Alarmantno zagađenje u Crnoj Gori: Oči peku od smoga, samo EPA ništa ne vidi

”Oči peku dok prolazim Blokom 5”, priča juče mladić iz tog dijela Podgorice. “Na Starom aerodromu se od smoga nije moglo izaći na ulicu”, tvrdi djevojka koja je pozvala redakciju.

Slične diskusije ovih dana vode mnogi na društvenim mrežama širom Crne Gore, razmjenjujući pritom podatke sa nekog od internet servisa koji prikazuju podatke o kvalitetu vazduha. Ti podaci ukazuju na visok nivo zagađenja. Nadležne institucije, međutim, nisu se oglašavale.

Građani žele da znaju kakav vazduh dišu. U vrijeme interneta, prvo što prosječan korisnik uradi je da potraži podatke koji ga zanimaju. Tako su mnogi našli i lako prihvatili rješenje poput aplikacije AirCare, koja na jednostavan način prikazuje informacije o kvalitetu vazduha. Na aplikaciji, pritom, dobiju i savjet kako da se ponašaju u zavisnosti od nivoa eventualnog zagađenja, a jedno od njih ovih dana, u vrijeme kad je u Podgorici registrovano zagađenje dva i više puta veće od dozvoljenog, kaže da je vazduh toliko loš da se trudnicama i starijim osobama ne preporučuje izlazak. Osim ako baš moraju.

AirCare je rješenje Gorjana Jovanovskog, inženjera i ekološkog aktiviste iz Makedonije. Aplikacija koristi podatke o kvalitetu vazduha sa mjernih stanica država regiona. AirCare tako i u Crnoj Gori koristi podatke mjernih stanica Agencije za zaštitu prirode i životne sredine (EPA). Iako je sama izvor podataka, Agencija dosad nije našla način da rezultate mjerenja građanima prezentuje na način kako je to učinio Jovanovski, čiji AirCare danas ima preko 100 hiljada korisnika širom regiona. Podaci EPA o kvalitetu vazduha građanima nisu ni očigledni, a ako i uspiju da dođu do njih, nisu jednostavni za tumačenje, pa kad osjete da ih “oči peku”, građani potraže servis koji će im dati odgovor. Na pitanja “Vijesti” da objasne podatke koje koriste AirCare i slični servisi, iz EPA su kazali da su podaci o kvalitetu vazduha javno dostupni, da ih svako može u realnom vremenu pratiti putem njihovog sajta, na adresi www.epa.org.me/vazduh. Dodali su i da, ako se neka aplikacija i poziva na podatke sa stanica koje su u okviru Državne mreže za kvalitet vazduha, da su ti podaci preuzeti sa sajta EPA i da ti podaci nisu validirani.

“To su takozvani nevalidirani podaci koji do postupka provjere tačnosti koji sprovodi akreditovana laboratorija (CETI) predstavljaju indikativne podatke”, kazali su “Vijestima”.

Osim AirCare servisa, podatke Agencije za zaštitu životne sredine, koristi i online servis Waqi.info.

“Naše podatke koji su javni i dostupni mogu koristiti svi, zakonom je zabranjeno da se vrši neovlašćeno tumačenje rezultata koje može da bude pogrešno i da dovede do dezinformisanja građana. Ovo je posebno važno, jer su na lošiji kvalitet vazduha najviše osjetljive i ranjive grupe starijih ljudi, hroničnih bolesnika, trudnica i djece, tako da je blagovremeno i objektivno informisanje o kvalitetu vazduha naš prioritet”, kazali su “Vijestima” iz Agencije.

Dok građani dijele informacije o zagađenju, iz EPA se ovih dana nisu zvanično oglašavali i saopštili i njihov stav o kvalitetu vazduha.

Aleksandar Perović iz Ekološkog pokreta “Ozon” kaže da su institucije u obavezi da pravovremeno i adekvatno informišu javnost. I to bi posebno trebalo raditi tokom zimskih mjeseci, kada se koriste individualna i grupna ložišta. Perović dodaje da su institucije isto tako u obavezi i da građanima upute odgovarajuće savjete kako da se ponašaju u zavisnosti od nivoa zagađenja. I upravo to vidi kao prostor za poboljšanje komunikacije EPA sa građanima...

“Upravo to je prostor da se koriste različiti komunikacioni modeli i primijene savremene tehnologije, što je svojevrstan pokazatelj efikasnosti i transparentnosti, kao i međusektorske saradnje”, kazao je on.

Perović preko deceniju i po prati dešavanja u oblasti životne sredine, sa posebnim interesovanjem za Arhusku konvenciju, koja građanima garantuje pravo na kvalitetno imformisanje o kvalitetu životne sredine. Godinama sarađuje sa EPA i prati rad Agencije i ocjenjuje da postoji “značajan prostor za unapređenje” njihove zvanične platforme za mjerenje kvaliteta vazduha.

“Prije svega u dijelu bolje razumljivosti podataka koji se preuzimaju iz automatskih mjernih stanica Državne mreže za praćenje kvaliteta vazduha, jer očigledno da za to postoji potreba. Da je tako potvrđuju i iz Agencije, kada upozoravaju da se dešava da građani, ekološki aktivisti ili mediji, pogrešno tumače podatke sa online platforme, najčešće kada su satne koncentracije suspendovanih čestica PM10 u pitanju”, kazao je on.

Smatra i da je pogrešno tumačenje sasvim očekivano “ako nije razumljivo i adekvatno objašnjeno o kakvoj vrsti prekoračenja je riječ, koje su maksimalno dozvoljene vrijednosti i kakvi su trendovi prisutni”.

“Upravo zato bilo bi logično da stručnjaci iz Agencije i Instituta za javno zdravlje imaju stalni javni angažman, poput recimo kolega iz Hidrometeorološkog i Seizmološkog zavoda, pa da na najpopularnijim informativnim emisijama objasne relevantne podatke, daju adekvatne savjete i ne dozvole da se dođe u poziciju da neko svjesno ili usljed neznanja pogrešno tumači podatke”, rekao je Perović.

Podsjeća i da Krivični zakonik Crne Gore u poglavlju koje tretira zaštitu životne sredine, prepoznaje krivičnu odgovornost onih koji nečinjenjem doprinose da se ugrožava životna sredina - time i javno zdravlje.

“Potpuno je jasno da bi nadležne institucije morale da prepoznaju potrebu proaktivnog pristupa kada je informisanje i savjetovanje građana u pitanju. Takođe, ako građani koriste druge izvore za informisanje o kvalitetu vazduha, poput mobilnih aplikacija, postavlja se pitanje kako to da nadležne institucije ne reaguju shodno zakonima i kako ne provjere relevantnost podataka koji se plasiraju u javnosti. Krivična odgovornost je i ako se ne prijavi krivično djelo”, poručio je Perović.

Iz Ekološkog pokreta “Ozon” će, kako je rekao, Agenciji uputiti konkretne predloge za unapređenje online platforme i komunikacije sa građanima.

“To je veoma potrebno i zbog činjenice da je očigledno i Bijelo Polje, gdje se kvalitet vazduha prati od kraja prošle godine, još jedna opština koja ima izražen problem aerozagađenja”.

Dok EPA ne unaprijedi internet platformu, Perović nadležnima savjetuje da budu stalno prisutni i da putem nacionalih i lokalnih medija upućuju savjete i preporuke za ponašanje prema trenutnom stanju.

“To je najbolja i najvidljivija mjera koju nadležne institucije mogu uraditi, dok se trajno ne riješi problem aerozagađenja”, poručio je on.

Loženje i saobraćaj zagađuju vazduh

Na lošiji kvalitet vazduha najviše utiču emisije iz kolektivnih i individualnih ložišta tokom sezone grijanja, zatim industrija, saobraćaj, kazali su iz EPA. Dali su i nekoliko savjeta kako svaki građanin može da utiče na smanjenje zagađenja.

“U skladu sa mogućnostima, preporuka je ekološko energetski efikasno opremanje objekata, zamjena stolarije i izrada izolacije, ne vršiti spaljivanje bilo koje vrste otpada, umjesto uglja i sirovog drveta koristiti ekološki prihvatljivija goriva (pelet i brikete), voditi računa o vozilima - redovno ih servisirati i održavati, koristiti alternativne vrste prevoza (biciklo), kao i javni prevoz”, kazali su iz EPA.

URA: Naveče posebno davi

Zbog sve većeg zagađenja vazduha u podgorici, Luka Rakčević iz URA uputio je juče otvoreno pismo direktoru EPA Nikoli Medenici i gradonačelniku Ivanu Vukoviću. On je, pored ostalog, tražio i da nadležni što prije obavijeste javnost o kvalitetu vazduha i izdaju preporuke i mjere za bezbjedno funkcionisanje građana.

“Samo u posljednjih nedjelju dana, nivo štetnih PM10 čestica na mjernim stanicama u glavnom gradu, prema zvaničnim podacima EPA prelazio je nivo čak od 510 µg/m3, šta predstavlja ogromno zagađenje i veliku opasnost po zdravlje građana. U ovom trenutku, nivo PM10 čestica na mjernoj stanici u dijelu grada Preko Morače (Blok V) iznosi čitavih čitavih 175,5 µg/m3, dok je AQI Air Quality Index) na čak 243, od dozvoljenih 100. Ta zagađenja su posebno izražena u večernjim časovima, kada se štetni polutanti zadržavaju u donjim slojevima”, naveo je Rakčević.

Kazao je i da su uzroci za aerozagađenje brojni, a da su neki od njih nepostojanje funkcionalnog i održivog javnog prevoza, betoniranje javnih površina, kidanje drveća...

Guše se i Bosna i Srbija

Vlada Srbije sazvala je juče hitan sastanak u vezi sa kvalitetom vazduha i mjerama koje se preduzimaju. Institut za javno zdravlje Srbije zbog zagađenja juče je izdao i preporuke građanima.

Visok stepen zagađenja izmjeren je i u više gradova u Bosni i Hercegovini. Radio Slobodna Evropa objavio je podatke portala AirVisual, prema kojem je u subotu Sarajevo bilo najzagađeniji grad u svijetu.

Juče u 17 sati, kvalitet vazduha u tom gradu iznosio je 285/100, u Tuzli je kvalitet vazduha bio još i gori 327/100. U to vrijeme, najzagađeniji crnogorski grad bio je Bijelo Polje, gdje je kvalitet vazduha iznosio 246/100.

( Damira Kalač )