Narodna stranka u izbornoj kampanji u CG (1990)

Na parlamentarnim izborima u Crnoj Gori, održanim decembra 1990, Narodna stranka CG je nastupala samostalno, deklarišući se kao opoziciona partija. Biračima i javnom mnjenju prikazivala se i potvrdila kao ekstremno nacionalna, suštinski nacionalisička sprsko-klerikalna stranka. Za NS je tada neophodno bilo podržati Predsjedništvo SFRJ, koje je najavilo održavanje referenduma o sudbini Jugoslavije i za nju je bila neprihvatljiva konfederacija kao oblik državnog uređenja, jer je Jugoslavija, prema njenom gledištu, moguća jedino kao federativna država, u kojoj mora postojati jedinstvena i nepolitička armija pod federalnom komandom, oslobođena “pompe i titovske tutnjave” (“Narodna stranka - Pogled prema Hercegovini“, „Pobjeda“, Titograd, od 24. 10. 1990, str. 4).

Narodnjaci isključuju mogućnost postojanja posebnih vojski jugoslovenskih republika. Oni tvrde da federaciju treba sačuvati, a ako se “pojedini narodi ne izjasne za federaciju, što je moguće jer takav stav zagovaraju neka republička rukovodstva, NS smatra da im treba dozvoliti da se otcijepe, ali u tom slučaju mnogo toga postaje sporno”. Na prvom mjestu, u tom slučaju “postaju sporne sadašnje unutrašnje granice u Jugoslaviji”. Ako dođe do osamostaljenja Hrvatske, NS je mišljenja da teritorije u Republici Hrvatskoj na kojima većinu sačinjavaju Srbi, “a koji su već izjasnili za federaciju, odnosno u slučaju raspada države za političku autonomiju i sopstvenu državu”. Narodna stranka saopštava da će, u slučaju raspada Jugoslavije, ako bude moguće, zahtijevati da”istočna Hercegovina i jedan dio opština u Bosni koje se graniče sa istočnom Hercegovinom i CG” treba da referenumski odluči “o njihovom prisajedinjenju CG”. U slučaju raspada jugoslovenske države ili eventualne konfederacije, NS ističe da bi “na teritoriji sadašnje Jugoslavije, postojale tri jake srpske države: Srbija, CG i Krajina, koje bi sačinjavale federativnu Jugoslaviju” (Ibidem).

NS je tokom izborne kampanje održala brojne promotivne skupove. Ona je održavala naročito prisne odnose sa Srpskom demokatskom strankom u BiH, koju je predvodio dr Radovan Karadžić i istoimenom strankom u Hrvatskoj na čelu sa dr Jovanom Raškovićem. S njima je dijelila esencijalna nacionalna i ideološka ubjeđenja i zagovarala je koncept integralnog “srpskog” etničkog i državnog ujedinjenja, bez obzira na postojeće granice između republika koje su konstituisale SFRJ, na čijoj reviziji je insistrirala. Tokom izborne kampanje NS se zalagala i za stvaranje tzv. Dubrovačke republike, tj. za izdvajanje grada Dubrovnika i njegovog područja iz sastava Hrvatske, te je ona forsirala taj ne samo imaginarni, već realno suludi i pogibeljni projekat, kako tokom 1990. tako i u vrijeme izbijanja rata 1991. i jedno vrijeme tokom njegovog trajanja. NS otvoreno nije priznavala postojanje crnogorske nacije, već je tvrdila da su Crnogorci etnički i nacionalno Srbi, a da je crnogorska nacija, kako su narodnjaci napadno isticali, izmišljena od strane Kominterne, te da je ona, uz to, produkt Vatikana i Titove komunističke vlasti i KPJ. (Vidi više o tome: Prof. dr Novak Kilibarda, lider NS CG i predsjednički kandidat, intervju, „Borba“, Beograd, br. 338, od 3. decembra 1990, str. 4).

NS baštinila je i to pokazivala na svojim izbornim promocijama i u ideološkom smislu, četničku politiku, tradiciju i amblematiku i na njenim partijskim i izbornim skupovima redovno se pjevalo od strane njenih pristalica “Đurišiću mlad majore…”, “Od Topole pa do Ravne gore”, odnosno, veličali su se četnički komandanti iz II svjetskog rata Dragoljub-Draža Mihailović iz Srbije, Pavle Đurišić iz CG i drugi. Ta stranka pozicionirala se tada dominantno, profilom, političkim i ideološkim diskursom i ukupnim javnim angažmanom na ekstremnoj desnici. Za NS će njen prvi i višegodišnji predsjednik dr Novak Kilibarda kasnije priznati da je to partija koju je režim osnovao kao uslužnu “žeton stranku” sa konkretnim zadacima i ciljevima i da bude ikebana na opozicionoj političkoj sceni, a u suštini da bude u funkciji vlasti. Kilibarda u svojim uspomenama svjedoči o tome: „Tek poslije zvaničnog osnivanja NS saznaću ko je došao na ideju da se ta stranka osnuje i ko je planirao mene kao njenog predsjednika. Upravo, zamišljena je jedna stranka kao obični transmisioni kaiš politike koju su tada udvoje vodili Momir Bulatović i Milo Đukanović! Aktiviste iz antibiroktarske revolucije, kao što su Nada Lazarević i Pavle Milić, kojima nijesu povjereni kakvi resori u novopostignutoj vlasti, trebalo je na najbolji način iskoristiti. Tako, od restlova antibirokratske revolucije trebalo je stvoriti uslužnu stranku koja će biti svjedok demokratije, a imaće poslušnu djelatnost. Skoro na isti način Slobodan Milošević će u Beogradu, odnosno u Srbiji, proizvesti uslužnog Šešelja i srpske radikale. Zamislili su da ta stranka treba da bude i naglašeno srpsko-klerikalna i kao takva da bude odlična dopuna politci koja ne može preko noći ostaviti glasače titovsko-socijalističkog smjera. Naime, Bulatovićeva partija trebalo je da povede masu komunističko-socijalističkog usmjerenja, a nova žeton stranka treba da zatalasa ljude od krsta i crkve, ravnogorce i đurišićevce. Upravo takav plan otisnut je s matrice iz Srbije-Slobodan Milošević je vodio dojučerašnje komuniste, a Šešelj kao četnički vojvoda poveo je onu drugu stranu, Slobodan ima revers, a Šešelj avers“. Kilibarda tvrdi dalje da je M. Bulatović „bio zainteresovan“ da upravo predsjednik NS bude Novak Kilibarda. (Vidi o tome: Slavoljub Šćekić, „Kilibarda - Ispovijest o deceniji koja je promijenila lice Crne Gore“, „Vijesti“, Podgorica, 2001, str. 16-17).

Kilibarda će to saopštiti nakon što je doživio ideološku i političku evolutivnu promjenu stavova, prošao katarzu, pokajao se i javno izvinio zbog svojih ranijih političkih istupa i grešaka, tvrdeći da je bio u ideološkoj zabludi, te je bio smijenjen sa pozicije lidera NS-a i napustio istu, pa je potom stao na pozicije zahtjeva za obnovom crnogorske državne nezavisnosti i shvatanja o autentičnosti crnogorske nacije i afirmacije njene posebnosti.

NS je zastupala gledište da je Savez reformskih snaga prijetnja i opasnost za srpski narod, kako je tvrdio njen lider dr Kilibarda. Od njenih pristalica reformisti su tretirani kao “ustaše”. To je posebno istaknuto na mitingu NS u Titogradu 2. decembra 1990. (Više o tome: „Na prekretnici - promocija NS u Titogradu“, „Pobjeda“, Titograd, od 3. decembra 1990, str. 4). Na tom skupu su pored stranačkih prvaka, govorili i istaknuti srpski nacionalisti iz Beograda pjesnik Matija Bećković, slikar Milić (Stanković) od Mačve, kao i rok kantautor i pjevač Bora Đorđević. Na istom skupu održao je govor i dr Jovan Rašković, vođa pobunjenih Srba u Hrvatskoj i lider tamošnjeg SDS-a, koji je, pored ostalog, poručio da “nije lako biti Srbin u Crnoj Gori”. Na tom skupu obznanjen je i stranački proglas, u kojemu se veli i ovo: “CG i cijelo srpstvo nalaze se na istorijskoj prekretnici, jednoj od mnogih, al i jednoj od najsudbonosnijih. Ovim izborima mi se ne opredjeljujemo kao srpski narod između demokrata i republikanaca, ili demohrišćana i socijaldemokrata, već ćemo birati između srpstva i antisrpstva, između Njegoša i Broza između vjere prađedovske ili latinaša i džihada. Na ovim izborima se odlučuje hoće li CG biti jedna od srpskih država, što je oduvijek bila i kakvu su nam je u amanet ostavili naši preci ili će zaista u njoj srpsko ime poginuti” (Ibidem). Fokus na “antisrpstvo”, “latinaštvo”, na sljedbenike Josipa Broza narodnjaci su stavljali, aludirajući na SRSJ za CG prioritetno, kao na svoje glavne ideološke protivnike iz redova LS CG. Kada narodnjaci tvrde da je na sceni ekspanzija “džihada” oni demonstriraju svoju antiislamsku, antimuslimansku provijenijenciju, pritom aludirajući na one političke subjekte, iz redova kako SRSJ za CG, tako i Demokratske koalicije, čije su članice bile nacionalne i vjerske muslimanske stranke SDA CG i Stranka ravnopravnosti, ali i Demokratski savez Albanaca, koji je, takođe, značajnim dijelom okupljao Albance muslimanske religije.

Za narodnjake lider SRSJ Ante Marković je bio simbol “antisrpstva” i on, po riječima predsjednika NS Kilibarde u Bijelom Polju 2. decembra 1990, “pokušava da dokrajči ono što Broz nije stigao da uradi”. („Demokratija polazište i cilj - predizborni zbor NS u Bijelom polju“, „Pobjeda“, Titograd, od 3. decembra 1990, str. 4). Na skupu narodnjaka u Bijelom Polju govorili su i istoričari iz Beograda, nacionalističke srpske političke ideologije dr Veselin Đuretić (porijeklom iz Zete) i dr Rastislav Petrović (porijeklom iz Kuča), koji su podržavali NS u izbornoj kampanji i dijelili njen idejni diskurs.

NS CG zastupala je, u političkom izbornom diskursu, stavove koji su obilovali optužbama za snažnu “antisrpsku zavjeru”, preduzetu, po njenoj političko-ideološkoj optici, od strane Zapada i katolicizma, te islama i “džihada” i hrvatskog predsjednika dr Franja Tuđmana itd. Za nju i njenog lidera Kilibardu, predsjednik Vlade SFRJ A. Marković je član i predstavnik te i takve “antisrpske koalicije”. Stoga je Kilibarda smatrao da se najveći dio građana CG “neće upecati na Antine dolare”, iako on, prema njegovoj percepciji, “kupuje glasove”. Savez reformskih snaga za CG narodnjaci su tretirali kao “zlo domaće”. Za tu partiju je ideal federacija “srpskih zemalja” i zato su odbacivali konfederalni model preuređenja Jugoslavije, (kojeg su predlagale u to vrijeme Slovenija i Hrvatska), tvrdeći da je taj model nemoguće ostvariti u praksi. Oni su naglašavali da su Srbi listom za federativnu državu. Ako Jugoslavija nije moguća da opstane sa svim federalnim republika, CG i Srbija kao ravnopravne dvije države treba da tvore zajedničku federalnu državu, s pretenzijama da se toj državi eventualno priključe Srbi sa područja Hrvatske i unesu u nju teritorije koje većinski nastanjuju, rezonovao je tada Kilibarda. U tom smislu na skupu NS-a u Nikšiću 8. oktobra 1990. njen predsjednik Kilibarda je rekao da oponenti napadaju NS “da tobože prodaje Crnu Goru Srbiji. Boje se toga, a ne koalicije sa džihadom, Vatikanom i Tuđmanom. Ova stranka se zato zalaže za povratak duhovnim vrijednostima. To je potrebno zbog te jake antisrpske zavjere. Nažalost, i u Podgorici su frenetični aplauzi upućeni A. Markoviću, koji održa govor a ne pomenu nijednu neuralgičnu tačku ove razorene zemlje. A dok on kupuje glasove, u Hercegovini i Baniji žive u strahu od ustaške odmazde. No, nadam se da se najveći dio crnogorskog naroda neće upecati na Antine dolare. Znaće ovaj ponositi narod da uoči domaće zlo i prozre nečasne namjere onih stranaka koji smatraju da u CG više prava imaju vatikanska nego pravoslavna crkva”. U nastavku izlaganja prof. Kilibarda je naveo: “NS ne pomišlja na konfederaciju, ona na ovom prostoru nije moguća. Jer otvara sva unutrašnja pitanja, počev od granica a to bi vodilo u građanski rat. Zato nek ostane Jugoslavija s ovim republikama, koliko god granice bile nepravedne. Ali, ako drugi to neće, onda Srbija i CG, kao ravnopravne dvije države, mogu činiti federaciju, kojoj bi se vjerovatno priključili Srbi iz drugih krajeva. Hrvatska može izaći iz Jugoslavije, ali Srbima u njoj niko ne može zabraniti da ostanu u federaciji”. Kilibarda je naveo da narodnjaci “neće rušiti spomenike socijalističke revolucije, jer je pod petokkrakom ginula najbolja mladost ovog naroda” ali će se založiti da se “na trgove i ulice nasele i svijetle ličnosti iz pređašnje istorije koje je boljševizam potpuno skrajnuo”. (“Povratak duhovnim vrijednostima - sa zbora NS u Nikšiću”, “Pobjeda”, Titograd, od 9. oktobra 1990, str. 6)

Dakle, NS CG zalagala se za reviziju avnojevskih jugoslovenskih granica i imperativno je bila protiv konfederalizacije SFRJ, zalažući se za novu jugoslovensku državu s primatom srpskog etnosa u njoj, odnosno, za “ujedinjene srpske zemlje”. Stanovište NS CG bilo je da će ona u “slučaju otcjepljenja pojedinih republika i razbijanja sadašnje Jugoslavije” tražiti da granice CG budu granice nekadašnje Zetske banovine u okviru Kraljevine Jugoslavije (1929-1941). Smatrala je da treba da se stvori “nova Jugoslavija” sa “novim granicama” i odlučno je istupala protiv SRSJ Jugoslavije za CG A. Markovića. (Vidi više o tome: „U novoj Jugoslaviji nove granice“, „Pobjeda“, Titograd, od 13. oktobra 1990, str. 4. Promocija NS na Zlatici kod Podgorice 12. oktobra 1990).

( Novak Adžić )