Stogodišnja borba za zemlju i identitet

Kurdi često kažu da nemaju prijatelja osim planina. Odluka Donalda Trampa da povuče trupe sa sjevera Sirije i ostavi ih ranjivim pred ofanzivom Turske, smatra se još jednom izdajom te etničke grupe, koja naseljava djelove četiri države.

“Na ovom svijetu, ništa nije sigurno osim smrti, poreza i američke izdaje Kurda”, kaže američki novinar Džon Švarc. On navodi da su SAD izdale Kurde najmanje osam puta u posljednjih stotinu godina.

Između 25 i 35 miliona Kurda naseljava planinsku oblast koja obuhvata djelove Turske, Iraka, Sirije, Irana i Jermenije. Mahom sunitski muslimani, čine četvrtu po veličini etničku grupu na Bliskom istoku. Tokom 20. vijeka su trpjeli nasilnu represiju autoritanih lidera, što je dovelo do stvaranja militantnih pokreta za odbranu kurdskih prava i osvajanje samouprave.

Kurdski nacionalizam je pobuđen 1890-ih, kada je Otomansko carstvo bilo pri izdisaju. Sporazumom iz Sevra 1929, koji je nametnuo rasparčavanje Turske nakon Prvog svjetskog rata, Kurdima je obećana nezavisnost.

Međutim, obećanje koje su im dale Britanija, Francuska i SAD nije ispunjeno i granice su povučene preko oblasti koja je mogla da čini Kurdistan.

Sporazum iz Lozane 1923. omogućio je Britancima i Francuzima da rasparčaju sadašnji Irak i Siriju za sebe. Kurdima ništa nije bilo namijenjeno.

Mustafa Kemal Ataturk je 1923. nakon rata za nezavisnost osnovao republiku, centralizovanu državu koja se suočila sa pobunama kurdskih plemena. One su brutalno gušene vojnom silom. Kasnije je uvedena politika koja uskraćuje kurdska prava i identitet, zabranjuje jezik, a Kurdi su primorani da poturče svoja imena, kao i nazive gradova i sela.

Perfidni Albion

Švarc kaže da je to bila prva i najmanja američka izdaja Kurda i da su tada u tome bili glavni Britanci, koji su porazili kratkotrajno Kraljevstvo Kurdistan u Iraku početkom 1920-ih. Švarc navodi da su Britanci nekoliko godina kasnije bili “srećni” zbog uspostavljanja kurdske Republike Ararat zato što je bila na turskoj tetitoriji. Ipostavilo se, međutim, da su Britancima važniji Turci nego Kurdi i Ujedinjeno Kraljevstvo je na kraju dozvolilo Turskoj da ugasi tu novu zemlju.

“To je bila jedne od onih situacija zbog koje je britanska imperija dobila ime “perfidni Albion,” piše Švarc i dodaje da je sada Amerika preuzela tu perfidnu ulogu.

Sovjetski Savez, koji je sa saveznicima okupirao Iran, 1946. pokušava da pripoji sjeverozapad te zemlje. Josif Staljin ohrabruje kurdski nacionalizam i uspostavljanje samoupravne mini-države, Republika Mahabad. Republika je uništena kada su se Sovjeti povukli.

Plemenski lider Mustafa Barzani, koji se borio za Republiku Mahabad, vraća se 1958. u domovinu, na sjever Iraka, da povede pobunu za autonomnu kurdsku naciju. Time je započet rat protiv iračke države koji je trajao do 1970.

Nakon Drugog svjetskog rata, SAD su postepeno preuzimale ulogu Britanije kao glavne kolonijalne sile na Bliskom istoku, piše Švarc za portal Intersept.

“Naoružavali smo Abdela Karima Kasima, koji je vladao Irakom od 1958. do 1863, zato što on nije izvršavao naređenja. Potom smo podržali vojni puč 1963 - uz malu podršku mladog Sadama Huseina - kojim je zbačen Kasim. Odmah smo prekinuli pomoć Kurdima i, zapravo snabdjeli novu iračku vladu napalmom da ga upotrijebi protiv njih”, kaže Švarc.

Iranski šah je 1972. tražio od predsjednika SAD Ričarda Niksona da mu pomogne da podrži Barzanijev ustanak protiv iračke države. Irak je pod uticajem SSSR-a, a Nikson pristaje da naoružava Kurde. Šah, međutim, 1975. postiže nagodbu sa Irakom, nakon čega Amerikanci ukidaju pomoć Kurdima.

Iračka vojska je upala na sjever i pobila hiljade. Ignorisani su apeli za humanitarnu pomoć i politički azil u SAD. Henri Kisindžer, koji je predvodio operaciju, kasnije je objasnio da “tajnu akciju ne bi trebalo miješati sa misionarskim radom”.

Odžalanova borba

Abdulah Odžalan, turski Kurd, 1978. osniva Radničku partiju Kurdistana (PKK), radikalnu militantnu grupu, sa ciljem da nasilnim sredstvima osnuje nezavisnu kurdsku državu.

PKK 1984. diže oružanu pobunu protiv države u borbi za autonomiju na jugoistoku. PKK koristi kurdski sjeverni Irak kao bazu za gerilski rat protiv Turske. Od početka pobune poginulo je više od 40 hiljada ljudi.

Odžalan je uhapšen 1999. i osuđen je na smrtnu kaznu. Ona je kasnije preinačena u doživotnu pošto je Turska ukinula najtežu kaznu.

Predsjednik Redžep Tajip Erdogan je ukinuo ograničenja na upotrebu jezika Kurda, koji čine oko 20 odsto stanovništva Turske.

Vlada je 2012. pregovarala sa Odžalanom, koji je u zatvoru na jednom ostrvu blizu Istanbula, ali je to propalo i sukob je oživio.

SAD, EU i Turska smatraju PKK terorističkom organizacijom.

Sadam brutalno guši pobunu

Tokom osamdestih godina, Sadam Husein je pokrenuo genocid protiv iračkih Kurda, što je kuliminiralo hemijskim napadom na kurdski grad Halabdža. Za samo jedan dan likvidirano je do pet hiljada ljudi.

Švarc kaže da je Reganova vlada znala da Sadam koristi nervni gas. “Ali, sviđalo im se ono što Sadam radi Iranu pa su se suprotstavili naporima Kongresa da uvede sankcije Iraku.” On dodaje da su i američki mediji vjerno odigrali ulogu. Kada je novinar “Vašington posta” rekao da bi trebalo objaviti fotografije Kurda kojeg je usmrtilo hemijsko oružje, njegov urednik je odgovorio “Koga je briga?”

Administracija Džordža W. Buša ohrabruje kurdsku pobunu na sjeveru Iraka 1991. pošto je Sadam istjeran iz Kuvajta u prvom zalivskom ratu. Irački diktator ju je ugušio. Stotine hiljada Kurda je pobjeglo u planine na iračko-turskoj granici. SAD i ostali zapadni partneri su formirali zonu zabrane letjenja kako bi spriječili Sadama da bombarduje Kurde. Ona je ostala na snazi do invazije na čelu sa SAD 2003.

Kolumnista “Njujork tajmsa” Tomas Fridman je rekao da “Buš nikad nije podržavao kurdsku i šiitisku pobunu protiv Sadama jer je njegova “čelična pesnica čuvala cjelovitost Iraka, na zadovoljstvo američkih saveznika Turske i Saudijske Arabije”.

Dobri Kurdi i loši Kurdi

Tokom Klintonove administracije 1990-ih, irački Kurdi su bili dobri Kurdi, kaže Švarc.

“Zato što ih je progonio Irak, naš neprijatelj, bili su vrijedni saosjećanja SAD. Međutim, Kurdi nekoliko kilometara sjeverno, u Turskoj, takođe su postali nadmeni i pošto su nervirali našeg saveznika, oni su bili loši Kurdi. SAD su poslale ogromne količine oružja, koje je, uz njihovo znanje, upotrijebljeno za ubistvo desetina hiljada Kurda i uništavanje hiljada sela”, piše Švarc.

Sjedinjene Države su sarađivale sa iračkim Kurdima i oblašću Kurdistan tokom invazije na Irak 2003. Nakon pada Sadama, Kurdistan dobija autonomni status i uživa ekonomski napredak.

Sirija

Prije izbijanja narodne pobune u Siriji 2011, Kurdi su činili osam do deset odsto populacije.

Režim, koji podržava arapski nacionalizam, lišio je prava hiljade Kurda, zabranio im jezik i suzbijao njihovu političku aktivnost.

Građanski rat 2011. predstavlja šansu za sirijske Kurde da osnuju autonomnu administraciju na sjeveroistoku zemlje. SAD su izabrale iskusne kurdske borce iz Jedinica za zaštitu naroda (YPG), udruženih sa PKK, da predvode borbe na sjeveroistoku Sirije protiv sunitskih džihadista Islamske države.

Predsjednik Bašar al Asad se usredsredio na poražavanje ID uz pomoć Rusije i Irana, žmureći dok kurdski borci stvaraju samoupravu na sjeveru i istoku.

Kurdske snage su ispale najveći pobjednici, i kontrolišu oko četvrtine zemlje - teritoriju bogatu naftom, vodom i obradivom zemljom. Lideri sirijskih Kurda kažu da ne žele otcjepljenje nego regionalnu autonomiju kao dio Sirije.

U decembru 2018, Tramp je prvi put zaprijetio da će povući američke trupe iz borbe protiv ID, rekavši da su džihadisti poraženi. Ublažio je stav i objavio postepeno smanjenje snaga nakon žestoke reakcije u SAD i svijetu zbog okretanja leđa Kurdima.

Sirijske demokratske snage, sastavljene od kurdskih boraca kao i arapskih grupa koje se protive Asadovom režimu, 2019. su konačno ostvarile teritorijalnu pobjedu nad ID na sjeveru zemlje uz pomoć međunarodne koalicije predvođene Amerikancima.

Tramp je 7. oktobra objavio da američke trupe napuštaju tursko-sirisjku pograničnu oblast, gdje su vršili zajedničke patrole sa Turcima kako bi osigurali da kurdski separatisti ne koriste taj teren za napade na Tursku. Uveliko se smatra da je Tramp dao zeleno svjetlo za napredovanje turske vojske kojim je Ankara dugo prijetila. Tako su američki saveznici, Kurdi, ostavljeni na milost neprijatelju kojeg smatraju većom prijetnjom od Islamske države.

Savršen instrument spoljne politike SAD

“Sa jedne strane, Kurdi su savršen instrument američke spoljne politike. Možemo da naoružavamo Kurde u svakoj državi koja je trenutno naš neprijatelj, bilo da stvorimo problem vladi te zemlje ili zbog različitih drugih ciljeva. Sa druge strane, ne želimo da Kurdi koje koristimo ikad postanu previše moćni. Ako bi se to desilo, drugim Kurdima, npr. onima koji žive preko granice u nekoj od država koje su naš saveznik - mogla bi sinuti ideja o slobodi i nezavisnosti”, kaže američki novinar Džon Švarc u članku za portal Intesept.

“Na osnovu onoga što Tramp priča, savezi - sa Kurdima ili čak sa NATO - za njega predstavljaju samo poslovne aranžmane koji se ocjenjuju na osnovu kratkoročne analize troškova i koristi: šta SAD daju i šta dobijaju zauzvrat”, ocijenio je spoljnopolitički komentator BBC-ja Džonatan Markus.

( Angelina Šofranac )