Kina osvaja Balkan, dok EU brine zbog Rusije

Evropska unija (EU) mora koristiti političku i ekonomsku moć kako bi spriječila jačanje uticaja Kine na zapadni Balkan, navodi se u studiji “Meka moć u Jugoistočnoj Evropi”.

U analizi fondacije Fridrih Ebert Štiftung upozorava se da se evropsku budućnost Balkana mora održavati u životu iako je neralno očekivati brzu integraciju regiona u EU.

“EU treba da zadrži moć upotrebom važnih političkih i ekonomskih poluga za stabilizaciju država regiona i približavanje njenim osnovnim vrijednostima. Mora odlučiti da li će preduzeti potrebne političke akcije da bi osigurala da zemlje zapadnog Balkana nastave težiti ka evropeizaciji ili će ih prepustiti uticaju Kine i drugih igrača koji nisu iz EU”, navodi se u izvještaju.

Upozorava se i da bi zarobljavanje balkanskih zemalja dugovima, spuštanje ekoloških i radnih standarda uz već rasprostranjenu korupciju moglo dugoročno štetiti izgledima regiona za članstvo u EU. Upozorava se i da su od ulaska Kine u region, jedinstvena pravila angažmana Pekinga predstavila jasan izazove za EU.

“Brisel vidi Kinu kao ekonomskog konkurenta i sistemskog rivala koji promoviše alternativne modele upravljanja. Dok su briselski zvaničnici nadgledali države koji nisu iz EU-a, Rusiju i Tursku, kineske kompanije su ušle u region”, navodi se u studiji.

Podsjećajući na sve veći angažman kineskih kompanija na važnim projektima u regionu, između ostalog, se navodi da su u Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini kineske firme dobile najveće poslove u istoriji tih država. Podsjeća se i da 40 odsto ukupnog duga Crne Gore čine dugovanja prema Kini dok je u Makedoniji taj iznos 20 odsto.

U BiH 14 odsto ukupnog državnog duga je prema Kini, a u Srbiji 12 procenata. Izgradnja dionice auto-puta Bar-Boljare, na kojoj radi kinske kopanija CRBS, košta 809.6 miliona eura kako je precizirano ugovorom crnogorskog Ministarstva saobraćaja i kineske kompanije CRBC. Vlada se u tu svrhu zadužila kod kineske državne EXIM banke kreditom od 697 miliona eura, i to u dolarima bez zaštite od valutnog rizika.

Otplata prve godišnje rate od 67,5 miliona dolara počinje 2021. godine i kredit će se otplaćivati 14 godina - do 2035.

Podsjećajući da su balkanske države malo tržište da bi bile interesantne kineskim firmama, u studiji se pojašnjava da je region važan zbog geopolitičkog položaja. Upozorava se da saradnja Kine i zemalja regiona kreće izuzetnim tempom što stvara pozitivnu klimu za buduće kineske investicije u regionu “u skladu sa ekonomskom i geopolitičkom agendom Pekinga u Evropi”.

“Neki analitičari upozoravaju da je zapadni Balkan posebno ranjiv na ovu vrstu meke moći, jer mogu lako mogu postati šahovska tabla na kojoj se igraju velike sile. Ključni strah je da bi Kina mogla iskoristiti zapadni Balkan kao ulaz na evropsko tržište gdje bi promovisala svoj politički model, posebno u državama sa slabijim institucijama“, ističe se anlizi.

Podsjećajući da Kina uživa imidž tehnološkog giganta i brzo rastuće ekonomije, u studiji se upozorava da se Peking dobro pozicionirao u regionalnoj igri i to ne samo izgradnjom mostova, puteva i infrastrukture.

“Iako u ovom trenutku građani u regionu uglavnom toga nisu svjesni, kineska meka moć pojačana je kroz širenje uticaja u kulturnom domenu. Na primjer, otvaranjem šest Konfučije instituta na Zapadnom Balkanu i nuđenjem kurseva mandarinskog jezika i univerzitetskih stipendija“, navodi se u studiji.

Vlade neodgovorne kad sklapaju poslove

Upozorava se i da kineski način poslovanja sa balkanskim političkim elitama naviklim na korupciju, koristi postojeće probleme i nedostatak transparentnosti i odgovornosti vlada u regionu. Kako se ističe, bez rigoroznih finansijskih procjena, zemlje zapadnog Balkana rizikuju da ostanu u klopci plaćanja duga Kini.

“Ono što je trenutnim projektima zajedničko je slaba procjena finansijske i ekonomske održivosti, a studije pokazuju da bi slabe balkanske ekonomije troškove izgradnje mogle vraćati stotinama godina.... Bez praćenja otvorenog postupka tenderskog postupka, u sporazumu o izgradnji puteva navodi se da ukoliko Crna Gora nije u mogućnosti da vrati zajam u određenom roku EXIM banka dobija prava na neki dio crnogorske teritorije”, ističe se u studiji.

Kad EU daje pare više je birokratskih pravila

U studiji se pojašnjava da je nesporna brzina kojom je Kina postala glavni ekonomski akter u regionu što je dovelo do zapanjujućeg političkog uticaja. Upozorava se i da Brisel nije uspio da se izbori sa kineskim ekonomskim uticajem, iako je od 2007. godine samo Evropska investiciona banka uložile sedam milijardi eura kroz projekte zemljama Zapadnog Balkana.

“EU novac daje kroz donacije i zajmove, dok je Kina limitirana samo na kredite. Ipak, u mnogim slučajevima ponuda EU je manje privlačna od ponude Kine zbog birokratskih pravila vezanih za finansiranje“.

( Samir Kajošević )