Pogled na Makronovu rusku inicijativu

Francuski predsjednik Emanuel Makron jedan je od onih lidera koji žele da promijene tok istorije. Preokrenuvši francusku politiku, on je osigurao imenovanje svojih kandidata na čelne funkcije Evropske komisije i Evropske centralne banke. Sada pokušava da poboljša odnose Evrope i Rusije.

Francuski zvaničnici upoređuju Markonovu rusku strategiju sa politikom otvaranja Kine koju je predsjednik SAD Ričard Nikson počeo da sprovodi 1972. godine. Ali Makronova diplomatska inicijativa više liči na obrnutu Niksonovu inicijativu. Umjesto povlađivanja Kini sa ciljem da se obuzda SSSR, Makron hoće da “umekša i razjasni (evropske) odnose sa Rusjiom” s ciljem da ne dopusti preveliko približavanje Rusije i Kine. On se nada da će time Evropi obezbijediti kontrolu nad njenom sopstvenom budućnošću.

Makron je svoj pokušaj da formira novu arhitekturu bezbjednosti započeo u tipičnom grandioznom stilu... Prvi korak su bili pregovori s Putinom u francuskoj luci Breganson uoči avgustovskog samita G7 u Bijaricu. Nakon toga, međutim, francuski ministri odgovorni za realizaciju plana prevrnuli su ga naglavačke.

Umjesto da započnu realizaciju programa utvrđenog na vrhu, oni sada pokušavaju da izgrade evropsku bezbjednost odozdo istovremeno težeći da poboljšaju odnose sa Rusijom “ciglu po ciglu”. Francuska mapa puta fokusirana je na pet ključnih pravaca: razoružanje, dijalog o pitanjima bezbjednosti, antikrizno upravljanje, vrijednosti, zajednički projekti.

Krajem avgusta Makron je istupio sa govorom u kojem je izložio svoj metod “koncentričnih krugova” koji odgovaraju raznim nivoima evropskih i evroazijskih integracija. Takav sistem treba da omogući bezbjednost granica zemalja NATO-a i EU, obezbijedi da se uspostave produktivniji odnosi sa Evroazijskim ekonomskim savezom na čelu sa Rusijom, a takođe da se otvore putevi za regulaciju regionalnih konflikata, uključujući one na teritoriji Ukrajine.

Vrijeme izabrano za tu inicijativu vrlo je logično. Nedavno izabrani predsjednik Ukrajine Volodimir Zelenski je, kao i sam Makron, stvorio političku partiju ni iz čega i došao na vlast zahvaljujući obećanju da će potpuno demontirati stari režim koji je sam sebe diskreditovao. Što je još važnije, glavni prioritet Zelenskog je regulisanje bezjednosne situacije u zemlji.

Po Makronovom mišljenju, približavanje Rusije i Kine je, barem dijelom, rezultat grešaka rukovodstava na Zapadu. Predsjednik Francuske nije naivan kada je riječ o teritorijalnoj agresiji Kremlja i njegovom miješanju u izbore, ali smatra da s bilo kojom zemljom koja je potencijalna prijetnja za Evropu treba razgovarati licem u lice. Kako mi je objasnio jedan francuski dužnosnik, “ono što važi za Iran i Sjevernu Koreju, važi i za Rusiju. Mi ne možemo uticati na nju i dobijati više odgovornosti u njenom ponašanju ako se sakrijemo iza zida sankcija”.

Makronovi napori postaju posebno aktuelni zbog predsjednika SAD Donalda Trampa koji je potvrdio sumnje francuskih degolista da je Amerika u svojstvu garanta evropske bezbjednosti - nije sigurna. Na fonu eskalacije američkog konflikta sa Kinom, SAD će neizbježno udjeljivati manje pažnje Evropi i njenom bližem okruženju (zemlje bivšeg SSSR-a, Bliskog istoka i Sjeverne Afrike). Što je još gore, Francuzi strahuju da Tramp može pokušati da zaključi veliki dogovor sa Rusijom, nakon čega bi EU bila stiješnjena između SAD i Kine.

Ipak, glavni Makronovi problemi vezani su za Evropu. Evropska unija neće postati globalni igrač XXI vijeka ako je i dalje budu slabile i pritiskale druge sile. Po Markonovom mišljenju, preispitivanje evropskih odnosa sa Rusijom prvi je korak na putu ka obezbjeđivanju evropskog suvereniteta. “Ako za vas nema mjesta za stolom velikih sila”, rekao mi je francuski dužnosnik, “onda to znači da ste - na meniju.” Da, naravno, Francuzi razumiju to što drugi Evropljani podržavaju sankcije prema Rusiji uvedene nakon aneksije Krima i napada na Istočnu Ukrajinu, ali je njihova zabrinutost vezana za opštu nepouzdanost bezbjednosne politike u Evropi.

U idealnoj varijanti Evropa će morati da koristi dvostruki pristup Rusiji, spajajući sankcije i uzdržanost NATO snaga sa politikom interakcije. Francuzi se žale na odsustvo suštinskih kanala za tu interakciju, a takođe i na to što sankcije ne rješavaju problem prijetnje koja dolazi od Rusije. “Šta će se desiti sa evropskim jedinstvom”, pitaju se francuski dužnosnici, “ako Rusija izađe u susret po pitanju Sirije ili Ukrajine, a neke zemlje odluče da blokiraju produžetak sankcija?” To bi, najvjerovatnije, značilo kraj politike EU kada je riječ o Moskvi.

Makronova inicijativa, međutim, otvara i mnogo pitanja. Tek treba da se vidi da li je Putin bar malo zainteresovan za regulisanje ukrajinske krize. Osim toga, čak i da Evropa uspije da odvoji Rusiju od Kine, potpuno je nejasno hoće li Trampova administracija stati na tu stranu i tako pomoći da se inicijativa realizuje.

Ipak, najveća pitanja pojavlju se na evropskom frontu. Mnoge zemlje Centralne i Istočne Evrope strahuju da će postati “građani drugog reda” u sistemu “koncentričnih krugova” kojeg predlaže Makron. Drugi se plaše da Makron može dati Ukrajinu natjeravši je reguliše konflikt prema ruskim uslovima. Situaciju komplikuje i to što je Makron predstavio svoju inicijativu a da se prethodno nije konsultovao sa drugi Evropljanima, iako su mnogi od njih već vrlo zabrinuti zbog slabljenja američkih garancija za bezbjednost EU.

Francuski dužnosnici podsjećaju da se ni Nikson nije konsultovao sa američkim saveznicima kada je krenuo u svoju kinesku misiju. Ali reputacija Niksona kao jastreba u pitanjima bezbjednosti nikad nije dovedena u sumnju, a prema Francuskoj se u Centralnoj i Istočnoj Evropi ponekad odnose s podozrenjem plašeći se da interesi tih zemalja mogu biti žrtvovatni na oltaru neodegolističkog pokušaja da se zauzme mjesto u međunarodnoj areni.

Da bi uspio Makron, mora da dokaže da je privržen principima suvereniteta i bezbjednosti ne samo za zemlje Centralne i Istočne Evrope, već i za bivše sovjetske republike - Ukrajinu, Gruziju i Moldaviju. Osim toga, on će morati da se potrudi da produbi saradnju sa skandinavskim zemljama a takođe i sa odgovarajućim institucijama EU i novim šefom diplomatije EU Žozepom Borelom.

Ipak, najvažnije je da Markonova inicijativa napravi pouzdanu platformu za zajednički pristup pitanjima bezbjednosti. Ako ona bude doživljavana kako inicijativa koja interese jednog broja zemalja stavlja iznad interesa drugih, onda će ona i njen autor na kraju biti na meniju a ne u udžbenicima istorije.

Autor je direktor Evropskog savjeta za međunarodne odnose Copyright: Project Syndicate, 2019.

( Mark Leonard )