nije odgovarala stvarnim činjenicama.

Interesantno je, a posebno vrijedno za naučnu istoriografiju, to što o ratnoj “operaciji Dubrovnik” svjedoči, naknadno M. Bulatović. On, u političkim memoarima, između ostalog, piše da je tokom pohoda i pohare Dubrovnika i njegovog regiona, od strane JNA i njenih pomoćnih formacija “bilo dosta i neovlašćenog uzimanja materijalnih dobara od strane samih vojnih obveznika. Posebno su u tome prednjačili brojni ‘dobrovoljci’”. (M. Bulatović, “Pravila ćutanja”, Beograd, 2004, str. 52). Potom, uz ostalo, Bulatović zapisuje da je tokom rata za Dubrovnik, “otkriveno i nekoliko slučajeva beskrupulozne pljačke pojedinih vrijednih (civilnih) dobara iz okoline Dubrovnika, kao što su jahte, umjetničke kolekcije ili luksuzni automobili, iza kojih su, nažalost, stajali (najviši) oficiri JNA. Vojno tužilaštvo je, u nekoliko navrata pokrenulo istragu (jedna se odnosila na samog generala Strugara, glavnokomandujećeg oficira na ratištu), ali je postupak obustavljen, odlukom Vrhovne komande i uz vrhunsko, “pravničko” obrazloženje-da ne puca veća bruka od postojeće. To je bila greška u kojoj sam i sam učestvovao” (Ibidem, str. 52-53).

General-pukovnik JNA P. Strugar je u Hagu od strane Međunarodnog krivičnog tribunala UN-a, pravosnažno, u drugostepenom postupku, osuđen, zbog objektivne, komandne odgovornosti, a u vezi “operacije Dubrovnik”, kao ratni zločinac, na 7 i po godina zatvora, ali je pušten na slobodu nakon dvije trećine izdržane dosuđene kazne. Admiral Miodrag Jokić, komandant 9 VMS JNA je, priznao pred Haškim sudom krivicu i osuđen je, zbog “operacije Duborvnik”, kao ratni zločinac na 7 godina zatvora, ali je pušten na slobodu nakon izdržane dvije trećine kazne.

( Novak Adžić )