Iz istorije samosvjesne “druge Crne Gore” (1991-1992)

Pored, onda većinske, ratnohuškačke i militarističke vlasti DPS-a i njegovih tadašnjih nacionalističkih, formalnih i faktičkih, partnera, u političkom i uopšte javnom životu Crne Gore, postojala je i ona druga, manjinska i samosvjesna Crna Gora. Nju su oličavali, u prvom redu, LSCG, nezavisni nedjeljnik Monitor, Crnogorski PEN Centar i skupina opozicionih partija, koje će se 1993. ujediniti u SDP Crne Gore, te Crnogorsko društvo nezavisnih književnika, kao i esnaf samostalnih novinara i pobunjenih pojedinaca, intektualaca raznih struka i stvaralačkih profilacija, privrednika, profesora, pravnika, inženjera, itd.

LSCG se, u prvom programskom dokumentu 1990. zalagao, najprije, za reformisanu jugoslovensku federaciju, saglasno modelu političkih i ekonomskih reformi Anta Markovića, ali sa zahtjevom za jačanjem crnogorske državnosti i afirmacijom autohtonog, samoniklog, nacionalnog, etničkog i državotvornog identiteta Crnogoraca unutar nje. LSCG je bio za dogovor republičkih političkih elita oko preuređenja Jugoslavije, inklinirajući konfederalnom modelu, a kad je taj projekat odbačen u procesu disolucije SFRJ, definitivno, početkom 1991, on je revidirao svoj program i opredijelio se za suverenu, nezavisnu i međunarodno priznatu CG.

Na stranačkoj skupštini, održanoj marta 1991. na Cetinju, LSCG je usvojio Deklaraciju o suverenoj Crnoj Gori, koju je potom ponudio na usvajanje Skupštini RCG, ali većina poslanika iz redova SKCG/DPS-a i Narodne stranke, kategorički su odbili navedeni tekst deklaracije. Na partiskoj skupštini, marta 1991, LSCG je utvrdio inovirane polazne programske osnove, u kojima se, pored zalaganja za suverenu, demokratsku i evropsku CG, opredijelio, decidirano, i za: civilno društvo i pravnu državu, za poštovanje građanskih i političkih, ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava i sloboda, za obnovu autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve, za poštovanje i afirmaciju crnogorske kulture i upostavu ekoloških standarda u društvu, za slobodu preduzetništva itd. (Vidi detaljno o tome: „Polazne osnove LSCG“: Liberal, Cetinje, br. 14, od aprila 1991, str. 10-12).

Od 1990. do 1997, LSCG se, pored zahtjeva za suverenom CG (od 1991. eksplicitno formulisanog), zalagao za obnovu autokefalne CPC (u akcijama i u procesu njenog obnavljanja 1990-1993. aktivno je učestvovao); bio je, od 1990-1991. pa nadalje, protivnik politike srpskog integralizma i velikosrpske ideologije i velikohrvatske politike prekrajanja granica pojedinih bivših jugoslovenskih republika. LSCG je smatrao da su postojeće granice između republika neprikosnovene, te da CG treba biti nezavisna u avnojevskim granicama, kao i ostale jugoslovenske republike, odnosno, da republičke granice nijesu administrativne već državne granice i da pravo naroda na samopredjeljenje pripada republikama i njhovim građanima, a ne narodima u etničkom smislu. Takav stav bio je koherentan i kasnijim nalazima Badinterove Međunarodne arbitražne komisije.

LSCG je energično i konzistentno protiv ratova u Sloveniji, Hrvatskoj i Bosni, te je kategorički bio je protiv podjele BiH, na osnovu tajnog sporazuma Milošević-Tuđman iz Karađorđeva (26. marta 1991) i Tikveša (15. aprila 1991). Konstantno se izjašnjavao protiv Miloševićeve politike diskriminacije i terora nad kosovskim Albancima, pledirao je na rješavanje kosovske krize isključivo mirnim putem, sporazumom i kompromisom strana u sporu. Aktivno je podržao uspostavljenje nezavisnih kulturnih i drugih ustanova u CG (PEN kluba, Matice crnogorske itd.), osuđivao je politiku negacije crnogorske nacije i kulture, bio je od samog starta protiv politike Narodne stranke i Mitropolije crnogorsko-primorske SPC u CG, koja je zahtijevala rušenje Njegoševog mauzoleja na Lovćenu i vraćanja kapele Aleksandra Karađorđevića iz 1925. LSCG je bio prvi i jedini relevantni politički, partijski subjekt koji se zalagao se za poništavanje odluka Podgoričke skupštine iz 1918. (o tome je na stranačkom kongresu 1995. usvojio poseban programski dokument-rezoluciju o poništenju odluka Podgoričke skupštine iz 1918). LSCG je bio opoziciona partija proganjana od strane režima zbog svoje antiratne djelatnosti i osude agresije na Hrvatsku i Bosnu (1991-1995). Ta partija se konstantno protivila šikani, progonima i teroru sprovođenim nad etničkim manjinama u CG - Muslimanima/Bošnjacima, Albancima i Hrvatima, tokom ratova u okruženju (1991-1995). LSCG je stalno pokretao pitanja o nužnosti i što efikasnijeg postupka sprovođenju istrage, suđenja i utvrđivanja krivaca za ratni zločin otmice putnika na pruzi Beograd-Bar, u Štrpcima; za utvrđivanje odgovornosti zbog masovnih progona Muslimana/Bošnjaka iz Bukovice; za pokretanje i vođenje krivičnog postupka protiv odgovornih za terorizam u Pljevljima (1992); za deportaciju Muslimana-Bošnjaka (1992) iz Crne Gore i njihovo nehumano isporučenje oružanim formacijama vlasti tzv. Republike Srpske, itd.

LSCG bio je od samog početka žestoki oponent politici Slobodana Miloševića i vladajuće elite u CG, predvođene čelnicima SKCG - DPS-a. Pored toga, osuđivao je politiku brojnih akademika SANU i drugih naučnih, književnih i kulturnih krugova iz Beograda, pogotovo “terazijskih Crnogoraca”, koji su osporavali crnogorski državni i kulturni individualitet i samosvojnost; bio je protiv promjene republičkih granica, smatrajući, od početka, da diranje u njih, predstavlja direktan razlog i povod za građanski i agresorski rat u SFRJ. Zalagao se za prihvatanje svih mirovnih planova međunarodne zajednice u cilju rješenja jugoslovenske krize i za okončanje ratova u njoj (1991-1999). LSCG je stalno osuđivao tvorce Memorandum SANU i politiku vođenu na osnovu istog, tvrdeći da je on bio In memorian Jugoslaviji i da je ta politika dovela, kako do razaranja Jugoslavije, tako i do rata, masovnih ubistava, stradanja, progona stanovništva, ratnih zločina i katasfrofe za južnoslovenske narode. (Vidi više o tome: Izjava S. Perovića, „Liberal“, br. 29, od 20. februara 1993, str.16-17).

LSCG nikad nije priznao legalitet i legitimitet SRJ (stvorene aprila 1992). Smatrao je i uporno, godinama, ponavljao da je ona prevara i obezdržavljenje CG zarad realizacije velikosrpskog projekta i odbio da učestvuje na svim saveznim izborima organizovanim od njenog početka do kraja (1992, 1996, 2000).

Tokom 1990. LSCG bio je protiv dodjele Njegoševe nagrade Dobrici Ćosiću i, uglavnom, njegovi sljedbenici organizovali su na Cetinju i Njegušima tada proteste protiv ideološko-političke zloupotrebe Njegoša i Ćosićeve velikosrpske nacionalističke ideologije i politike. Protiv nacionalne ideologije D. Ćosića, njegovog negatorskog stava prema crnogorskoj naciji i posrbljavanja kulturno-istorijske prošlosti CG, pogotovo Petra II Petrovića Njegoša i njegovog književnog opusa, odlučno je reagovao lider liberala S. Perović, tvrdeći da je pogrešno što je Njegoševa nagrada dodijeljena Ćosiću. (Vidi više o tome: S. Perović, „Mi to nećemo“, Liberal, Cetinje, br. 9, novembar 1990, str. 6).

Dok je vladajući DPS, uz podršku Narodne stranke CG, bio zagovornik rata protiv Hrvatske, kao i brojni drugi, belicistički politički i drugi subjekti sa srpskim pefiksom u samoj CG, dotle su LSCG i crnogorski nezavisni nedjeljnik Monitor i građanska demokratska suverenistička inteligencija, koji su skupa bili emanat „druge Crne Gore“, bili protiv prljavog, agresorskog rata protiv Hrvatske i bjesomučnog razaranja Dubrovnika. U samoj Hrvatskoj to je i tada prepoznavano kao svijetli primjer i vjesnik druge i drugačije, emancipatorske CG, te antinacionalizma i protivljenja ratnom velikosrpskom vandalizmu i šovinizmu, koji je ukaljao istorijsku čast i uprljao obraz dostojanstvene, povijesne, CG, pogotovo u vrijeme njenog učešća u ratu u Hrvatskoj, a naročito u periodu 1991-1992.

Simpatije, pored ostalih, prema projektu samostalne CG, kojeg su zastupali LSCG, Monitor i nekoliko opozicionih partija građanske, suverenističke orijentacije, koje će se potom ujediniti 1993, u SDP CG, bile su vidljive i u samoj Hvatskoj, a one su u Crnoj Gori eksponirane od strane njenih uglednih javnih aktivista, političara, intelektualaca itd. To je bilo prepoznatljivo, pored ostalih, i u javnim iskazima zapaženog hrvatskog intelektualca, političara, bivšeg disintenta u komunističkom režimu i kasnijeg predsjednika Hrvatskog helšinškog odbora za ljudska prava Ivana Zvonimira Čička, koji je to ekslanirao i afirmisao u intervjuu Monitoru od 25. decembra 1992. Naime, Čičak u tom intervjuu, pored ostalog, tada, kazuje, da je bitno da Crnogorci na vrijeme shvate svoju postojeću poziciju i da treba da stvore svoju samostalnu državu. O tome Čičak veli: „Ako to pokušaju napraviti, čekaju ih velike žrtve, ako to ne naprave čekaju ih još veće“. (I. Z. Čičak, „Sjeme za novi rat“, intervju, Monitor, Podgorica, br. 114, od 25. decembra 1992, str. 22).

Govoreći o političkoj sceni tadašnje CG i njenom ehu u Hrvatskoj, u odnosu na pobunjeni glas „druge Crne Gore“, manjinske, ali aktivne, Čičak konstatuje: „Zna se da postoje nukleusi, recimo oko Monitora, onda Liberalni savez Crne Gore i neke druge manje grupe“. (Ibidem). Potom dodaje: „Međutim, apsolutni generalni stav prema Crnogorcima je kompletno negativan i crn“ (Ibidem, str. 23).

Razlog zbog toga I. Z. Čičak vidi primano u osvajačkom pohodu na Dubrovnik. On to objašnjava: „Apsolutno, prije svega zbog Dubrovnika. Ja ću vam ispričati nezamisliv detalj. Recimo, u ratu se ubija, pljačka i ruši. A da netko čekićem tuca rubove kamenih prozora i kamene ornamente i da se potpiše, pa recite mi šta je to!“ (Ibidem). Čičak veli da su to „zločini prema civilizaciji. To je ludilo i zato se mora odgovarati“, te, objašnjavajući ratne pohode tadašnjeg vremema, u kojemu su učestvovali masovno građani Crne Gore, on konsiderira i zaključuje: „Sad vi zamislite prosječnog građanina Slanog, koji je ugošćavao Crnogorce, kako reagira kad vidite što je tu napravljeno“ (Ibidem). Razmatrajući, posve neizvjesno, pitanje budućnosti crnogorsko-hrvatskih odnosa, tada, u vrijeme rata, Čičak prognozirajući, kazuje: „Moja je procjena, za sljedećih 20 godina Crnogorac koji koliko dođe preko granica Hrvatske, reskira vlastiti život. Može se razumjeti da netko napadne aerodrome i vojnu industriju, ali škole, vrtiće i bolnice - nema opravdanja. Sada se crnogorska vlast hvali poboljšanjem telekomunikacija, kad su opljačkali centrale i štamparije.“ (Ibidem). Prema ocjeni i predviđanjima Čička, „jednog dana kad se uspostavi demokratska crnogorska vlast i kad, nadam se, CG bude samostalna država, crnogorska se javnost i vlast kao njen predstavnik mora ispričati, prije svega zbog Konavala i Dubrovnika. Veliki će napor CG morati uložiti da pomogne u sanaciji onoga što su dijelovi njenog naroda učinili iz političkog ludila u funkciji velikosrpskog idiotizma“ (Ibidem).

( Novak Adžić )