Vlast i sunovrat Crne Gore (1991-1995)

Vazalna vlast u Crnoj Gori, u rukama monolitnog DPS-a, potčinjena svom, beogradskom, sizerenu Slobodanu Miloševiću, odbijala je, od 1991. i potom, kako iz ideoloških uvjerenja, tako i usljed podaništva, koristoljubivosti, pritiska, straha i nesposobnosti, da, tada, krene u projekat i akciju uspostave samostalne i suverene države CG. Marionetski režim u CG prepao se od projekta crnogorske državne samostalnosti, u vrijeme kada je većina bivših republika SFRJ krenula putem svog državnog osamostaljenja. Vlast jedinstenog DPS-a je eksplicitno bila protiv obnove nezavisnosti i suverenosti CG, udarajući u ratne bubnjeve ideologije agresivnog velikosrpskog etno-nacionalizma.

U to vrijeme, ugledni intelektualac, pisac i publicista, urednik u pariskom RFI i kolumnista Monitora, Stanko Cerović početkom 1992. zapisao je, u Monitoru, između ostalog, da raspadom i demontažom SFR Jugoslavije „jedini narod koji je zaista na tim područjima uvijek bio slobodan i stekao svoju državu-neće je dobiti kada je svi budu dobijali, jer nije smio da je traži. Crnogorska vlast se nada da će joj neko negdje dodijeliti suverenost koju ona ne smije da traži. Neki čudesan prevrat je zaista obavljen u glavama ljudi koji su umjeli izboriti nezavisnost kad niko nije smio, a koji nisu u stanju da izgovore jedno 'Da' kad to rade i oni koji su tokom cijele istorije bili nijemi”. Prema Ceroviću, bila su u opticaju dva odgovora na pitanje: ko je kriv za to što CG nije tada postala suverena i nezavisna država. U tom smislu, Cerović, konstatuje: „Prvi je odgovor: srpski režim. Nacionalizam je, u sadašnjem obliku, raspalio režim Slobodana Miloševića. Taj režim doveo je na čelo Crne Gore sadašnju vlast sa ciljem da dobije podršku u antijugoslovenskoj politici i budućem ratu. Sredstva informisanja vjerna tom režimu „ubijedila“ su Crnogorce da je to njihova patriotska dužnost. I rezultat je onakav kakav je morao biti. Branko Kostić huška na rat, Crnogorci ginu za najgore ratne ciljeve, a Crna Gora nestaje sa geografske karte. Ali je tačniji drugi samokritičniji odgovor: niko Crnogorcima nije kriv sem njih samih“. Na pitanje da li Crnogorci treba da imaju sopstvenu državu ili ne, Cerović je onda rezonovao da je to nasušna potreba, te da je to i jedini način da se utiče na vlastitu sudbinu. No, pošto Crnogorci, tada i nekoliko godinama ranije, nijesu imali sopstvenu državu, njihova uloga bila je presudna u negativnom značenju „i to samo zato što nijesu umjeli da misle o sebi, svojim i opštim interesima“, piše Cerović i dodaje da je Crnoj Gori potrebno da donosi odluke samostalno „da bi mogla da živi, čuva sebe i pomaže drugima“, te konkluzira da Crnoj Gori „treba država“. (Stanko Cerović, „Strah od sebe“, Monitor, Podgorica, broj 63, od 3. januara 1992, str. 8-9.)

U političko-ideološkoj ofanzivi vlasti u CG, pod egidom DPS-a, intenzivno demonstriranoj prvih mjeseci 1992, da se Crna Gora faktički i bezmalno formalno anektira Srbiji pored šefa DPS mr Momira Bulatovića i DPS-ovog delegata u „krnjem Predsjedništvu“ već razorene SFRJ dr Branka Kostića, posebno se, onda, isticao i predsjednik vlade RCG g. Milo Đukanović.

On, tada druga ličnost DPS, nije krio da je bio protiv nezavisne i suverene CG i otvoreno je eksponirao da je njegov izbor da CG bude ujedinjenja sa Srbijom u novoj državi nastaloj za potrebe beogradskog režima i njegovih podgoričkih i drugih ekpozitura, koja će 27. aprila 1992. biti proglašena pod nazivom „SRJ“. Naime, u ekspozeu, podnijetom Skupštini CG, u ime Vlade kojom je rukovodio, krajem marta 1991, M. Đukanović je podvukao da se politički angažman njegove Vlade tokom 1991. temeljio i na tome da se „zaštiti prava i želja ogromne većine građana Crne Gore na život u zajedničkoj državi Jugoslaviji“. U trijumfalističkoj euforiji, zbog toga što CG nije samostalna, već prisajedinjena Miloševićevoj Srbiji, pod kulisom referenduma od 1. marta 1992. održanog u CG u neregularnim i ratnim uslovima, Đukanović tada u Skupštini Crne Gore, pored ostalog, izlaže i ovo: „Odnos prema budućnosti državne zajednice u kojoj će živjeti Crna Gora Vlada je uspostavljala na platformi sadržanoj u izbornom programu pobjedničke partije. Satisfakciju za uporno nastojanje da sačuvamo Jugoslaviju dobili smo u većinskoj podršci građana Crne Gore izraženoj na nedavnom referendumu. Sada je pred nama izuzetno značajna aktivnost na ustavnom uređenju i institucionalnom zaokruživanju zajedničke države“. (Vidi o tome: Pobjeda, 1. april 1992, broj 9459, str. 4., članak „Putem samoizdržavanja, zasijedanje Skupštine RCG, izvodi iz izlaganja Mila Đukanovića, predsjednika vlade RCG“.)

U „SRJ“, stvarnu i ključnu, vlast i moć posjedovao je S. Milošević i njegova kamarila. Ta, međunarodno nepriznata i izolovana država, za koju se svesrdno zalagala vladajuća partija u CG - DPS, bila je samo sinonim za skraćenu Veliku Srbiju ili, kako je to napisao opozicioni srpski intelektualac i političar dr Dragan Veselinov, ona je nastala kao „dio plana za stvaranje Velike Srbije“, te joj je bila namijenjena „uloga ratne matice za okupljanje svih Srba 'koji to žele'“. Zapravo, kako je precizirao prof. Veselinov: „Miloševićeva 'Jugoslavija' je samo drugo ime Srbije, njeno rezervno taktičko ime pod kojim ratuje ne priznavajući da to čini“. (Prof. dr Dragan Veselinov, „Između dvije vlade“, Monitor, Podgorica, broj 92 od 24. jula 1992, str. 14.)

Predsjednik Vlade Republike CG, postao je, 14. februara 1991, na prijedlog Momira Bulatovića, njegov prvi saradnik, Milo Đukanović, koji će, polovinom 1991, biti izabran i za potpredsjednika DPS. Uoči parlamentarnih izbora (održanih decembra 1992.) učinak, već skoro četvorogodišnje vlasti pučističkog SK/DPS i Vlade CG, kojom su rokovodili dr Radoje Kontić i potom Milo Đukanović, bili su, u ekonomsko-socijalnom smislu, za građane CG više nego poražavajući. Građani CG su, pogotovo od 1991, etapno, permantentno, ali rapidno i sistematski, padali u ekonomsko-socijalni ambis, dok se vladajuća klasa, istodobno, već uveliko bogatila, na grbači stanovništva i na štetu CG. Vlast u CG je, svojim metanisanjem režimu S. Miloševića i saučesništvom u njegovoj velikosrpskoj politici i ratnoj osvajačkoj doktrini i praksi, enormno bila odgovorna za sankcije, koje su uvedene, međunarodno nepriznatoj “SRJ” (1992), odnosno, njenim članicama Srbiji i Crnoj Gori, zbog njene odgovornosti i učešća u agresorskom ratu na međunarodno priznate države - Hrvatsku i BiH.

Uoči parlamentarnih izbora u CG, decembra 1992. u Republici CG u okviru “SRJ”, životni standard građana je drastično opadao i enormno je rasla nezaposlenost stanovništva. Vlast DPS-a je dominantno produkovala i bila odgovorna za flagrantni i munjeviti rast nezaposlenosti u Crnoj Gori. Prema relevantnim i pouzdanim podacima u CG je 1988. bilo 162.897 zaposlenih, a nezaposlenih 43.001; 1989. broj zaposlenih se neznatno povećao (163.350), dok je broj nezaposlenih porastao na 46.451; 1990. u CG se bilježi pad zaposlenosti (159.500), a broj nezaposlenih lica se povećava na 48.125. Do kraja naredne (1991.), uveliko se zbio ekonomsko-socijalni sunovrat crnogorskog društva, rapidan pad životnog standarda, pad zaposlenosti i porast nezaposlenosti. Krajem 1991. u CG je radilo 149.700 građana (skoro 20.000 manje nego prethodne godine), a broj nezaposlenih je vrtoglavo porastao na 58.125; skoro 10.000 više nego što je to iznosio godinu ranije.

Bilans vlasti DPS-a u ekonomsko-socijalnom smislu, od početka do kraja septembra 1992, bili su uvertira u totalni privredni slom i socijalni očaj, bijedu i glad stanovništva, koji će potom uslijediti. Od januara do kraja septembra 1992. zaposlenih u CG bilo je 133.146, a nezaposlenih 66.591 građana. Statistični podaci kazuju ekspilictno da je za devet mjeseci, tokom 1992, zaposlenost rapidno opala, a nezaposlenost galopirajuće rasla. U vrijeme Đukanovićeve vlade, tokom 1991, 36 preduzeća sa oko 13.500 zaposlenih otišlo je u stečaj; zbilo se masovno otpuštanje radnika sa posla, a broj penzionera je uveliko porastao (aproksimativno oko 70.000). Ekonomsko-socijalna struktura stanovništva u Republici CG, bila je, krajem seprembra 1992. takva da, izuzimajući privatni sektor, „svega 21,7 odsto ukupnog stanovništva radi, dok svaki deseti traži posao“. (Vidi više o tome: Dragan Đurić, „Vremeplov ekonomske propasti“, Monitor, Podorica, broj 109, od 20. novembra 1992, str. 10-11).

U Crnoj Gori, u vrijeme od godinu i sedam mjeseci prvog Đukanovićevog mandata, industrijska proizvodnja na kraju 1991, u poređenju sa 1990, opala je za 13,3 odsto (1990. ista proizvodnja pala je za 16,6 odsto u odnosu na 1989.). Industrijska proizvodnja u CG je do kraja septembra 1992, u komparaciji sa istim periodom 1991, dodatno opala za 18,3 odsto. To vrijeme apsolutne vlasti DPS-a u Crnoj Gori determišite veliki pad izvoza crnogorske privrede, kao i veliki pad zarada zaposlenih (1991. iznosio je oko 30 odsto), da bi taj pad do kraja septembra 1992. dostigao ogromnu cifru od 48, 2%. Vlast DPS-a, tokom 1992. obilježava porast inflacije u CG za više od 600%, da bi se inflacija, potom, mjerila najprije desetinama i stotinama hiljada procenata i znatno više. Tada počinje aktivno i uveliko cvjeta „crno tržište“ i stvara se, „lovom u mutnom“, nova, ovdašnja prvobitna akumulacija kapitala iz koje potom izrasta novokompovana tajkunska klasa u Crnoj Gori, koja dolazi do značajnog bogatstva na sumnjiv ili nezakonit način, uz podršku i protekciju vlasti, čemu će znatno pogodovati sankcije međunarodne zajednice (UN), uvedene “SRJ” 30. maja 1992. (a potom više puta pooštravane), koje će izazvati katastrofalne posljedice po socio-ekonomski život građana Crne Gore.

Autor je diplomirani pravnik i istoričar, magistar i doktorand istorijskih nauka i saradnik u nastavi na Odsjeku za istoriji Filozofskog fakulteta Univerziteta CG u Nikšiću

( Novak Adžić )