Najviše nas bilo na Golom otoku, a jedini nijesmo rehabilitovani
Mada je logor zvanično ukinut 1956. godine, prema podacima Udruženja “Goli otok” posljednji politički zatvorenici su ga napustili tek šest godina kasnije
Među zemljama članicama i kandidatima za članstvo u Evropskoj uniji, Crna Gora jedina od država bivše SFRJ nema zakon o rehabilitaciji političkih zatvorenika.
Zbog toga je sredinom septembra “Akcija za ljudska prava” (HRA) uputila inicijativu premijeru Dušku Markoviću da Vlada hitno sačini radnu grupu koja bi radila na izradi zakona i u nju uključila predstavnike Udruženja “Goli otok“ i civilnog sektora, ali još nije stigao odgovor.
“Poražavajuća je činjenica da Crna Gora, koja je, u odnosu na broj stanovnika, dala najveći broj političkih zatvorenika i zatvorenica u bivšoj Jugoslaviji na Golom otoku, Svetom Grguru i drugim zatvorima, još nije donijela nijedan pravno obavezujući akt za njihovu rehabilitaciju i obeštećenje”, stoji u inicijativi koju potpisuje izvršna direktorica HRA Tea Gorjanc Prelević.
Prema spiskovima zatvorenika koje je napravila nekadašnja Uprava državne bezbjednosti SFRJ (UDBA) koji se čuvaju u državnom arhivu Hrvatske, na Golom otoku i drugim logorima za tzv. informbirovce između 1948. i 1956. godine bio je zatvoren najmanje 16.101 zatvorenik. Svaki peti bio je iz Crne Gore.
Mada je logor zvanično ukinut 1956. godine, prema podacima Udruženja “Goli otok” posljednji politički zatvorenici su ga napustili tek šest godina kasnije.
Na Golom otoku, Svetom Grguru i drugim zatvorima u pomenutom periodu zatvarani su uglavnom komunisti i komunistkinje osumnjičeni za sklonost da sarađuju sa Sovjetskim Savezom poslije sukoba Josipa Briza Tita i Josifa Staljina 1948. godine, odnosno “za saradnju s Informbiroom”. Civili su u zatvor upućivani po pravilu bez suđenja, na osnovu administrativne odluke, dok se vojnim licima sudilo na insceniranim procesima.
Zatvorenici su, napominje se u inicijativi, držani u ropskim uslovima, podvrgnuti najtežim oblicima fizičke i psihičke torture.
Hrvatska, Slovenija i Srbija su donijele zakone koji se odnose na njihovu rehabilitaciju 1995, 2005, odnosno 2011. godine, dok je jedini zvanični akt do sada donijet u Crnoj Gori koji se bavi pitanjem moralnog i pravnog obeštećenja političkih zatvorenika Deklaracija o osudi kršenja ljudskih prava i zloupotrebe vlasti, koju je Skupština Crne Gore usvojila u januaru 1992.
Deklaracijom je Skupština osudila ”teror nad osuđenicima na Golom otoku i drugim po zlu čuvenim logorima i zatvorima” i da će se ”svima njima obezbijediti moralna i pravna satisfakcija”.
Iz HRA napominju da ništa od toga do danas nije učinjeno.
Predstavnici Udruženja “Goli otok“ pripremili su nacrt zakona koji je dostavljen Ministarstvu pravde 2006.
“Ali, do danas, trinaest godina kasnije, Crna Gora nije uradila ništa po pitanju njegovog usvajanja. Propuštena je prilika da se i ovo pitanje riješi prilikom donošenja Zakona o naknadi štete žrtvama krivičnih djela nasilja 2015”, napominje Gorjanc Prelević.
Uzaludno je bilo i obraćanje zaštitnika ljudskih prava i sloboda dvije godine kasnije.
Odgovarajući na poslaničko pitanje Nevena Gošovića 2013. godine, tadašnji ministar pravde a sadašnji premijer odgovorio je da će se Ministarstvo pravde baviti ovim pitanjem, i potvrdio:
”Iza toga stava i dalje stojim, iako svoju obavezu nijesmo realizovali“.
Gorjanc Prelević navodi da “što vrijeme više protiče, to više ovih žrtava teških kršenja ljudskih prava umire bez rehabilitacije i bilo kakvog materijalnog zadovoljenja”.
“Njihove porodice i dalje podnose tu nepravdu. Takvo stanje u Crnoj Gori je nemoralno i suštinski nepravedno, protivno osnovnim principima prava i čovječnosti, pa apelujemo da se hitno preduzmu mjere da se donese odgovarajući zakon”.
( Miloš Rudović )