EU ćuti dok Bliski istok ključa

Dok je situacija na Bliskom istoku ključala, a društvene mreže brujale o strahu od trećeg svjetskog rata, liderku nove evropske „geopolitičke Komisije“ bilo je praktično nemoguće geolocirati.

Predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen, koja je kazala da želi da učini blok značajnijim igračem na svjetskoj sceni, prvi zvanični komentar o eskalaciji neprijateljstva između Irana i SAD dala je u ponedjeljak veče, navodi briselski portal „Politiko“ i ističe da je to bilo više od tri dana pošto je u američkom napadu u Iraku ubijen uticajni iranski general Kasem Sulejmani.

„Evropa ovdje ima posebnu odgovornost“, navela je Von der Lajenova u saopštenju objavljenom na sajtu Komisije. „Dok tenzije rastu, Evropa razgovara sa svim učesnicima“. Ona je poručila da je neopohodno zaustaviti „ciklus nasilja“ i pozvala Iran da se pridržava nuklearnog sporazuma. Takođe je za danas najavila specijalno zasjedanje kolegijuma komesara.

Međutim, njena reakcija je uslijedila prekasno, navodi „Politiko“.

„Prekinite odmor i počnite da pričate nešto“, kazao je jedan diplomata, izražavajući zbunjenost i razočaranje zbog izostanka komentara predsjednice Komisije o Iranu, kao i o saopštenju turskog predsjednika Redžepa Erdogana nedjelju dana ranije da će poslati vojne snage u Libiju.

Kriza na Bliskom istoku je eksplodirala malo više od mjesec dana nakon što je nova Komisija preuzela dužnost i kada je većina institucija EU bila na prazničnom odmoru. Mlaka reakcija izvršnog tijela EU je oštar podsjetnik na to da će morati žestoko da se potrudi da bude ozbiljno shvaćena kao geopolitički igrač.

Ova drama je, kako navodi „Politiko“, još jednom podsjetila da je EU pasivni posmatrač kada su u pitanju ozbiljni vojni konflikti, bilo da se oni odigravaju na evropskom kontinentu kao što je to slučaj sa Ukrajinom, odmah preko puta Mediterana kao što je slučaj sa Libijom ili u širem susjedstvu poput američkog ubistva Sulejmanija u Iraku.

Takođe je naglasila stalnu borbu bloka da govori u ime svih kada je u pitanju spoljna politika - što je dugogodišnji izazov koji su Fon der Lajenova i Žozep Borel, evropski šef dipolomatije obećali da će riješiti.

Višednevna ćutnja Ursule fon der Lajen je u žestokom kontrastu sa ponašanjem predsjednika Evropskog savjeta Šarla Mišela, primjećuje briselski portal. Za razliku od Fon der Lajenove, Šarl Mišel je izdao saopštenje u petak nekoliko sati nakon američkog napada kao i objavu na Tviteru u kojoj je pozvao na okončanje „ciklusa nasilja, provokacija i odmazdi“.

Dok su lideri EU generalno pozivali na mir, a Borel pozvao iranskog šefa diplomatije Muhameda Džavada Zarifa da dođe u Brisel na razgovore, nije bilo bitnije razlike u reakcijama većih evropskih prijestonica - od kojih nijedna nije dovoljno pozitivno komentarisala američku akciju, čime bi zaslužila aplauz i pohvale Vašingtona.

Najveće evropske sile, Njemačka Francuska i Velika Britanija - koje sve imaju mjesto u Savjetu bezbjednosti UN - bile su primorane da hodaju tankom diplomatskom linijom: da ne odobre ubistvo, ali ni da uskrate podršku Sjedinjenim Državama koje su i dalje njihov ključni saveznik, a da pritom zadrže Vašington na svojoj strani i istovremeno ne izgube šansu za pridobijanje Irana i očuvanje nuklearnog sporazuma.

Britanski šef diplomatije Dominik Rab, naveo je „agresivnu prijetnju koju predstavljaju iranske Kuds snage koje je predvodio Kasem Sulejmani“.

Njemački ministar inostranih poslova Heiko Mas je izdao saopštenje u kojem je kazao da je Iran odgovoran za eskalaciju tenzija koje su dovele do napada na Sulejmanija ali je takođe kritikovao napad koji je naredio Tramp. „Ovaj postupak nije olakšao proces smanjivanja tenzija“, kazao je Mas.

Francuska se u prvobitnoj reakciji fokusirala na dva najznačajnija problema u regionu: očuvanje sposobnosti koalicionih snaga koje se u Iraku bore protiv Islamske države kako bi u potpunosti ispunile svoju misiju, i pokušaj suzbijanja novih kršenja nuklearnog sporazuma od strane Irana.

U početku francuski šef diplomatije Žan Iv le Drijan izbjegao je da okarakteriše američki napad govoreći o „najnovijim dešavanjima u Iraku“. Do nedjelje francuska pozicija je postala eksplicitnija. Predsjednik Emanuel Makron „naglasio je punu solidarnost sa našim saveznicima suočenim sa napadima proteklih nedjelja na koalicione snage u Iraku“, i „istakao potrebu da Iran okonča aktivnosti Kuds snaga i uzdrži se od vojne eskalacije koja bi mogla dodatno destabilizovati region“.

Oštrija retorika Evrope prema Iranu uslijedila je nakon što se Pompeo u petak žalio da „Evropljani nijesu bili od pomoći kako bi on to želio“.

Najveći izliv solidarnosti Tramp je dobio iz sjedišta NATO-a, gdje je generalni sekretar Jens Stoltenberg u ponedjeljak sazvao vanredni sastanak Sjevernoatlantskog savjeta. Sastanku je prisustvovao američki ambasador pri NATO, a preko video linka učestvovali su i zvaničnici Stejt departmenta i Pentagona.

„SAD su pružile obješanjenje za akciju protiv generala Sulejmanija. Imali smo nekoliko izlaganja zvaničnika iz Stejt departmenta i Pentagona i oni su ostalim saveznicima objasnili zašto su preduzeli ovu akciju“, kazao je Stoltenberg nakon sastanka. Stoltenberg je u više navrata naglasio da su NATO saveznice izražavale zabrinutost zbog neprijateljskog ponašanja Irana i da ostaju posvećene ulozi Alijanse u međunarodnoj koaliciji protiv ID kao i NATO misiji u Iraku.

Ipak, uprkos izrazu solidarnosti, Stoltenberg je odbio da iznese mišljenje o ubistvu Sulejmanija. „To je američka odluka“, kazao je on. „To nije odluka koju je donijela globalna koalicija ili NATO. Međutim sve saveznice su zabrinute zbog aktivnosti Irana u regionu“.

U evropskoj četvrti u Briselu, stav prema Trampovoj akciji je još nejasniji.

„Mi zapravo ne znamo šta da radimo“, kazao je za „Politiko“ jedan zvaničnik pokušavajući da odgovori na pitanje zašto se Fon der Lajenova nije oglašavala tokom praznika. On je primijetio da su Velika Britanija i baltičke zemlje izrazile stepen podrške Sjedinjenim Državama koji očigledno ne dijele ostale članice EU i da je to između ostalog naglasilo „zaglušujuću tišinu Fon der Lajenove“.

Taj diplomata se u razgovoru sa novinarima „Politika“ požalio da Fon der Lajenova priča o borbi protiv klimatskih promjena dok EU dozvoljava da njeno susjedstvo padne u „ruke Turske i Rusije i rizikuje eskalaciju na Bliskom istoku“.

Jedan visoki diplomata EU kazao je da kriza na Bliskom istoku naglašava nedostatak unutarinstitucionalne koordinacije u Briselu: „Prije svega treba da dovedemo stvari u red kod kuće kada su u pitanju odnosi između Komisije, Savjeta i Spoljne službe“.

Upravo kada je Borel izdao saopštenje u kojem pokušava da naglasi ulogu EU u očuvanju nuklearnog sporazuma, iranski lideri su saopštili da se povlače iz svih obaveza dogovora, što je dodatno dovelo u pitanje opstanak sporazuma.

Zvaničnici kažu da je ćutnja Fon der Lajenova zatekla ostale lidere EU koji nijesu željeli da izdaju saopštenja prije šefice.

Usljed toga Komisija je reagovala sporo na aspekte konflikta koji se ne odnose direktno na nuklearni sporazum - uključujući prijetnje vojnom odmazdom iranskih lidera i Trampovu prijetnju da će bombardovati kulturna dobra Irana.

London je u jednom trenutku upozorio Trampa protiv takvih drastičnih koraka: „Postoje međunarodne konvencije koje sprečavaju uništavanje kulturnog nasljeđa“, kazao je u ponedjeljak portparoil premijera Borisa Džonsona.

Ipak, dok evropski saveznici pokušavaju da drže distancu od Trampa, postoje naznake da mnogi u Iranu cijeli Zapad smatraju neprijateljem, ističe briselski portal. „Dok su se hiljade ljudi u pogrebnoj procesiji opraštale od Sulejmanija pojedini su nosili slike Makrona i njemačke kancelarke Angele Merkel kojima su nacrtane mete, zajedno sa sličnim slikama Trampa i izraelskog premijera Benjamina Netanjahua.

( Nada Bogetić )