Zastupljenost žena u muzejima je pitanje otkupne politike države

Žene su ili kurve ili ih nema nigdje, a kamoli u umjetnosti”, kazala je spisateljica Vedrana Rudan 2017. godine u okviru okruglog stola “Žene u umjetnosti” na 10. izdanju banjalučkog Demofesta.

Ulazimo u 2020. godinu, a da li se situacija promijenila, kako se na pragu treće decenije drugog milenijuma vrednuju žene u crnogorskoj umjetnosti, kakva je njihova zastupljenost u zbirkama muzeja, da li su statistike i brojke uopšte relevantni podaci u ovoj temi i da li pol treba da igra bilo kakvu ulogu kada su umjetnički kriterijumi u pitanju?

Žene u Crnoj Gori su se u umjetnost “umiješale” tek prije pedesetak godina, a od tada pa do danas 240 umjetnica pronašlo je svoje mjesto u kolekciji Umjetničkog muzeja Crne Gore, što čini oko 10 odsto ukupnog broja autora, saopšteno je “Vijestima” iz Narodnog muzeja Crne Gore (NMCG). Saopšteno je i to da je od obnove crnogorske nezavisnosti 2006. pa do kraja 2019. godine NMCG otkupio 419 radova, od čega 13 pripada ženskim autorima (odnos žena u tom slučaju iznosi nešto manje od četiri odsto), dok je određeni broj radova ušao u fond putem poklona. Iz Narodnog muzeja Crne Gore, pod čijom nadležnošću je Umjetnički muzej, ističu da, na osnovu ovoga, Crna Gora zapravo i uvažava i brine o svojim umjetnicama.

“Značajno manji broj zastupljenih žena u muzejskim kolekcijama nije rijedak slučaj u svijetu. U Centru Žorž Pompidu manje od 10 odsto čine žene, u Velikoj Britaniji je svega 15 odsto žena zastupljeno u stalnim postavkama muzeja, a na Venecijanskom bijenalu 2013. godine, od ukupnog broja učesnika, svega 26 odsto su činile umjetnice”, navodi se u saopštenju iz NMCG koje potpisuje portparol Ivan Mijanović.

Viša kustoskinja u Narodnom muzeju u Beogradu, Lidija Ham - Milovanović, za “Vijesti” je s ponosom istakla da su se u posljednjih godinu i po dana, od kada je otvoreno obnovljeno centralno zdanje Narodnog muzeja i nova muzejska postavka, često susretali sa prijatno iznenađenim inostranim kolegama zbog zastupljenosti žena u njihovim kolekcijama, a ona objašnjava da namjera nije da se po svaku cijenu žene uvrste u postavku.

“Ta naizgled pozitivna pojavnost ženskih autora, nije plod kreiranja postavke prema rodnoj ravnopravnosti, već postavke kao rezultata značajnih umetničkih pojava u okviru istorije umjetnosti koje se prelamaju kroz kolekciju Narodnog muzeja”, dodaje ona.

Sa druge strane, crnogorska umjetnica i predstavnica Instituta za savremenu umjetnost (ISU) koja je i kustoskinja edukatorka u Umjetničkom muzeju, Natalija Vujošević, smatra da se još uvijek ne može govoriti o zastupljenosti žena u muzejskim zbirkama i institucijama u Crnoj Gori, a ističe i da se naša država ne može upoređivati ni sa regionom, a kamoli svijetom.

“Ne možemo govoriti o brojčanoj zastupljenosti u zbirkama i institucijama kada već duže vrijeme svjedočimo da te iste institucije nemaju jasnu strategiju razvoja, nejasne i netransparentne politike otkupa i odsustvo programskih politika. Takođe, ne mislim da je situacija na crnogorskoj sceni vizuelnih umjetnosti uporediva sa globalnom, pa ni regionalnom scenom. Dok se ovo ozbiljno razvija i aktuelizira (ko prati internacionalnu umjetničku scenu primijetio je da značajan broj uticajnih muzeja u strategiji razvoja i programskoj politici upravo ističe rješavanje pitanja zastupljenosti i predstavljanja umjetnica, pa neki muzeji objavljuju da će u narednim sezonama otkupljivati ili izlagati isključivo umjetnice), u Crnoj Gori imamo obrnutu situaciju”, kazala je ona za “Vijesti” i dodala da je ovo pitanje u ISU uvijek pitanje uvijek aktuelno i da se o tome posebno vodi računa, “od jezika koji koristimo u javnim obraćanjima pa na dalje, uglavnom svijest o ovom problemu integrisana je u rad organizacije”.

Vujošević je podsjetila na prošlogodišnju izložbu “Percepcije/Zašto nema velikih muških umjetnika” u NMCG, koja se, između ostalih bavila i ovim pitanjem. Ona je kao kustoskinja izložbe predstavila sedam umjetnica “čiji radovi nijesu, ili svakako ne dovoljno i kvalitetno predstavljeni u kolekciji muzeja”.

Istoričarka umjetnosti Ljiljana Karadžić podsjeća da se “mora imati na umu da u istoriji naše moderne umjetnosti nije bilo mnogo žena umjetnica, zbog različitih socijalnih, kulturnih, političkih okolnosti, a prije svega zbog patrijarhalnog društva, pa samim tim nijesu ni mogle u većem broju biti zastupljene u kolekcijama”. Žene u umjetnosti se pojavljuju osamdesetih godina, zapaža ona ističući Anku Burić, a tek po otvaranju Likovne akademije na Cetinju situacija počinje da se mijenja te umjetnice zauzimaju vidljivija mjesta na likovnoj sceni i u kulturnom životu Crne Gore.

Ham - Milovanović iz beogradskog Narodnog muzeja kaže da, “imajući u vidu da se stalna postavka Narodnog muzeja prostire na površini od 5.000 kvadratnih metara i da obuhvata epohe od daleke praistorije do 20. vijeka” nije moguće napraviti procentualnu zastupljenost ženskih autora, ali žene su značajnije zastupljene u novovjekovnoj umjetnosti.

“Kada je novovjekovna umjetnost u pitanju, u Galeriji srpskog slikarstva 19. vijeka, među prvim akademski obrazovanim slikarima bila je i Katarina Ivanović, čijih je sedam slika uvršteno u stalnu postavku. Druga srpska slikarka Vilhelmina Mina Karadžić, svoj autportret i portret brata ima izložen u Muzeju Vuka i Dositeja, pri Narodnom muzeju. Djelo Poleksije Todorović, slikarke i supruge čuvenog slikara Steve Todorovića, nije adekvatno valorizovano ni u postavci ni u nauci. Imajući u vidu da je bračni par često stvarao zajednički, radove je uglavnom potpisivao suprug, Steva Todorović. Kada je riječ o umjetnosti jugoslovenskog 20. vijeka, na samom početku upečatljivo stoji Nadežda Petrović sa više radova, kao umjetnička ličnost koja uvodi modernu u srpsku umjetnost”, priča Ham - Milovanović i nastavlja da nabraja umjetnice zastupljene u postavkama muzeja u Srbiji.

Natalija Vujošević, sa druge strane opisuje situaciju u Crnoj Gori:

“Nakon značajnog iskoraka ka savremenim umjetničkim praksama 90-ih i 2000-ih godina, koje su, kako tada - tako i danas, dominantno praktikovale umjetnice, te vrlo dobrom internacionalnom prepoznavanju ovih praksi, posljednjih par decenija svjedočimo potiskivanju i marginalizaciji savremene kulture i predominaciji lokalnih konzervativnih prevaziđenih i nekomunikativnih praksi, te čitava scena djeluje amaterski”.

Karadžić dodaje da je pitanju zastupljenosti žena jednako i pitanje zastupljenosti mladih umjetnika, različitih nacionalnosti, umjetničkih medija...

“Ipak, pitanje koliko su žene zastupljene u kolekcijama muzeja u Crnoj Gori, danas je više pitanje otkupne politike države i institucija, kada je u pitanju savremena umjetnost, nego pitanje rodne politike. Jednako je pitanje koliko su zastupljeni mladi umjetnici, različite nacionalnosti, određene teme ili umjetnički mediji. Dakle, statistički podaci i procenti nemaju mnogo smisla, jer bi zbirke trebalo da se popunjavaju po dobro definisanim stručnim kriterijumima koji, prije svega, podrazumijevaju strateško planiranje, dovoljan budžet, umjetničku relevantnost i kvalitet, što kod nas, još uvijek, nije slučaj”, primijetila je Karadžić i dodala da ako se “pogleda izlagačka aktivnost i učešće naših umjetnika na internacionalnoj sceni, lako se može vidjeti da su žene ravnopravne, da je njihovo prisustvo često brojnije i vidljivije od prisustva muškaraca”...

13 umjetničkih radova u autorstvu žena je otkupio Umjetnički muzej Crne Gore od 2006. godine do danas. Ukupno je otkupljeno 419 djela, a izvjestan iznos djela im je dodatno i poklonjen

Ipak, brojke ne moraju biti pokazatelj progresa, kaže Vujošević, a “naročito ako znamo da imamo veliki broj žena koje rade u institucijama kulture, neke od njih i na vodećim pozicijama, pa ipak, ovoj temi do sad nije posvećena pažnja. Znanje je ključ”. Ona ističe da je ovo pitanje u ISU uvijek aktuelno i da se o tome vodi računa, a “svijest o ovom problemu integrisana je u rad organizacije”.

“U Crnoj Gori imamo dobar broj sjajnih umjetnica čiji rad prevazilazi kapacitete slabo razvijene infrastrukture umjetničke scene u Crnoj Gori. Takođe, u crnogoroskom savremeno-umjetničkom diskursu je očito ignorisanje dominacije umjetnica koje su kako u lokalnom tako i međunarodnom kontekstu ostvarile zapažane rezultate, njihovo valorizovanje je nedovoljno u institucionalnom miljeu te mislimo da je potrebno u 21. vijeku osvješćivati tu rigidnu patrijarhalnu matricu odnosa. U ISU mislimo da je jedan od načina aktuelizovanja ovog pitanja kroz rasprave a i produkcije inovativnih, hrabrih umjetničkih praksi, pojedinačnih radova i događaja... To je ono što mi možemo da radimo”, zaključuje Vujošević.

Niko se nije odazvao na javni poziv NMCG za otkup

Muzej umjetnosti “Baltimore” (BMA) objavio je sredinom novembra plan za 2020. godinu koji podrazumijeva da će kupovati samo umjetnička djela žena. S tim u vezi, “Vijesti” je interesovalo i kakva je otkupna politika crnogorskog muzeja.

Najskuplje plaćeno umjetničko djelo od 2006. godine je slika Petra Lubarde otkupljena za 30.000 eura, “Juriš” iz 1945. godine, ulje na platnu, 200x156 cm, dok je najskuplje plaćeno djelo čiji je autor žena slika Marine Abramović otkupljena za 20.000 eura, a u pitanju je “Mrtva priroda” iz 1968. godine, ulje na platnu, 100x89.5cm.

Ivan Mijanović je istakao da je Narodni muzej Crne Gore ove godine na svojoj internet stranici objavio Javni poziv za otkup umjetničkih djela umjetnica i umjetnika no niko se nije javio iako je poziv trajao od aprila do kraja oktobra, tvrdi on.

Pol ne utiče na značaj nekog umjetničkog djela

Pol nikada nije bio relevantan faktor pri odlučivanju za određeni otkup, ističu iz Narodnog muzeja Crne Gore, a Ham - Jovanović dodaje da je primarni kriterijum značaj umjetničkog rada, na šta pol nema posebnog uticaja. Iz NMCG opisuju kriterijum kojim se oni vode pri otkupu nekog djela.

“Prilikom popunjavanja fonda stručni tim Umjetničkog muzeja uzima u obzir nekoliko kriterijuma. Razmatraju se djela crnogorskih umjetnika starijih generacija koji nisu u potpunosti zastupljeni u fondu ili su zastupljeni u manjem broju, ali ne pokrivaju različite faze njihovog stvaralaštva, kako bi se u potpunosti mogao sagledati njihov opus.

Drugi segment čine djela predstavnika srednje generacije crnogorskih i afirmisanih, savremenih umjetnika iz regiona, čijih radova ima u malom broju u kolekciji ili uopšte nijesu zastupljeni u zbirkama Umjetničkog muzeja.

Treći segment su umjetnici i umjetnice mlađe generacije.

Otkup muzejskog materijala, u koji spadaju i umjetnička djela, vrši se u skladu sa Zakonom o kulturi, Zakonom o muzejskoj djelatnosti i Statutom Narodnog muzeja Crne Gore, putem javnog poziva za otkup predmeta za muzejske zbirke, koji je definisan posebnom procedurom i dostupan je na zvaničnom sajtu Narodnog muzeja. Predmet javnog poziva su predmeti istorijskog, umjetničkog, etnografskog i arheološkog sadržaja, rukopisne i štampane knjige, dokumenta i drugo, koji su od značaja za proučavanje, valorizovanje istorije, kulture i umjetnosti na prostoru Crne Gore, u skladu sa Petogodišnjim planom otkupa muzejskog materijala u NMCG”.

( Jelena Kontić )