Zenović: Država pod teretom netransparentnih centara moći

U mnogim sistemima državno tužilaštvo bira parlamentarna većina, ili ga imenuje Vlada, što ima smisla jer je riječ o organu koji u ime Vlade pokreće postupke pred sudom, ali kod nas takvo rješenje ne bi bilo dobro. Tu su presudni znanje i integritet, zato je važno razvijati pravničku kulturu jednako kao i pravnu nauku, ocijenio je profesor, politikolog i magistar međunarodnog javnog prava Predrag Zenović.

On je nedavno na skupu Udruženja pravnika govorio na temu “Ustavni patriotizam između normativnog ideala i empirijskog modela“, a stavove o aktuelnim pravnim dilemama iznosi u intervjuu za “Vijesti”.

Ranije ste iznijeli tezu da je “Crna Gora multikulturalno, višenacionalno, višekonfesionalno i ideološki podijeljeno društvo, i da je, kao i sve ostale zemlje na balkanskom prostoru, jedna nedovršena država”, podsjetivši da je taj pojam koristio i pokojni srbijanski premijer? Možete li pojasniti tu tezu?

Pojam nedovršene države u kaleidoskop ovdašnje političke misli uvodi Zoran Đinđić. U istoimenom djelu, Đinđić o ondašnjoj SFR Jugoslaviji govori kao nedovršenoj državi, kritikujući federalizam kao organizacioni osnov i činjenicu da je ta država ‘otvorena opcija’ sa neizvjesnim ishodom, fasadna tvorevina bez ustavne države. Isti pojam upotrebljava Nenad Dimitrijević za Miloševićevu i post petooktobarsku Srbiju oslikavajući personalizovanu, privatizovanu, arbitrernu vlast koja je koristila institucije sistema. Moja teza je slična, naša država nije postala autonomni mehanizam, utemeljen u ustavu i pravu, pred kojim smo kao građani jednaki i koji je imun na lične, partikularne i partijske interese. Građanin je samo nominalno nosilac suverenosti, a ono što bi trebalo da budu produkti države i triju vlasti (zakonodavne - zakoni, izvršne - upravni akti i sudske - sudske odluke) kojima država daje smisao i važenje, ostaju u sjenci arkanskih, netransparentnih centara moći. Kada budete imali osjećaj da ovi produkti države dolaze od države same, da na njih, osim dijelom na prve, ne možemo uticati svojom ili tuđom voljom, onda ćemo znati da je država uspostavljena.

U posljednje vrijeme često se kao rješenje za političke probleme pominje izmjena Ustava. Zar najviši pravni akt države nije na taj način degradiran i služi za političko potkusurivanje?

Ustavi nisu sveto pismo, ali su najefektivniji i najtrajniji onda kada stvaraju jedan vid civilne religije (Ruso). Kada građani vide da ustav ima moć da normira život, biće mu skloniji, a zagovornici izmjena neće moći da se potkusuruju ustavom.

Ne vidim problem da se govori o izmjenama i dopunama Ustava, uostalom to svaki demokratski ustav na svijetu i predviđa u svom normativnom dijelu. Cilj takve društvene i političke debate ne smije biti ustav à la carte, gdje će svako da bira članove koji mu odgovoraju i trguje istim, ali ni table d’hôte gdje će brojčano jači da nametne svoja ustavna rješenja.

Postojeći ustav je rezultat konsenzusa, a cilj izmjena i dopuna bi trebalo da bude stvaranje još šireg horizontalnog konsenzusa, kako bi ideja ustavnog patriotizma kao modela društvene integracije bila moguća. Pritom, tim izmjenama ne treba dirati u srž konstitucionalne suštine i ustavnu definiciju Crne Gore kao građanske, demokratske, republikanske države, države socijalne pravde i vladavine prava.

Ustavi, ne treba da zaboravimo, mogu biti i rezultat kompromisa (italijanski ustav 1947.) ili biti potpisani od strane okupacionih sila (kao njemački Osnovni zakon) i da opet budu trajni i moćni i baza za društvenu integraciju, ako su vrijednosti za koje se zalažu univerzalne, neprolazne, opšteprihvatljive i predstavljaju dobar temelj za društveni konsenzus.

Na koji način vidite rješenje problema dvotrećinske većine u Skupštini sa aspekta izbora za pravosuđe? Postojećim zakonskim rješenjima propisuje se dvotrećinska većina za VDT-a, izbor članova Sudskog savjeta iz redova uglednih pravnika, sudija Ustavnog suda, a Odbor za reformu izbornih zakona već pominje rješenja koja bi to mijenjala. Da li je skupštinska većina relevantna za depolitizaciju pravosuđa ili nešto drugo?

Sve pomenute funkcije u jednom političkom i pravnom sistemu predstavljaju custodes legis – čuvare zakona ili obezbjeđuju njihovu samostalnost i nezavisnost. Skupštinska većina bi trebalo da bude korak ka toj depolitizaciji, međutim svjesni smo iz potonjeg iskustva da to nije dovoljna garancija. Stručne i moralne reference kod izbora ovih lica moraju biti presudne.

U mnogim sistemima državno tužilaštvo bira parlamentarna većina ili prosto imenuje Vlada što ima smisla jer se radi o organu koji, između ostalog, zastupa vladu pred sudom i u ime Vlade pokreće postupke pred sudom.

Kod nas, razumije se, ovakvo rješenje ne bi bilo dobro. Član 91 Ustava predviđa Skupština može prvo dvotrećinskom i u drugom glasanju tropetinskom većinom svih poslanika, najranije nakon mjesec dana, da bira i razriješava nosioce pomenutih funkcija. Ne vidim, kao politikolog, da tu postoji bolje pravno rješenje. Međutim, ovdje su presudni znanje i integritet, zato je važno razvijati pravničku kulturu jednako kao i pravnu nauku, razvijati odnos uvažavanja prema profesiji sudije, kako od samih pravnika i esnafskih udruženja, ali i uopšte u javnom diskursu. Upravni sud je tu, kao sudska instanca koja tumači kompleksno, ali egzaktno pravo, napravio pomak koji bi trebalo slijediti jer su mu i građani i politički subjekti priznali integritet.

Pri stavu ste da je, gledajući sve geopolitičke alternative, EU najbolja opcija za sve zemlje u našem regionu? Zbog čega bi Crna Gora trebalo da stremi EU, a ne nekoj od opcija o kojima se govori u posljednje vrijeme, kao što je “Mali šengen” i slično?

Evropska unija je možda jedna od geopolitičkih alternativa, ali je Evropa, i principi koje kroz istoriju nije uvijek najbolje branila, jedan jedini civilizacijski i vrednosni put Balkana. Taj put započet je u mitskim vremenima, pogledajte samo osnivački mit Budve. Ovaj grad osnovao je Kadmo, feničanski princ - brat Evrope. Da ne govorim o klasičnim, srednjovjekovnim i modernim vremenima u kojima su Balkan i Evropa u stalnom dijalogu.

Svi drugi putevi vode u neporedak, predstavljaju bijeg od emancipacije i bude atavističke balkanske košmare. Što se tiče real i geopolitike, mislim da je Evropska unija najbolja alternativa, jer se temelji na idejama ljudskog dostojanstva, dobre vladavine i uređene države. A to su osnovni preduslovi za pristojan život, za koje ne možemo reći da su u Crnoj Gori obezbijeđeni. Evropska unija je daleko od savršene političke zajednice, ali predstavlja politički sistem koji je evropskom kontinentu donio osam decenija mira, koji se uvijek iznova preispituje i teži da postane bolji. Ekonomska, demokratska, migrantska i ‘brexit’ kriza su se, na kraju, pokazale kao šansa za dublju integraciju. Uvijek će biti političarki poput Angele Merkel koje vide cjelinu vremena i prostora, i onih koji poput Emanuela Makrona vide stvari iz partikularnog ugla. Međutim, evropske integracije su izvjesna budućnost cijelog evropskog kontinenta. Ipak, ne smijemo da se zatvorimo u evrocentričnoj ‘kuli od slonovače’, posebno u vremenu kada se na Istoku rađa potpuno novi moćan svijet predvođen Kinom, a drugi krajevi planete su puni regionalnih ‘izazivača’ posthladnoratovskog poretka. Vješta diplomatija, investicioni kredibilitet i održivi turizam su naši jedini, ali dovoljno veliki prozori ka tom novom svijetu.

Naći zajednički jezik sa vjerskim zajednicama prije usvajanja zakona

Politika i religija se dosta prepliću u Crnoj Gori. Sa najviših adresa se šalju poruke da je Crna Gora odlučna da rješava veoma delikatno pitanje crkve i da će parlamentu biti dostavljen predlog Zakona o slobodi vjeroispovjesti, ukoliko se i pored dijaloga ne obezbijedi saglasnost Mitropolije-crnogorsko primorske. Da li država pokušava da uđe u one prostore crkve koji joj ne pripadaju?

Crna Gora je dugo u svojoj modernoj istoriji bila teokratija, a vladike nosioci državne i vjerske vlasti. Crkveno pitanje se kroz našu istoriju uvijek rješavalo politički, iako je nerijetko bilo i obrnuto. Međutim, nije li sekularna država ogradila sebe od takvog upliva u kanonska pitanja, a istovremeno ograničila crkvi prostor javnog života građanskog, demokratskog društva u koji crkva ne bi trebalo da se upliće?

Pitanja koja reguliše ovaj sistemski, opšti zakon, odnose se na slobodu vjeroispovijesti, status vjerskih objekata, vjerskih organizacija, ali obuhvataju i pitanja koja se tiču kulturne baštine. U tom smislu, Nacrt zakona predviđa neka dobra rješenja, koja su u cilju zaštite naše bogate i pluralne vjerske kulturne baštine. Međutim, mislim da je od izuzetne važnosti da se o tekstu zakona sa svim vjerskim organizacijama, a posebno trima najvećima, nađe zajednički jezik prije njegovog usvajanja. Uobičajena je praksa u demokratijama da se o zakonima konsultuju posebno oni na koje se zakoni direktno odnose i čija se djelatnost normira tim zakonom. To je osnovni demokratski postulat i ne vidim razlog da se od njega ovdje odstupa. Pritom, nisam siguran da su svi članovi ovog nacrta u skladu sa opšteprihvaćenim institutima stvarnog prava. Uvjeren sam da je u izgradnji Crne Gore kao sekularne države važno uvažiti vjerske zajednice, ponašati se odgovorno prema međukonfesionalnom skladu i tako podsticati i druge subjekte, uključujući vjerske zajednice da daju svoj doprinos tim vrijednostima savremenog crnogorskog društva.

( Željka Vučinić )