Zakonom popravljaju loš ambijent za inovacije

Pametni bedž - “The Badger”, proizvod kompanije “Badger Crew” koju vode mahom Crnogorci, trenutno prolazi put od prototipa do masovne proizvodnje, a IT eksperti predviđaju da bi od te inovacije preduzeće moglo zaraditi više miliona eura.

Zbog toga je kompaniji nedavno dodijeljena i nagrada Ministarstva nauke za najboljeg inovatora godine.

Međutim, izuzev što su ovaj start up (start up - inovativno tehnološki biznis koji ima potencijal brzog rasta i velikih dometa) osnovali državljani Crne Gore, država od njega neće imati velike koristi, jer je kompanija osnovana u SAD, gdje je proizvod i patentiran kao intelektualna svojina.

Izvršni direktor kompanije Darko Ivanović kazao je, međutim, da bi kompaniju i patent “bez razmišljanja” osnovao u Crnoj Gori da je postojao minimum uslova za pokretanje start apa i razvijanje tog inovativnog projekta.

Kako bi ovakve inovatore zadržali u Crnoj Gori, Ministarstvo nauke, na čelu sa ministarkom Sanjom Damjanović, iniciralo je izmjenu Zakona o inovacionoj djelatnosti i donošenje specijalnog zakona - Zakona o podsticajnim mjerama za razvoj istraživanja i inovacija.

Damjanovićeva i ministar finansija Darko Radunović zbog toga su imenovali međuresornu radnu grupu za pripremu dva zakona, kojima će se urediti sistem i podsticajne mjere za obavljanje inovacione djelatnosti za pravna i fizička lica koja se bave tom djelatnošću.

Radnu grupu, kako su saopštili iz Ministarstva nauke “Vijestima”, čine članovi iz ministarstava nauke, finansija, ekonomije, Poreske uprave, Univerziteta Crne Gore, poslovnog sektora i NVO.

Novim Zakonom o inovacionoj djelatnosti će se, tvrde, uskladiti definicije sa priručnikom “OSLO Manual IV” (međunarodni priručnik za prikupljanje, skladištenje i korišćenje podataka o inovacijama), normiraće se nove vrste inovacionih organizacija, uslovi za njihov upis u Registar inovacionih organizacija, mogućnost osnivanja novog implementacionog tijela koje bi obavljalo poslove realizacije inovacionih programa i projekata i pratilo realizaciju operativnih ciljeva i aktivnosti u oblasti inovacione djelatnosti definisanih u Strategiji pametne specijalizacije - S3 (Ministartsva nauke), i urediti i druga pitanja od značaja za ovu oblast.

“Lex specialis Zakonom o podsticajnim mjerama za razvoj istraživanja i inovacija, urediće se poreski podsticaji za istraživačke i inovacione organizacije i fizička lica - pronalazače/inovatore, koji će doprinijeti povećanju ulaznih faktora u ovu djelatnost: broja angažovanih ljudi, finansijskih ulaganja, kapitalnih investicija u istraživanje, razvoj i inovacije kako bismo došli do snaženja novih faktora rasta za našu privredu”, navodi se u dogovoru Ministarstva nauke “Vijestima”.

Ivanović je kazao da nije upoznat sa izmjenama zakona, ali da je radostan što će budući inovatori imati povoljniji ambijent za razvijanje biznisa od njih, koji su prije pet godina pokretali svoj biznis.

Softverski inžinjer Dragan Čabarkapa, predstavnik zajednice programera Crne Gore, tvrdi da trenutni zakonski okvir koji tretira oblast inovacija “nije adekvatan” i da “nema odgovarajuće efekte u praksi”.

“Kad bi se recimo poredili sa Estonijom, uzimajući u obzir razliku u populaciji, mi bismo danas trebali da imamo bar dvije tehnološke kompanije koje vrijede više od milijardu eura. Mi danas u Crnoj Gori imamo jednu startup kompaniju koja vrijedi nekoliko miliona eura, a matematički predstavljeno zaostajemo približno 1.000 puta”, kazao je Čabarkapa “Vijestima”.

On je rekao da postoji razumijevanje institucija da je neka promjena potrebna, a da su oni tu dobru volju za podrškom uvidjeli u komunikaciji sa predstavnicima Ministarstva nauke početkom 2019.

“To povjerenje da postoji iskrena želja za promjenom je i bila inspiracija za osnivanje naše male ali brzo rastuće zajednice ljudi koji se bave profesionalnim razvojem softvera (kompjuterskih programa). Kroz tu saradnju sa Ministarstvom nauke organizujemo edukaciju u oblasti naprednih IT tehnologija kao što je ‘cloud computing’ (tehnologija čuvanja fajlova na internetu) i pokušavamo da spojimo lokalnu IT zajednicu sa kompanijom ‘Amazon Web Services’ koja je globalni tehnološki lider u toj oblasti”, navodi Čabarkapa.

Radna grupa je počela sa radom na pripremi dva zakona, a posljednja sjednica održana je u ponedjeljak. Oni za izmjenu zakona koriste praksu Evropske unije u toj oblasti i publikaciju ekspertskog tima Evropske komisije.

“Takođe, važni inputi su dobijeni na osnovu izrađene Studije ‘Podsticaji za inovacionu djelatnost: Analiza trenutnog stanja i preporuke za uvođenje podsticaja za inovacionu djelatnost u Crnoj Gori’, koju je uradila podgorička kompanija “SPIN”, u junu 2019. godine, a čiju je izradu iniciralo Ministarstvo nauke kroz projekat Svjetske banke INVO/HERIC”, piše u odgovru.

Iz Ministarstva nauke saopštili su da je rok za pripremu predloga ovih zakona i upućivanja Vladi na utvrđivanje treći kvartal 2020.

Rok za donošenje zakona u Skupštini je četvrti kvartal 2020.

Potrebni povoljni krediti, poreske i administrativne olakšice

Ivanović je kazao da u Crnoj Gori trenutno ne možete podići kredit za start ap kompaniju jer banke uzimaju hipoteku kao garanciju, ali ne i intelektualnu svojinu.

“U SAD-u je situacija drugačija jer su ljudi spremni da ulažu u patente, koji se registruju kao intelektualna svojina, i isti se mogu založiti kao garancija za kredit, koji uzimaš kako bi iste razvijao”, kazao je on.

Čabarkapa smatra da je inovatorima najpotrebniji podsticaj oslobađanje ili značajno smanjenje poreskih dažbina, dok odmah nakon toga slijedi smanjenje administrativnih obaveza i prepreka koje inovatori moraju da preskoče da bi mogli da konkurišu za različite grantove i podsticaje.

“Kad pokušavate da budete inovativni, nemate kad da se bavite birokratijom. Kao primjer jedne takve prepreke je trenutni predlog u budućem zakonu da uslov za inovatore bude posjedovanje određenih visokih akademskih zvanja kao i određeni broj članova tima sa tim zvanjima. Iako je nama jasno da je ovakav uslov predviđen da bi se olakšao posao evaluatorima on nije dobar jer inovatori ne upadaju u određeni kalup. Najveći svjetski inovatori kao što su osnivači kompanija ‘Microsoft’, ‘Apple’, ‘Facebook’ ne bi zadovoljili ovaj kriterijum jer oni nikad nisu završili fakultet”, pojasnio je Čabarkapa.

Ocijenio je da je cilj novog zakona da se podstaknu aktivnosti inovatora i da se to mora postići i po cijenu da evaluatori imaju obimniji i teži zadatak da ocijene koga da podrže.

( Ivan Čađenović )