O Savezu reformskih snaga Jugoslavije za CG (1990)

Savez reformskih snaga kao opoziciona koalicija na prostoru Crne Gore osnovan je 6. oktobra 1990. u Titogradu, kada je održao i izborni promotivni skup, na kojemu je govorio lider jugoslovenskih reformista, predsjednik SIV-a, Ante Marković i njegovi čelnici iz CG. Ta opoziciona koalicija u CG, koja je predstavljala prilično heterogen savez, skup više partija liberalno-demokratske, social-demokratske i socijalističke provenijencije i jednim dijelom reformisane komunističke orijentacije, istakla je kao zajedničke glavne tačke svoje politike: očuvanje SFRJ kao zajedničke države svih 6 republika i 2 autonomne pokrajine; promovisanje programa političkih i ekonomskih reformi saveznog premijera Markovića; zalaganje za reformisanu i decentralističku, liberalnu jugoslovensku federaciju, koja bi bila uključena kao subjekt međunarodnog prava u evropske integracione procese i počivala na poštovanju i neprikosnovenosti unutrašnjih (avnojevskih) granica, pune nacionalne jednakosti naroda i nacionalnih manjina koje je sačinjavaju, afrimaciji nacionalne individualnosti Crnogoraca i manjinskih naroda u CG; uvažavanje i jačanje suvereniteta CG u federaciji; borbi protiv svih oblika i vrsta nacionalizama, međunacionalne netrpeljivosti i konfliktnosti; zalaganje protiv hegemonizma i secesionizma unutar zajedničke jugoslovenske države; uvođenje tržištne ekononije i dominaciji privatne vlasničke inicijative u zemlji, napuštanje posrnulog političkog i privrednog modela, koji je dominirao u zemljama komunističkog sistema; puna demokratizacija društva, nužnost mirnog i sporazumnog rješavanja duboke unutrašnje političke i nacionalne krize; kritički odnos prema vladajućem SKCG, režimu Slobodana Miloševića u Srbiji i dr Franja Tuđmana u Hrvatskoj itd.

Savez reformskih snaga CG činile su: Socijalistička partija CG (predsjednik dr Ljubiša Stanković), Liberalni savez CG (predsjednik Izvršnog odbora Slavko Perović), Partija socijalista CG (predsjednik mr Žarko Rakčević), Nezavisna organizacija komunista (predsjednik Mićo Orlandić), Stranka nacionalne ravopravnosti (predsjednik Džavid Šabović) i Socijaldemokratska stranka CG (predsjednik dr Vidak Vujačić) i Demokratska alternativa CG (predsjednik Izvršnog odbora dr Miodrag Perović), kao i individualni članovi.

Najjača partija po uporištu u biračkom tijelu unutar SRSJ za Crnu Goru bio je LSCG. Na tim izborima, premda je djelovao u okviru SRSJ za Crnu Goru, ali zadržavajući svoju stranačku individualnost, LSCG je profilisan kao građanska stranka, istovremeno sa jasnom državotvornom i nacionalnom crnogorskom linijom (spadao je u partije na prelazu između desnog i lijevog centra), protiveći se učestalnim napadima na nacionalnu posebnost Crnogoraca i oponirajući eskalaciji velikosrpske klerikalno-nacionalističke politike i njenim atacima na državni subjektivitet, istoriju, kulturu i ukupne savremene i povijesne tekovine crnogorskog naroda. Kao i drugi subjekti pomenute izborne koalicije, LSCG podržao je politički i ekonomski program reformi A. Markovića i prihvatio je koncept preuređenja SFRJ kao demokratske decentralizovane i labave federacije, koja bi kao redefinisana bila rezultat dogovora svih jugoslovenskih republika; ali, kad je postalo očigledno da takav dogovor realno nije bio moguć, liberali su prihvatili prijedlog jugoslovenske konfederacije, a budući da je i on bio neuspješan, bili su prvi politički subjekt-partija u novom crnogorskom višepartijskom sistemu, koji su se zalagali za uspostavu suverene i samostalne, međunarodno priznate CG. Crnogorski liberali bili su stanovišta da jugoslovensku federaciju treba sačuvati, ali ne bilo kakvu federaciju, već zajedničku državu ustrojenu samo na osnovu saglasnosti svih njenih konstituenata, odnosno, da ako je dogovorom svih republika moguće transformisati jugoslovensku državu, u tom slučaju za LSCG je prihvatljiv koncept konfederalnog oblika zajedništva jugoslovenskih naroda i država (republika). Međutim, ako to nije sporazumno moguće postići, u tom slučaju CG, po mišljenju LSCG, treba da se opredijeli za vlastitu državnu suverenost i nezavisnost.

Liberalni savez CG je tokom 1990. na stranicama Liberala kontinuirano objavljivao feljtone na nacionalne i istorijske crnogorske teme, poput brošura “Nekoliko stranica iz krvavog albuma Karađorđevića” (Rim, 1921) i “Đeneral Vešović pred sudom” (Zemun, 1921) sa ciljem prezentacije javnosti istorijskih izvora i istoriografske literature o tome da 1918. godine CG nije ravnopravnim ujedinjenjem ušla u jugoslovensku državu (Kraljevinu SHS), već da je bila žrtva nasilne aneksije u uslovima vojne okupacije. LSCG je tokom čitave 1990, ne samo u izbornoj kampanji, precizno i jasno kritikovao djelatnost SPC u Crnoj Gori, mitropolita Amfilohija Radovića i uopšte velikosrpsku politiku negiranja zasebnog crnogorskog nacionalnog identiteta, ističući da su Crnogorci zaseban, samobitan istorijski etnos i nacija i da u etničkom smislu ne pripadaju srpskom narodu. LSCG je odlučno reagovao kada je visoki funkcioner SKCG i predsjednik Predsjedništva SR CG dr Branko Kostić, nazvao 15. avgusta 1990. u intervjuu “Borbi”, tu partiju “antisrpskom” i kada je negirao identitet crnogorske i muslimanske nacije. LSCG je naveo da je podmetanje i neistina da je antisprska partija, da bi potom istakao: “Njegovu tvrdnju o izmišljenosti crnogorske i muslimanske nacije smatramo antiustavnim, anticrnogorskim i antimuslimanskim činom koji doprinosi destabilozovanju međunacionalnih odnosa u CG i šire. Tako je CG postala jedina država na svijetu u kojoj njen ustavni predsjednik smatra istorijskim falsifikatom postojanje suverenog crnogorskog naroda na osnovu čijeg je desetovjekovnog kultuno-istorijskog, narodnog i nacionalnog postojanja i kontinuiteta stvorena suverena crnogorska država, kao država crnogorskog naroda i pripadnika drugih naroda i narodnosti Jugoslavije koji u njoj žive, kako se konstatuje u čl. 1 Ustava SR CG. Nakon ovakvih izjava smatramo pitanjem časti dr Kostića da podnese ostavku na funkciju predsjednika Predsjedništva SR CG, kako dalje ne bi upravljao nepostojećim narodom i zadržavao za sebe funkcije i privilegije proizišle iz njegovog suvereniteta”. (IO LSCG, “Doktorov sofizam”, Liberal, Cetinje, avgust 1990, 1. br. 5, str. 12).

Savez reformiskih snaga Jugoslavije za CG bio je hetoregena koalicija, sastavljena od političkih stranaka i subjekata među kojima su postojale značajne distinktvnosti. Prema tvrdnjama Ž. Rakčevića, predsjednika Partije socijalista CG, članice SRSJ za CG, “tri su bitne odrednice oko kojih u Savezu reformskih snaga postoji znatna saglasnost. Suverenitet građana i neprikosnovenost njihovih prava. Zatim, CG ravnopravna sa ostalim republikama, s tim što će njen višestranački parlament odlučiti koje će funkcije prenijeti na savezni nivo. Treći zajednički elemenat je svojinska transformacija. Hoćemo da afirmišemo logiku dobrog i poznatog domaćina, jer je jasno da bez uspostavljanja vlasničkog identiteta nemoguće uspostaviti odgovornu vlast i efikasno društvo. U SRS je uspostavljena civilizacijska saglasnost građana Crne Gore o Crnoj Gori. Vraćeno je povjerenje da je žaštita svih vitalnih interesa, pa i nacionalnih moguća bez isključivosti mahanja nacionalnim barjacima” (Citirano prema: Esad Kočan, “Koalicije kao izazov”, Monitor, god. 1, br. 4, Titograd, 9. novembar 1990, str. 3).

Tokom izborne kampanje za predsjednika Predsjedništva SR CG, predsjednik SRSJ za Crnu Goru prof. dr Ljubiša Stanković, lider Socijalističke partije CG, zalagao se za reformisanu jugoslovensku federaciju, saglasno programu saveznog premijera Markovića, ali se odupirao negaciji državnog suvereniteta CG i nacionalne posebnosti Crnogoraca. Stanković je tvrdio: “Gotovo hiljadugodišnja tradicija CG, kao samostalne i nezavisne teritorije, i kasnije države, daje joj puno pravo da bez obzira na ishod dogovora o uređenju Jugoslavije ima nesporni državni suverenitet u okviru nje.” (Citirano prema: Milka Tadić, “Ljubiša, Novak ili Momir”, Monitor, br. 7, 30. novembar 1990, str. 8).

Dr Stanković je pristalica dogovora između zagovornika federalno-konfederalnog modela i tvrdio je da je “buđenje nacionalističkih strasti zbog sopstvenog opstanka na vlasti velika opasnost i istorijska greška mnogih sadašnjih političara u zemlji. Takvu grešku Socijalistička partija ne smije napraviti po cijenu da bi u izbornoj trci mogla izgubiti određeni broj glasova. SP je partija slobodnih građana i ravnopravnih nacija, kultura i religija. Nacionalna pripadnost je stvar intimnog opedjeljenja svakog građanina i SP će nastojati da bude partija i Crnogoraca i Muslimana i Albanaca i Jugoslovena i Srba i Hrvata” (Ibidem). On je potencirao da partija čiji je lider “odlučno protiv negiranja nacionalnog identiteta crnogorskog naroda koje je izraženo u posljednje vrijeme. Ne sporimo da se svako individualno opredjeljuje onako kako se osjeća, ali sporimo da se drugome onemogućava da nacionalno bude ono što jeste” (Citirano prema: Dragan Đurić, Veseljko Koprivica i Božidar I. Miličić, “Stranke u Crnoj Gori 1990”, Titograd, 1990, str. 219).

Savez komunista CG je oštricu kritike tokom izborne kampanje fokusirao na SRSJ za Crnu Goru, a pogotovo na politički kredo i djelatnost A. Markovića. Milo Đukanović, sekretar Predsjedništva CKSK CG je, i u izbornoj kampanji uoči parlamentarnih izbora (održanih 9. 12. 1990), bio sklon oštrom javnom diskursu u cilju opstanka na vlasti i demonizaciji svoje konkurencije - građanske crnogorske opozicije. On se, još ranije emanirao kao ljuti protivnik A. Markovića i njegove politike, a posebno SRSJ za Crnu Goru - tadašnjeg političkog i izbornog takmaca Bulatovićevog i Đukanovićevog SKCG. Đukanović je SRSJ za Crnu Goru targetirao, žigosao i akuzirao za navodnu “srbofobiju” i “antikomunizam”. Učinio je to u intervjuu beogradskoj Ekspres politici, dnevnom glasilu pod kontrolom Đukanovićevog mentora Slobodana Miloševića, koji je prenijela režimska titogradska Pobjeda. Formulacije o Savezu reformskih snaga za CG, koje je iznio Ekspres politici, a prenijela Pobjeda, Đukanović je ponavljao na mitinzima - promocijama SKCG tokom kampanje, pod sloganom “Mi znamo kako”, na parlamentarnim izborima 1990. Naime, Đukanović je u tom intervjuu, između ostalog, izjavio: “Pažljivom posmatraču, međutim, odmah pada u oči to da su snage koje se integrišu pod formom reformskog saveza vrlo politički heterogene, sa mnoštvom suprotstavljenih ciljeva. No, za međusobnu različitost prvaci ovih partija za sada i ne mare. Obračunaće se, misle kasnije, kada osvoje vlast. I ne pretpostavljaju koliko će do toga još sačekati. Ipak, nije do kraja tačno da ove partije nemaju ništa zajedničko. Njihov zajednički imenitelj je srbofobija i antikomunizam. Za naivne, oni se pokušavaju maskirati po posljednoj evropskoj modi, nazivajući sebe socijalistima, socijal-demokratama, liberalima, čuvarima nacionalne ravnopravnosti i tome slično. A iza toga, jedni patološke mrze Srbe, a drugi, perfidniji i vlastohlepniji, tu njihovu mržnju žele iskoristiti da, pošto su otpali iz januarske kompozicije, do istog cilja, dakle do vlasti, sada dođu iz suprotnog smjera “.

(“Pod Antinim kišobranom” - intervju M. Đukanovića Ekspres politici, Pobjeda, god. XLVI, br. 8910, 21. septembar 1990, str. 4).

( Novak Adžić )