Vjetar u jedra evropskoj Crnoj Gori

Na vanrednim parlamentarnim izborima u Crnoj Gori, održanim 20. oktobra 2002, glasalo je 353. 078 birača, odnosno, 77,48 % glađana upisanih u birački spisak Crne Gore. Izlazlost birača bila je izuzetno velika, ali za više od deset hiljada manja nego na parlamentarnim izborima aprila 2001. Tada je izlaznost na biralištima iznosila 363.304 građana. Na izborima 2002. je apsolutnu vlast osvojila izborna koalicija „Za evropsku Crnu Goru“ (savez DPS-SDP, kojeg su podržale i neke manje građanske partije). Ta koalicija je ubjedljivo pobijedila. Za nju je glasalo 167.224 građana izašlih na birališta. Navedeni politički izborni savez osvojio je 13.000 glasova više nego na izborima 2001. Tada je za koaliciju „Pobjeda je Crne Gore-Milo Đukanović” glasalo 153. 946 birača (Vidi o tome: “Izborna poređenja”, „Monitor“, Podgorica, br. 627, od 25. oktobra 2002, str. 13).

Bilo je brojnih istaknutih javnih ličnosti i intelektualaca, univerzitetskih profesora, predstavnika medijskog sektora, književnih i kulturnih poslenika itd, koji su, tokom trajanja izborne kampanje, smatrali da bi pobjeda koalicije „Za evropsku Crnu Goru“ na čelu sa Milom Đukanovićem bila ljekovita i korisna za Crnu Goru, njen državotvorni i građanski identitet i reformski proevropski put, uprkos svim anomalijama i devijacijama Đukanovićeve vlasti i njegovih koalicionih partnera. U tom smislu je prof. dr Miodrag Perović, devet dana pred održavanje parlamentarnih izbora, pisao, iako je bio vrlo kritički i distanciono nastrojen prema politici DPS-a i njenog vrha, kao i prema nesvijetloj, bolje reći opskurnoj prošlosti te partije, iz nekih njenih ranijih razdoblja, da bi, ipak, pobjeda koalicije „Za evropsku Crnu Goru“ bila nesumnjivo „manje zlo“ od toga da pobijedi njena glavna suparnička koalicija „Zajedno za promjene“, koju je smatrao sublimatom i emanatom retrogradnih snaga. On navodi da se „Crna Gora ponovo nalazi u poziciji da bira najmanje zlo“. (Dr Miodrag Perović, “Manje zlo”, “Monitor”, br. 625).

U navedenom tekstu, dr Miodrag Perović elaborira, vezano za istorijat i rezultate višegodišnjeg vršenja vlasti i djelovanja DPS-a: “Ni na jednim od šest izbora, od početka višestranačja 1990, Crna Gora nije dobila vlast koja je odgovarala njenim istorijskim potrebama - proevropsku reformsku vladu koja bi uz to imala jasan stav prema nedavnoj prošlosti ratovanja i zločina”. Pored ostalog, u nastavku teksta, on konstatuje: “DPS je objasnila da nije podržala zločin iz ubjeđenja, već zato što je to bio jedini način da ostane na vlasti i da se njeni vodeći ljudi obogate. Iz istog razloga su se opirali reformama, i prije i poslije raspada starog DPS-a, koncentrisali vlast i monopole u rukama malog broja ljudi, i razvili zakonomjernu korupciju, koju takva vlast proizvodi. Iako većina njenih članova i simpatizera prihvata, u načelu, evropski sistem vrijednosti, ova partija nema unutrašnji potencijal za sopstvenu preobrazbu, bez koje ne može sprovesti preporod Crne Gore. Potpis ispod Beogradskog sporazuma posljedica je te slabosti. Odlaganje referenduma skinulo je sa njih auru kojom su se bili ogrnuli. Kad je uklonjen plašt stvaranja istorije, ostala je ogoljena interesna grupacija, koja je kočnica daljeg progresa Crne Gore. Slučaj sa medijima, koje nije blagovremeno transformisao u javni servis, pokazuje da je predsjednik Đukanović radije šef ličnog režima nego istorijska ličnost na čelu pokreta za preporod Crne Gore. I da takav režim ne proizvodi stabilne institucije, zbog čega njegov nagli pad nosi opasnost od urušavanja svih institucija”. (Ibidem). Za koaliciju „Zajedno za promjene“ prof. Miodrag Perović navodi da nju čine uglavnom projugoslovenske-prosrpske partije iz Crne Gore, koje su, kako ocjenjuje, „nedavnim naimenovanjem ratnih huškača i aktivnih podržavala Miloševićevog zločina za urednike državnih medija, potvrdile da se ne odriču svoje podrške ratu i zločinu, već ostaju na istim vrednosnim pozicijama na kojemu su bile početkom devedesetih“ (Ibidem). Prema ocjeni dr Perovića „njihovo upravljanje Crnom Gorom neminovno bi značilo hod unatrag“. Za političke i ideološke vođe koalicije “Zajedno za promjene” i njihove, u istom, doktinarnom i političkom značenju, aktiviste i sljedbenike, a koje čine njihovu izbornu bazu i matricu, dr Miodrag Perović piše, između ostalog: “Kod njih i njihovih simpatizera i dalje preovladava predrađanska kolektivna svijest, ‘u osnovi jedno predvarvarsko stanje koje ne razumije opšti tok svijeta, niti za njega mari’. Vodeće političke i javne ličnosti, koje predvode ovaj antikulturni i anticivilizacijski pokret, nemaju modernu političku vizuru. Po svom duhovnom habitusu više liče na srednjevjekovne eksponate iz vitrina nekog muzeja nego na savremene urbane ljude”. (Ibidem).

Za tu koaliciju prof. Perović ističe da je u stanju predvarvarstva i da njeni čelnici emaniraju jedan antikulturni i anticivilizacijski projekat, antipodan savremenim evropskim i svjetskim tekovinama, tokovima i trendovima u političkom značenju. Analizirajući glavne učešnike izbornog procesa, relevantne političke subjekte koji su ozbiljnjo pretendovali da budu dio ili vršioci buduće vlasti, prof. Perović je oštricu svog pera usmjerio i ka LSCG i njenom vođstvu i aktuelnoj politici koju je ta stranka artikulisala. Prema ocjeni Perovića, LSCG je u postojećoj političkoj situaciji i uopšte društvenoj zbilji doživio velike negativne promjene u odnosu na raniju svoju prošlost, te se opredijelio faktički za „savez sa prosrpskim partijama“ u cilju rušenja sa vlasti DPS-a, što se reperkutovalo negativno i tu partiju dovodi u podređenu poziciju u odnosu na koaliciju „Zajedno za promjene“, navodeći da se objektivno LSCG, politikom koju vodi u izbornoj kampanji njeno čelništvo, nalazi „u krilu anticrnogorskih i anrireformskih političkih snaga“ i da, u potonje vrijeme, ta stranka više djeluje revolucionarno, nego li liberalno.

O LSCG, njenoj prošlosti i aktuelnoj politici vođstva te stranke, postojećoj konstelaciji političkih snaga i odnosa, te o značaju navedenih parlamentarnih izbora za Crnu Goru, dr Miodrag Perović je rezonovao i analizirao sljedeće: “Do sredine devedesetih Liberalni savez je bio spiritus agens crnogorskog preporoda. Kad nije uspio da se razvije u političku snagu koja može da pobijedi na izborima, izgubio je strpljenje za mukotrpnu preobrazbu crnogorskog društva, pa to što radi u posljednje vrijeme više priliči revolucionarnoj nego liberalnoj partiji. Umjesto da stimuliše reforme postojećih i izgradnju novih institucija, on smatra da je bolje srušiti sve postojeće; umjesto da bude katalizator promjena u DPS-u koje vode njegovom nestajanju u obliku monstruma, odlučio se za savez sa prosrpskim partijama za brzo rušenje DPS režima i uspostavljanje novog monopola. Međutim, to se, u odnosu na potrebni smjer promjena, pokazalo kao eksperiment sa negativnim ishodom. To što su, po principu pariteta, liberali za urednike državnih medija prihvatili perjanice ratne propagande, pokazuje da koalicija Liberalnog saveza i prosrpskih partija mora, shodno fizičkoj nadmoći ovih drugih, ponijeti i njihov politički pečat i političku usmjerenost. I da zbog toga ova koalicija ne može da bude ta nužna proevropska reformska snaga, u nedostatku koje Crna Gora stoji na raskrsnici, nesposobna da zakorači već dvanaest godina. Naprotiv, taj savez vraća Crnu Goru na početak devedesetih, vrednosno, kulturno i politički. Ratni huškači i zločinci personalnom rehabilitacijom su očigledni simbol restitucije vrijednosti koje su dovele do potonjih balkanskih ratova i koje se, to vidimo iz rezultata predsjedničkih izbora u Srbiji, i dalje emituju iz Beograda. Od kad je Crna Gora 1918. godine, izgubila nezavisnost, ovo je treći put da političke snage koje se zalažu za njenu emancipaciju prave ideološki savez sa anticrnogorskim snagama. Dva puta je to bilo tragično za Crnu Goru. Između dva svjetska rata svi autonomni politički pokreti u Crnoj Gori bili su uništeni i uvedena kolonijalna uprava, koja je rezultirala bijedom i gašenjem svih kulturnih i razvojnih institucija. Zbog toga što su u Drugom svjetskom ratu crnogorski zelenaši napravili antikomunistički savez sa četnicima, pravi razgovor o crnogorskom pitanju bio je odložen na nekoliko decenija.

Jedini prihvatljivi izborni program za Crnu Goru je integrisanje sveukupnih reformskih snaga, ono što je trebalo učiniti poslije aprilskih izbora 2001. godine. To se može ostvariti na više načina. Ali, svaki od njih isključuje trenutnu situaciju - liberali u krilu anticrnogorskih i antireformskih političkih snaga, sa samo jednom svrhom - kažnjavanje Mila Đukanovića i DPS-a. Vlada iznjihana iz takvog krila ne može donijeti dobro Crnoj Gori” (Ibidem). Na parlamentarnim izborima održanim 20. oktobra 2002, od ukupno 75 mandata koliko je brojao saziv Skupštine Crne Gore, koalicija „Za evropsku Crnu Goru-Milo Đukanović“ osvojila je 39 poslaničkih mandata. Glavni politički konkurent navedenoj koaliciji bila je, takođe, koalicija „Zajedno za promjene“ (radi se o savezu stranaka koje su na izborima aprila 2001. sačinjavali koaliciju pod nazivom „Zajedno za Jugoslaviju“), koja je ostvarila takav izborni rezultat koji je činio glavnim i suštinskim gubitnikom izbora. Navedena politička koalicija osvojila je manje 14.500 glasova nego na izborima održanim godinu i po ranije. Ili preciznije, na parlamentarnim izborima aprila 2001. koalicija „Zajedno za Jugoslaviju“ (SNP, SNS i NS) osvojila je 148.513 glasova, dok je na izborima 20. oktobra 2002. doživjela značajan pad, odnosno, dobila je 133.894 glasova birača. U novom sazivu crnogorskog Parlamenta, ta koalicija zaradila je 30 poslaničkih mandata. Desio se i jedan kuriozitet, netipičan za dotadašnje izborne procese u Crnoj Gori, da upravo čelnici te poražene koalicije, iako nerado i teško, ipak, na koncu, priznaju vlastiti, faktički i formalni, izborni neuspjeh i čestitaju pobjedu svom glavnom suparniku, takmacu iz koalicije „Za Evropsku Crnu Goru“.

Takođe, velik gubitnik na izborima bio je LSCG, koji je potpuno ostao bez mogućnosti da bude, kako je najavljivao i očekivao, „tas na vagi“ u pogledu odlučivanja o sastavu nove Vlade Republike Crne Gore. Crnogorski liberali su na parlamentarnim izborima 2002. ostali bez podrške ogromnog broja glasova u odnosu na aprilske izbore 2001, što ih je dovelo u položaj parlamentarnog političkog subjekta prilično slabe političke snage, moći i uticaja. Konkretno, na aprilskim parlamentarnim izborima 2001, LSCG je glasalo 28.746 birača, da bi godinu i po docnije na oktobarskim izborima ta partija doživjela drastični i veliki pad povjerenja glasača (zaradila je 20.306 glasova, odnosno, manje skoro osam i po hiljada glasova). Razlozi za izborni neuspjeh LSCG su višestruki. Veliki broj njenih tradicionalnih birača suverenističke državotvorne i nacionalno-emancipatorske profilacije uskratio je povjerenje toj stranci i opredijelio se uglavnom da glasa za koaliciju „Demokratska lista za evropsku Crnu Goru-Milo Đukanović“, jer je u njoj prepoznao glavnu snagu koja može dovesti do samostalne i međunarodno priznate države Crne Gore. Pored toga, razlozi za izborni neuspjeh liberala počivali su i u činjenici da je njeno vođstvo nakon izbora aprila 2001, objektivno paktiralo sa prosrpskim unionističkim snagama i u koaliciji sa njima formiralo lokalnu vlast u nekoliko opština, te je objektivno koaliralo sa tim političkim subjektima i u Skupštini Crne Gore, što je za jedan značajan dio njegovih birača bilo ideološki, doktrinarno i politički neprihvatljivo.

LSCG je uspio da, na osnovu ishoda izbora, osvoji 4 poslanička manata, dok su albanske nacionalne partije (Demokratski savez Albanaca u Crnoj Gori i Demokratska unija Albanaca) osvojile po 1 mandant, odnosno, ukupno 2. Zapravo, tri albanske nacionalne partije u Crnoj Gori (DUA, DSA i Partija demokratskog prosperiteta /PDP) nastupile su zajedno na izborima 2002, u okviru koalicije „Albanci zajedno“ i osvojile, sa jedinstvenom listom, 8.498 glasova, što je bilo dovoljno za dva poslanička mandata, koji su pripali DUA i DSA. Na ovim izborima, tri albanske nacionalne stranke doživjele su, u posebnoj izbornoj jedinici, izvjesni pad u odnosu na rezultate izbora 2001. Izgubile su nekoliko stotina glasova (na parlamentarnim izborima održanim aprila 2001. osvojile su 9. 374 glasa). U posebnoj izbornoj jedinici, u kojoj su glasali uglavnom pripadnici albanskog naroda u Crnoj Gori, od zakonski određena 4 mandata, došlo je do podjele izbornih mandata na ravnopravne djelove: Koalicija „Albanci zajedno“ osvojila je 2, a koalicija „Za Evropsku Crnu Goru“, takođe, 2 poslanička mandata. (Vidi o tome: „Zajedničko razočarenje-nacionalne liste“, Monitor“, Podgorica, br. 627).

Izborni poraz pretrpjele su i dvije nacionalne liste, koje su pretendovale da politički zastupaju većinu Bošnjaka u Crnoj Gori, ali one nijesu ostvarile svoje ambicije da steknu parlamentarni status. Naime, uoči predaje izbornih lista, koalicija „Za evropsku Crnu Goru-Milo Đukanović“, ponudila je savez dvjema bošnjačkim političkim i partijskim koalicijama, ističući da one mogu dobiti jedno mjesto na pomenutoj listi navedene koalicije sa izvjesnošću da ostvare poslanički mandat. Međutim, to je ovima bilo neprihvatljivo i malo (tražili su dva poslanička mandata), tako da su na izborima samostalno nastupile koalicije „Bošnjačka demokratska koalicija Harun Hadžić“ i druga lista: „Bošnjačka koalicija“ i osvojile jako mali broj glasova. Naime, „Bošnjačka demokratska koalicija“ zadobila je povjerenje 2.480 birača, dok je za „Bošnjačku koaliciju“ glasalo 2.173 građanina izašlih na birališta. I jedna i druga lista ostale su bez mandata u Skupštini Crne Gore. Većina pripadnika muslimanskog i bošnjačkog naroda u Crnoj Gori na tim parlamentarnim izborima opredijelila se da glasa za koaliciju „Demokratska lista za evropsku Crnu Goru-Milo Đukanović“. Na izborima oktobra 2002. nastupila je i koalicija unionističko-unitarističkih partija pod nazivom „Patriotska koalicija za Jugoslaviju“, sačinjena od Srpske radikalne stranke dr Vojislava Šešelja, Narodne socijalističke stranke Momira Bulatovića, dr Nova Vujoševića i Emila Labudovića, te Stranke deviznih štediša i JUL-a i ona je osvojila 9.911 glasova, što nije bilo dovoljno da pređe izborni cenzus, tako da je ona nije pribavila parlamentarni status, iako je bila blizu cenzusa.

Sumarijum rezultata izbora jasno je pokazao tendenciju ubrzanog rasta i podrške građana Crne Gore političkom i ideološkom programu obnove crnogorske državne samostalnosti i podrške postojećim vlastima u Crnoj Gori, uprkos tome što je većinska partija vladajuće koalicije potpisala Beogradski sporazum, koji je podrazumijevao konfederalno-federalni model državnog saveza sa Srbijom, sa prevagom konfederalnih elemenata. Građani koji su dali povjerenje koaliciji „Za evropsku Crnu Goru“ nadali su se, očekivali i vjerovali da je taj savez esencijalno opredijeljen da usmjeri Crnu Goru na stazu potpune državne nezavisnosti i međunarodnog subjektiviteta Crne Gore, odnosno, za istupanje iz problematične i realno neodržive, oročene na trogodišnji period, državne zajednice sa Srbijom.

Sopstveni izborni neuspjeh, odnosno, poraz priznale se političke stranke učesnici izbornog procesa - i to koalicija „Zajedno za promjene“ i LSCG. Te partije nijesu osporavale izbornu pobjedu koaliciji „Za evropsku Crnu Goru“. Naprotiv, bilo je im je jasno da su građani Crne Gore dali većinsko povjerenje za vršenje apsolutne vlasti proindipendentističkoj koaliciji DPS-SDP-GP i Narodna sloga. Značan broj renomiranih štampanih i elektronskih medija u zapadnim evropskim zemljama i SAD ocijenili su primarno rezultate izbora održanih 20. oktobra 2002, u Crnoj Gori kao pobjedu suverenističkih političkih snaga na čelu sa Milom Đukanovićem. Oni su naveli i to da je sve realnija opcija kraj nove državne zajednice Srbije i Crne Gore, ustanovljene posredovanjem i pod pokroviteljstvom mjerodavnih faktora Evropske unije Beogradskim sporazum proljeća 2002. Između ostalog, ugledni i uticajni britanski list „Dejli telegraf“ pisao je da su se građani Crne Gore opredijelili za evropski put u budućnosti, te da su „crnogorski birači rasčistili put kojim će Jugoslavija preći u prošlost“ (Citirano prema: Milka Tadić-Mijović, „Pobjeda suverenista-Zapad i crnogorski izbori“, „Monitor“, Podgorica, br. 627).

Američka ugledna, uticajna i moćna televizijska stanica CNN emitovala je o parlamentarnim izborima izvještaje koji su govorili da je u Crnoj Gori pobijedila koalicija na čelu sa Predsjednikom Crne Gorem Milom Đukanovićem, a koja se zalaže za nezavisnu Crnu Goru, te pored ostalog o tome CNN izvještava: „Nakon dužeg perioda nestabilnosti, Crna Gora će dobiti stabilnu vladu, jasno opredijeljenu za nezavisnost i otvoren prolaz za ekonomske i političke reforme“. (Ibidem)

Sublimirajući izvještaje nekoliko zapadnih medija o izborima u Crnoj Gori, u autorskom tekstu u „Monitoru“ Milka Tadić Mijović zaključuje da se „u izvještajima iz Podgorice navodi i da je crnogorsko društvo opterećeno siromaštvom, dugom ekonomskom stagnacijom, kriminalom i korupcijom. Ali, i pored toga, rezultati izbora se tumače kao ‘svijetlo u tami evropske pozadine’. Crna Gora je okrenula leđa ekstremnim nacionalistima, a pobijedila je opcija koja se zalaže za multietničko društvo“. (Ibidem).

( Novak Adžić )