Priča koja otkriva magiju ženskog
Roman “Dijete od pijeska” može se posmatrati i kao kritika tradicionalnih islamskih marokanskih običaja, s posebnim osvrtom na položaj žena, a postoje i jaki elementi magijskog realizma
“Dijete od pijeska” i “Sveta noć” dva su romana sjajnog francusko-marokanskog pisca Tahar Ben Želuna, nedovoljno poznatog našim čitaocima. Riječ je o dobitniku Gonkurove nagrade, jednom od najčitanijih pisaca frankofone književnosti i postkolonijalne Afrike, koji u svojim djelima piše o toleranciji i bremenu tradicije, mitovima i savremenosti. Dva pomenuta romana objavila je Laguna u prevodu Gordane Breberine i Nadežde Obradović.
“Dijete od pijeska”, roman objavljen 1985. u Francuskoj, na više nivoa izražava ideje o post-kolonijalnom stanju Maroka, takođe istovremeno naglašavajući teme koje se odnose na izgradnju individualnih identiteta, baveći se i položajem žena u islamskoj kulturi. Roman “Dijete od pijeska”, počinje pričom pripovijedača na jednom trgu u Marakešu o Ahmedu, čovjeku čija je sudbina koliko dirljiva toliko i nevjerovatna.
Njegov otac je bio Hadži Ahmed Sulejman, otac sedam kćerki, pa je poslije 15 godina braka odlučio da će njegovo naredno dijete, i ako bude žensko biti za javnost muško, Ahmed Muhamed. Kod Ahmeda, koji je odgajan u laži kako bi se spasila očeva čast, muško je samo ime.
Prvi dio knjige opisuje očeve napore i sprečava sumnju da je njegovo dijete dječak, posebno očeve ljubomorne braće, koji žele naslijediti njegovo bogatstvo. Koristeći mito i prevaru, predstava uspijeva. Muhamed Ahmed je obrezan (krv lije iz zamišljenog penisa kada Hadži Ahmed (otac) namjerno prereže prst preko djeteta za vrijeme ceremonije), grudi su mu vezane, a čak se ženi svojom rođakom Fatimom, bolesno epileptičnom djevojčicom, koja umire mlada. Samo su otac, majka i babica svjesni počinjene prevare.
Knjiga mijenja smjer nakon Fatimine smrti i nestanka pripovjedača, kojeg je prisilno modernizovala zemlja. Muhamed Ahmed prihvata ženski identitet kao Zahra... Roman “Dijete od pijeska” može se posmatrati i kao kritika tradicionalnih i islamskih marokanskih običaja, s posebnim osvrtom na položaj žena. Ali, postoje i jaki elementi magijskog realizma u romanu i poseban odnos prema ulozi pripovijedača i pripovijedanju.
Tahar Ben Želun je priču o Muhamedu Ahmedu - Zahri nastavio u svom romanu “Sveta noć”, ovjenčanom nagradom Gonkur, 1987. godine. Dvadeset sedme noći mjeseca ramazana u toku “svete noći” Ahmedov život se okreće naopačke. Otac ga na samrti oslobađa teškog bremena: odgajan je kao sin, ali se sada vraća svojoj ženskoj prirodi.
Sada već u odmaklim godinama, Ahmed, koji je postao Zahra, iznosi pravu istinu i otkriva svoju tajnu. Zahra priča o svojoj prošlosti, o onom lijepom danu kada je, pošto ju je oteo tajanstveni konjanik, dospjela u selo van vremena, između sna i stvarnosti…
Miješajući stvarne činjenice i magiju, Tahar Ben Želun razvija u svom romanu neobjavljeni portret Maroka. Zastupljene su najmračnije osobine marokanskog društva: jako težak položaj žena, podložnih silovanju i mužjačkoj superiornosti, problem prosjačenja, zločini države. Le Mond je roman “Sveta noć” ocijenio kao “lijep hvalospjev u čast žene koja u društvu u kome dominiraju muškarci nalazi u sebi snagu da vodi nezavisan život.“
Tahar Ben Želun rođen je 1944. godine u Fezu (Maroko). Studirao je filozofiju na Univerzitetu u Rabatu. Kao professor predavao je u Tetuanu i Kazablanci. U Francusku odlazi 1971. Na post diplomski studij socijalne psihologije. Doktorirao je 1975. Radi kao psihoterapeut. Piše za brojne časopise i novine, među kojima i za dnevnik Le Monde.
Autor je više zbirki poezije, romana, piše eseje i pozorišne komade u kojima često govori o rasizmu i netoleranciji. Stekao je međunarodnu slavu, djela su mu prevedena na brojne jezike. Godine 1987. primio je najvažniju francusku književnu nagradu Gonkur za roman “Sveta noć”.
Za cjelokupni rad nagrađen je književnom nagradom Noureddine Aba 1994. godine. Za roman “Ta zasljepljujuća odsutnost svjetlosti” primio je nagradu IMPAC 2004. godine.
Najpoznatija Želunova djela su zbirke poezije: “Ožiljci na suncu”, “Bademova stable su podlegla ranama”, romani: “Harrouda”, “Molitva za preminulog”, “Dijete od pijeska”, “Sveta noć”, “Ta zasljepljujuća odsutnost svjetlosti”, kao i djela: “Rasizam objašnjen mojoj kćeri” i “Islam objašnjen djeci”.
( Vujica Ognjenović )