Frajburg - tropska Njemačka

Izađete iz voza i popnete se na nadvožnjak sa tramvajskim šinama. Desno se vide dva tornja Crkve Srca Isusova, koja je očito imala uzor u Limburškoj katedrali. Ugodan prizor.

Sada bi neki istoričar umjetnosti progunđao da istoricizam i nije neki posebno originalan stil. Ali mene odavno nije briga, pamtim ono što me oslovi. A ova crkva mi je svojom vedrinom došapnula: „Dobro došao u Frajburg“. Lijevo, odmah kod stanice vidi se Koncertna dvorana, moderna građevina koja već nagovještava ono što sam vidio u istorijskim jezgrima manjih njemačkih gradova - staro i novo, smjelo i tradicionalno u skladnom suprotstavljanju. Inače, na željezničkoj stanici osoblje govori najprije francuski.

Granica je blizu, iza nje je Alzas sa Kolmarom i Strazburom. Istorijske knjige kažu da je ovdje poneku deceniju vladala francuska kruna. A u Frajburgu su sve do završetka Hladnog rata bile stacionirane francuske trupe. Silazim prema gradu prateći tramvajske šine. Frajburg ili kako se na lokalnom dijalektu kaže Friburg je lijepa varoš, ponegdje sa sličnim arhitektonskim rukopisom kao ostali habzburški gradovi u Evropi, od Krakova do Novog Sada.

Katedrala na koju su građani s pravom ponosni, i ulice u koncentričnim krugovima oko nje.

Grad na brzoj vodi

Tragisama - veoma brza - tako su Kelti nazvali rijeku koja teče kroz Frajburg. Naravno, i u današnjem živom njemačkom jeziku čuje se upokojeni keltski - rijeka se zove Drajzam. Od nje je odvojen „zanatski kanal“, koji sa spletom manjih kanala premrežuje grad. Na njemu su i imena restorana - kao „Kod kovača srpova“ sačuvala nekadašnju namjenu građevine u koju su se smjestili. U jednom takvom restoranu, bolje rečeno pivnici, na galeriji, pronalazim to što Frajburgu daje karakter raskošnog juga - vrhunsko lokalno pivo i hranu koja s pravom južnonjemačku gastronomiju svrstava u evropski vrh.

„Fajerling“ je prezime gazde koji je 1877. na „ostrvu“ kupio zgradu koja je sa jedne strane oivičena „Zanatskim kanalom“, a sa druge strane njegovom „pritokom“ koju zovu potočić. Tako je nastala pivnica. Ona je osamdesetih godina prošlog vijeka na kratko obustavila rad, da bi 1989. jedna dama iz kuće Fajerling ponovo pokrenula posao. Samo 10 godina kasnije pivnica se priključuje trendu - pivo se od tada pravi isključivo od biološki kontrolisanih sastojaka. I takvo pivo - Inselhopf - kao jedno od skoro 8000 sorti njemačkih piva - uljepša mi dan.

A zadovoljan sam bio i volujskim pečenjem u bijelom umaku. Frajburg je najtopliji grad Njemačke. Mada švarcvaldsko gorje praktično zadire u grad, upravo topao vjetar sa planine Frajburgu donosi najtoplije ljetnje noći u zemlji - dvadesetak stepeni je sasvim dovoljno za tropski doživljaj Njemačke. E, za takvih večeri je dobro iza tornja koji se zove „Švapska kapija“ pronaći lift u stijeni i za nekoliko sekundi se naći iznad grada, na brdu Šlosberg - „Zamkovom brijegu“.

„Grejgeneg-šlosle“ je restoran sa pivskom baštom dostojnom Velikog vojvodstva Badena. Interesantno je da njemački južni dijalekti kao i u Srbiji obožavaju deminutiv od milja - žena nije ženica već ženče. Tako i alemanski dijalekt za zamak kaže „šlosle“, pa da upotrebimo analogiju - dvorac od milja nije „dvorčić“ već „dvorče“.

Pitka istorija

Pivska bašta se zove se „Vrt kestenova“.Uz pivce čovjek može opušteno da pročita ponešto o uzbudljivoj istoriji grada, i da je odozgo, preko ruba knjige, posmatra panoramski okamenjenu. Da ne zaboravim - Baden je jedan od najpoznatijih vinogradarskih krajeva Njemačke, bijela vina spadaju u evropski vrh.

Cijelo područje na lijevoj obali gornjeg i srednjeg toka Rajne je blagosloveno i rimskim nasljeđem - vinom - i njemačkim nacionalnim napitkom - pivom. Tu hedonističku zonu uz njemačku zapadnu granicu od Ahena, preko Trira do Frajburga trebalo bi da posjeti svaki putnik koji želi da upozna Njemačku mimo stereotipa koje je nametnuo Minhen. U istoriji su rudnici srebra u Švarcvaldu davali gradu finansijsku moć, zanatsko naselje ispod tvrđave je brzo raslo.

Godine 1327. bogati građani su od frajburškog grofa otkupili pravo da sami proizvode kovanice. Tako je nastala kovanica na kojoj je prikazan - gavran. Inače, gradski svetac je Sveti Đorđe, a njegova zastava - crveni krst na bijeloj pozadini - potpuno je ista kao nacionalna zastava Engleske koja ima istog sveca kao zaštitnika. Frajburg 1368. dolazi u posjed Habzburga koji će u narednih pet vjekova sudbinski uticati na grad. Habzburški vladari su kao kipovi ovjekovječeni na gradskoj vijećnici. U vrijeme vjerskih ratova jezgro grada je ostalo katoličko, a okolna sela su bila uglavnom protestantska.

Nakon polumilenijumske habzburške vladavine Napoleon je pretumbao odnose moći na jugu njemačkog kulturnog prostora. Tako se desilo i nasilno pripajanje grada Velikom vojvodstvu Baden 1806. Mnogi su žalili za Habzburzima ali upravo to Vojvodstvo je postalo tvrđava liberalnog duha i napretka u odnosu na sve ostale nemačke zemlje.

Veliko vojvodstvo Baden je do ujedinjenja Njemačke pod Pruskom 1871. ostalo jedina ustavna monarhija u Njemaca. Revolucionarnost grada u novijoj istoriji je više puta dokazana.

„Da deset života imam…“

Godine 1848. proglašena je Badenska republika, podstaknuta revolucionarnim vrenjem u Parizu. Republika je skoro dogurala do novog ustava, ali su okolne kontrarevolucionarne sile, prije svih Pruska, na molbu nadvojvode umarširale u Baden, skršile oružani otpor, pohapsile radikalne demokrate, i neke od njih osudili na smrt. Tako je u Frajburgu strijeljan student i zakleti republikanac Fridrih Nef. Uhapsili su ga pri pokušaju da pređe u Francusku i skupi dobrovoljce za odbranu republike. Njegovo ime je bilo na potjernici. Ali i na jednom koferu kojeg je na granici uočio revnosni carinik.

Noć uoči pogubljenja on piše pismo majci: „Još samo jedno, dragocjena i mnogo voljena majko: budite čvrsti i stameni kad primite nesrećnu vijest. Što se mene tiče, sjutra ću mirno otići u smrt, kao što sam nekada išao u našu baštu (…) Da imam deset života, sve bih ih dao za ovu moju stvar“. Nef je strijeljan dan poslije pogubljenja jednog od vođa badenske revolucije Maksimilijana Dotea, na istom mjestu, na jednom frajburškom groblju. I mada je to bilo zabranjeno, grobove strijeljanih su frajburške djevojke mjesecima kitile cvijećem, a komemoracije su se održavale svuda po Njemačkoj. Ne treba onda da čudi što je u Frajburgu revolucionarna 1968. ostavila dublji trag nego na drugim mjestima - u gradskoj skupštini većinu čine Zeleni. To je prvi veći njemački grad u kojem je izabran zeleni gradonačelnik.

Pored radija javnog servisa i jednog privatnog radija, postoji studentski radio „Tromeđa“ gdje se njeguje šezdesetosmaška tradicija - to je najstariji slobodni radio u Njemačkoj koji su osnovali aktivisti antinuklearnog pokreta. Kod crvenog medveda Prošli put sam u Frajburgu jedno veče proveo sa damom koja je svima poznata kao Birgit Kraft. To je ona ženska figura u narodnoj nošnji sa etikete piva iz Badenske državne pivnice Rothaus.

U lokalnom dijalektu se njemačka fraza „Bier gibt Kraft“ (pivo daje snagu) izgovara kao Bir-git-kraft. Od toga su alemanske šaljivdžije napravile ime - Birgit Kraft. Inače, Rothaus je ime prve plemićke porodice koja je početkom XIV vijeka otpočela da pravi pivo. Najprije je pivnica bila plemićka, pa manastirska, pa vojvodska, a kada je Francuska revolucija u Badenu razvlastila plemstvo i sveštenstvo, država Baden je postala vlasnik pivnice, koja se nalazi u Švarcvaldu na 1000 metara nadmorske visine i ima svojih sedam izvora. Kada je riječ o pivu očito i država može da bude uspješan preduzetnik. Jer je državno pivo Rothaus jedno od omiljenih napitaka u pokrajini Baden-Virtenberg.

Sjećam se da mi je tada u Frajburgu vlasnik najstarijeg hotela u Njemačkoj - Kod crvenog medveda - koji je još od 1387. neprekidno bio konačište sa krčmom, objasnio da su u Frajburgu u srednjem vijeku samo bogate kuće farbane u crveno. A kao farbu su koristili - volovsku krv. Njemački izraz „štinkrajh“ bi u bukvalnom prevodu značio „smrdljivo bogat“, ali se upotrebljava u smislu „basnoslovno bogat“. Ne zato što su siromašni proklinjali bogatstvo već zato što su fasade bogatih ljudi u davna vremena zaista danima zaudarale na volovsku krv.

Ponekad je zaudarala i paljevina, kao januara 1349. kada su gradske vlasti, navodno zbog opsanosti od kuge, koja se u gradu još nije ni pojavila, pohapsile sve Jevreje i - spalile ih. Samo su poštedjeli trudnice i djecu - koju su pokrstili. Skoro 600 godina kasnije nacisti su spalili sinagogu.

Istina će vas osloboditi

Frajburški univerzitet je osnovao Albreht V Habzburški - pa se s pravom zove Univerzitet „Albreht Ludvig“. Jedni su nemirnog Habzburga koji je bio ljuti rival svog brata i njemačkog cara Fridriha III zvali „darežljivac“ a drugi „rasipnik“. Kako god, od septembra 1457. postoji jedan od najstarijih njemačkih univerziteta.

Erazmo Roterdamski je prvo od slavnih imena koja su povezana sa frajburškim univerzitetskim pogonom.

U prošlom vijeku je ova visokoškolska ustanova doživjela procvat. Desetak nobelovavaca u oblastima od hemije do ekonomije krase dugu listu svjetski poznatih umova koji su bili povezani sa frajburškim Univerzitetom. I u oblasti filozofije Frajburg je na svjetskoj mapi višestruko podebljan. Edmund Huserl, koji je svojom fenomenologijom proizveo i Martina Hajdegera i egzistencijaliste, bio je profesor u Frajburgu poslije Prvog svjetskog rata. Martin Hajdeger, jedan od najuticajnijih mislilaca XX vijeka je najprije stekao svjetsku slavu svojom knjigom „Bitak i vrijeme“ da bi 1933. pristupio nacistima i bio njihov rektor Frajburškog univerziteta. Nije izvjesno da je Martina Hajdegera istina o prirodi režima kojem je služio poslije rata oslobodila - mada je moto univerziteta na čijem je čelu bio glasio „Istina će vas osloboditi“.

Pjesnik „Fuge smrti“ Paul Celan tražio je u susretu sa Hajdegerom riječ. Onu koju filozof nije izrekao do kraja života. Jevrejski pjesnik njemačkog jezika i bivši nacista se susreću - prije toga Hajdeger čita Celana i Celan čita Hajdegera. Iznad Frajburga, u brdskom mjestu koje u svom nazivu ima i smrt, Hajdeger je u svojoj brvnari razgovarao sa Celanom. Pjesnik je napisao u knjigu utisaka: „U knjigu iz brvnare, sa pogledom na zvijezdu iznad bunara, sa nadom u nadolazeću riječ u srcu“ 25.7. 1967. Paul Celan. Ta riječ nikada neće prevaliti Hajdegerove usne. Ne znam šta je pjesnik očekivao, kajanje, žal zbog učešća u mašini koja je pobila milione Celanovih sunarodnika? Mislilac tu riječ nije imao za pjesnika ni kada mu je kasnije Celan iz Pariza posalo pjesmu „Todtnauberg“, nazvanu po mjestu susreta. Uljudno se zahvalio. I to je to. Pjesnik se ubio skokom u Senu 20. aprila 1970. Hajdeger je umro šest godina kasnije u Frajburgu.

Hajdegerov učenik jevrejskog porijekla Herbert Markuze, koji je u Frajburg došao zbog Hajdegera prije profesorovog stavljanja u službu Rajhu i Fireru, postaće docnije kao emigrantski filozof ikona šezdesetosmaškog pokreta u Sjedinjenim Američkim Državama.

Jedan od najznačajnijih sociologa Njemačke, Niklas Luman, takođe je frajburški student. Frajburški univerzitet je prema više svjetskih rang lista među prvih sto u svijetu i među prvih deset u Njemačkoj. Ali nije jedina visokoškolska ustanova u gradu, ima ih još nekoliko. Ukupno tridesetak hiljada studenata podmlađuju grad od 250 000 stanovnika i to se vidi na svakom koraku. Kafanice, kafići, klubovi, bicikli.

Paranormalni Frajburg

Ovaj badenski grad u kojem se još uvijek čuje alemaski dijalekt jedino je mjesto u Njemačkoj na kojem se ozbiljno proučavaju parapsihološki fenomeni. „Institut za granična područja psihologije i psihohigijene“ je u stvari privatna ustanova koja se finansira donacijama.

Osnivač Hans Bender bio je profesor psihologije, koji je tvrdio da paranormalni fenomeni imaju istu formu u najrazličitijim epohama i kulturama i zaključio, za razliku od okultnih tumačenja, da te fenomene ne izazivaju duhovi već velika psihička napetost osoba koje ih doživljavaju u interakciji sa nepoznatim osobinama fizičke stvarnosti.

Sve do smrti 1991. Bender je izazivao kontroverze u njemačkoj javnosti, družio se sa astrolozima i okultistima, ali njegov institut radi sve do danas na istraživanju ekstrasenzorne percepcije, telekineze i drugih fenomena od kojih Holivud rado pravi žanrovske filmove. Čak je jedan njegov učenik osnovao Parapsihološko savjetovalište, koje sada u Frajburgu djeluje nezavisno od instituta.

Dakle, ako neko ima vizije, ne mora odmah doktoru, kao što je jednom savjetovao svojim vizionarskim kolegama političarima Helmut Šmit. Može da nazove telefonom jedan broj u Frajburgu - ljudi tamo znaju sve o neobičnim ljudskim iskustvima, od nestašnih tavanskih duhova preko psihičke zavisnosti i sekti do alternativnih metoda liječenja.

Mislim da bi se svakom uz nešto dobrog badenskog piva ili vina, ako treba i poneke voćne rakije, sred tropske ljetnje noći, možda baš 31. jula, mogao ukazati Johan Ludvig Maksimilijan Dortu, u trenutku dok nadjačava dobošare, koji pokušavaju da zagluše njegove posljednje riječi pred streljačkim strojem:

„Umirem za slobodu, braćo, gađajte dobro!“ Ja bih mu nazdravio i onako više za sebe rekao: „Lepa ti je sada ova sloboda u Frajburgu, druže!“

( Dragoslav Dedović (DW Beograd) )