Crkvu štite od lopova, investitora se ne boje

Uprava za zaštitu kulturnih dobara stavila je pod prethodnu zaštitu lokaciju na kojoj su ostaci crkve iz VI vijeka, ali tek pošto je nepoznata grupa “tragača za blagom” raskopala lokalitet i slučajno otkrila djelove i ruševine ranohrišćanske bazilike.

To znači da se Uprava “sjetila” da područje treba zaštititi radi daljih ispitivanja tek nakon posjete “nezvanih gostiju”.

Arheolog i kustos Zavičajnog muzeja u Baru Mladen Zagarčanin optužio je ranije nadležne da su dozvolili gradnju višespratnice na ostacima crkve iz VI vijeka u naselju Zaljevo. Prema njegovim riječima Ministarstvo kulture ranije je, nakon što je donijelo, i oborilo rješenje o zabrani građevinskih radova u Zaljevu.

Na spornoj lokaciji, prema nezvaničnim informacijama, u septembru je započela gradnja petospratne poslovno-stambene zgrade. Na poziv Zagarčanina, na teren je tada izašla Uprava za zaštitu kulturnih dobara i donijela rješenje o hitnoj obustavi radova na katastarskoj parceli koja se vodi na Tidžu Marinović. Zabrana radova trebalo je da, kako je kazao Zagarčanin, važi do sprovođenja zaštitnih arheoloških istraživanja. Umjesto toga, dodaje on, investitor je prije dolaska inspekcije, dovezao još nekoliko kamiona zemlje i kamenja i sve izravnao podlogom od drobljenog pijeska. Advokat vlasnika parcele potom je uložio žalbu, nakon čega je resor Aleksandra Bogdanovića donio rješenje kojim je obavezna zabrana radova u trajanju od 30 dana prekinuta.

Zagarčanin je “Vijestima” rekao da je prije nekoliko dana nepoznata grupa tokom noći dolazila na lokaciju. On sumnja da su, koristeći detektore za metal, najvjerovatnije tragali za blagom.

“Raskopali su ostatke ckrve i tom prilikom u nekoliko otkopanih rupa slučajno otkrili djelove zidova crkve i ruševine. Način zidanja i klesanja kamena, kao i malter koji je specifičan za epohu cara Justinijana (VI vijek), nedvosmisleno je ukazao na to da se radi o crkvi”, rekao je Zagarčanin.

Nakon toga, Uprava za zaštitu kulturnih dobara stavila je lokalitet pod prethodnu zaštitu, što je Zavičajni muzej u Baru sugerisao nekoliko puta.

U rješenju Uprave navodi se da se “uspostavlja prethodna zaštita nad arhitektonskim ostacima kasnoantičke, ranovizantijske crkve od dana donošenja do arheoloških istraživanja i iskopavanja”. Dodaje se da su arheolog Petra Zdravković, arhitekta Milan Jovićević i konzervator Sanja Šoljaga, 23. oktobra obišli lokaciju. Tada su na lokaciji uočene dvije otkopane rupe, u okviru kojih su vidljivi ostaci arhitekture, odnosno zidova. Uočili su i da je u pitanju urušena struktura “starije građevine”. Kako vlasnici parcela nisu bili upoznati sa iskopavanjima, pozvana je i policija. Utvrđeno je da se na lokaciji “vrše nelegalna iskopavanja, kojima se dolazi i zadire u fizičke ostatke crkve”, pa je preporuka stručnog tima Uprave da se lokacija, u skladu sa Zakonom o zaštiti kulturnih dobara, stavi pod prethodnu zaštitu do završetka arheoloških istraživanja.

Ostaci crkve nalaze se, pored parcele koja se vodi na Tidžu Marinović, i na parceli koja se, prema podacima Uprave za nekretnine, vodi na Nedžada Marinovića.

Tidža Marinović je za parcelu na kojoj su ostaci crkve, prema podacima sa sajta Opštine Bar, u aprilu dobila urbanističko-tehničke uslove za izradu tehničke dokumentacije. U dokumentaciji koja je dostupna na internetu nema i njenog zahtjeva, kao ni odobrenja za građevinske radove.

Ministarstvo održivog razvoja i turizma (MORT) u martu je donijelo rješenje kojim Elvisu Adžibuliću dozvoljava gradnju apart hotela. Prema podacima sa sajta Uprave za nekretnine, njegova je i susjedna parcela, koja se graniči sa parcelom Tidže Marinović. “Vijesti” su 20. oktobra uputile pitanja o građevinskim radovima na lokaciji gdje su ostaci crkve iz VI vijeka. Na to, kao ni na pitanja o tome zašto ranije nije stavljena pod prethodnu zaštitu, redakciji nisu odgovorili iz Ministarstva kulture, Uprave za zaštitu kulturnih dobara, resora Pavla Radulovića ni Opštine Bar.

Mladen Zagarčanin podsjetio je da je o ostacima ranohrišćanske bazilike u barskom naselju Zaljevo još 1962. godine u monografiji o Starom Baru pisao Đurđe Bošković. Lokacijom se 1978. bavila i Opština bar, na osnovu projekta Crnogorske akademije nauka i umjetnosti.

“Nikada neće biti jasno zašto se ovaj lokalitet nije stavio pod prethodnu zaštitu, kako je to nekoliko puta sugerisao Zavičajni muzej u Baru”, rekao je on i podsjetio da je ekipa nekadašnjeg Zavoda još prije petnaestak godina izlazila na teren da bi utvrdila koji su sve potencijalni spomenici u barskoj opštini koji se mogu staviti pod prethodnu zaštitu i da to nije ni tada učinjeno.

Zagarčanin: Centralizacija šteti zaštiti

Zagarčanin je ocijenio da je procedura zaštite antičkog i ranohrišćanskog lokaliteta "urušena beskrajnom zakonskom zavrzlamom prouzrokovanom lošim Zakonom o zaštiti kulturnih dobara".

"Taj zakon obavezuje sve istraživače i konzervatore, ali je u praksi centralizovan do krajnjih granica. Samo institucije koje kontroliše Vlada - Centar za konzervaciju i arheologiju i Narodni muzej Crne Gore, mogu da vrše zaštitna istraživanja. Dolazimo u situaciju da desetine lokaliteta crnogorskog spomeničkog nasljeđa kontrolišu institucije koje se nalaze na Cetinju”, kaže on, dodajući da, kada su u pitanju arheološki potencijali, lokalni arheolog najbolje može da prati stanje u svojoj opštini.

Pita se i čemu služe arheolozi na primorju ili u drugim krajevima Crne Gore "ako ih niko ništa ne pita".

"Koja je njihova uloga, osim da sjede u svojim zbirkama i ne rade ništa? Zbog čega je napravljen toliki birokratski krug zaštite koji se pokazao katastrofalnim", poručio je Zagarčanin.

( Damira Kalač )