Samo otisak prsta i DNK ne lažu

Samo otisak prsta i DNK trag stopostotan su dokaz da je neko počinio krivično djelo.

To je u razgovoru za “Vijesti” kazao načelnik Forenzičkog centra Danilovgrad Aleksandar Ivanović.

“Nijedno vještačenje nije stopostotno precizno, svako u sebi ima takozvanu mjernu nesigurnost koja treba da se prezentuje i u organu postupka i suda. Međutim, u dvije vrste vještačenja mjerna nesigurnost je nula, što znači da su sto posto sigurne - DNK i otisak prsta. To su identifikaciona vještačenja, odnosno identifikacione metode. Sve druge su indicijske. Vještačenje video materijala potpada pod indicijske metode. Tu dolazi u pitanje lanac dokaza, prvo kvalitet snimka i kako može da se prečisti, a onda u zavisnosti od toga nekada može da se kaže sto posto je to, to, a nekada u procentu tom i tom vjerovatnoće”, rekao je Ivanović.

Objsanio je i da se DNK i otisak prsta ne mijenjaju, a da kriminalce ne spasava ni uništavanje papilarnih linija.

“Biometrijski podatak mora da ispuni četiri uslova da bi bio upotrebljiv u forenzici - prenosivost, grupisanje, jedinstvenost i nepromjenjivost. Na primjer za DNK je to 1:13 milijardi da pripada samo jednom čovjeku. DNK i otisak prsta se ne mijenjaju nikada. Otisak prsta se stvara u utrobi majke, i postojan je dugo nakon smrti. To nam pomaže kod identifikacije leševa. Neko može nasilnim putem da promijeni otisak, ali onda postaje obilježen za cio život, pa i po tome jedinstven”, kazao je on.

Kriminalističke baze DNK podataka i daktiloskopske baze omogućavaju forenzičarima da rasvijetle krivična djela počinjena nekoliko godina unazad. “U skladu sa Zakonom o DNK registru, Zakonom o unutrašnjim poslovima i Zakonom o policji, u FC se vode kriminalističke baze DNK podataka i daktiloskopske baze. Uz pomoć tih baza, provjerom bezbjednosno-interesantnih lica i tragova sa lica mjesta, možemo da riješemo krivično djelo izvršeno unazad nekoliko godina i u vezi sa tim imamo dosta dobre rezultate. Bitno je naglastii da su i DNK i daktiloskopija, maksimalno spremni za uključivanje u Evropsku uniju (EU). EU posjeduje tzv. Prumski sporazum o operativnoj razmjeni DNK, daktiloskopije i podataka o automobilima. U projektu ‘Miniprum’ vrši se povezivanje elektronskih baza podataka jugoistočne Evrope. Uz pomoć tih baza, a u okviru zakona, moći ćemo da imamo dosta dobre rezultate da rasvijetlimo krivično djelo napravljeno prije nekoliko godina”. Ivanović objašnjava da EU, kada je forenzika u pitanju, funkcioniše kao jedan sistem: “To znači da ako izvršilac krivičnog djela, a naročito kod nas u jugoistočnoj Evropi, napravi krivično djelo u Crnoj Gori i pobjegne na Kosovo ili u Albaniju, BiH...putem Interpola i Europola vrlo brzo i efikasno možemo da ga identifikujemo ako je pobjegao u neku drugu državu, ili iz neke države kod nas”. On je objasnio i da su svi nalazi urađeni u danilovgradskom centru priznati u čitavom svijetu, ali da je do toga bio dug put, odnosno da je bilo potrebno dobijanje akreditacije koja to omogućava.

“Kada smo bili službeno u Forenzičkom centru u Barseloni, komesar policije Katalonije, odnosno prvi policajac te države, tražio je da se putem forenzičkih podataka DNK i daktiloskopije provjere osobe uhapšene u njihovoj državi od 2006. godine. Rekli smo mu nema problema, ali je on tada pitao da li smo akreditovani. Nismo bili i nije moglo da se uradi na pravi način. Međutim, čim smo se akreditovali, svi naši nalazi priznati su u svim državama svijeta”, rekao je on.

Nakon što su 2014. godine akreditovani - počeli su konstantno iz inostranstva dobijati zahtjeve za upoređivanje otisaka prstiju, bioloških tragova...

“Preko Interpola dobijamo zahtjeve za upoređivanje ili provjeru DNK profila, otisaka prstiju, ali i podataka za automobile. Mala je vjerovatnoća da će neko iz Španije doći da krade automobile na crnogorskom primorju, ali je veća vjerovatnoća da će biti obrnuto, i onda njihove policije nama češće traže provjere nego mi njima”, objašnjava.

Ivanović ističe i da akreditacija omogućava da iz bilo koje države na svijetu traže supervještačenje u Danilovgradskom “malom Visbadenu”. “Ulaskom u Evropsku uniju Crna Gora će morati da izmijeni zakon i postane tržište za vještake iz EU, ali i da svoje vještake plasira u državama članicama. To znači da vještaci moraju da budu eksperti. Uvijek sam se, kao predsjednik Udruženja sudskih vještaka, ali i sa ove pozicije zalagao za edukaciju, podizanje stepena znanja eksperata. Akreditacija je dokazala da u Forenzičkom centru rade ljudi visoko softisticirane struke i mogu da budu konkurentni na tržištu EU. Vrlo je vjerovatno kada bude akreditaciono ocjenjivanje u Albaniji, Bosni i Hercegovini ili negdje drugo, da mogu da zovu naše eksperte kao ocjenjivače”, rekao je on.

Danilovgradski forenzičari najviše zahtjeva dobijaju za DNK vještačenje, pa vještačenje droga, daktiloskopiju, balistiku, mehanoskopiju, tragove vatrenog oružja, požare, eksplozije, informacione tehnologije.

Načelnik Forenzičkog centra Danilovgrad objašnjava da se posao koji rade može podijeliti u dva dijela: “Mi smo organ Uprave policije i kod rasvjetljavanja krivičnog djela, u prvom naletu operativi treba da damo informacije. Nije to samo DNK ili otisak prsta. Balističar će odmah, na licu mjesta, dati informacije o tipu vatrenog oružja, vrsti, čaurama, projektilu... Vještak za GSR i barutne čestice će reći da li je lice pucalo, sa kog rastojanja, vještak za mehanioskopiju će dati informacije je li vatreno oružje krivotvoreno, prekucan broj, a vještak za požare, eksplozije i havarije informacije koja je vrsta eksploziva, koji je modus operandi, dok će vještak za hemijska ispitivanja odmah da kaže je li to droga ili nije, a IT će odmah dati informaciju koja će da usmjeri policiju... Dakle, u vremenu trajana pritvora on mora da da odgovor”.

Objašnjava da je drugi dio pola sudska scena: “Kad se završi izviđaj, u procesnom dijelu naši ljudi stupaju na sudsku scenu. Oni su svi registrovani sudski vještaci, dolaze na glavni pretres da brane svoj nalaz i mišljenje koji su uradili u prvoj fazi postupka. Na osnovu toga sud će da odredi prvo je li izvršeno krivično djelo, a potom i visinu kazne”.

Ocijenio je ipak da je FC jedan od najvažnijih segmenata za rasvjetljavanje krivičnih djela, a naročito za njihovo procesuiranje, ali mogu funkcionisati samo ako kompletan sistem funkcioniše.

“To se nabolje pokazalo početkom juna 2019. u rasvjetljavanju teških krivičnih djela ubistva na Cetinju i u Herceg Novom gdje je policija opšte nadležnosti odlično odradila svoj posao - obezbijedila lice mjesta, pripremila sve za vršenje uviđaja.

Sektor kiminalističke policije i novi Sektor za borbu protiv organizovanog kriminala odradili su operativno sve što treba da bi mi imali što da vještačimio i sa čim da uporedimo, jer forenzički nalaz je mrtvo slovo na papiru ako operativa ne radi kako treba”, kazao je on.

Ivanović objašnjava da je prilikom uviđaja bitno da Grupa za protivdiverzionu zaštitu u Sektoru za obezbjeđenje ličnosti i objekata odradi kontradiverzioni pregled, kako bi sačuvali ljudske resurse, a da tek nakon toga počinje uviđaj: “Forenzički centar stupa na scenu kada se svi tragovi kvaliteteno uzorkuju. Dakle, to je jedan mehanizam u kom svi moraju u istom pravcu da rade, jer ako samo jedan zataji neće moći kvalitetno da se radi”.

Prvi forenzičar kaže i da vještaci nemaju problema sa kontaminiranjem tragova tokom uviđaja: “Kriminalističko taktičko postupanje kod vršenja uviđaja kaže da na uviđaj može da pristupi samo kriminalistički tehničar koji traži tragove. Osim njih tu mogu biti još tužilac i inspektor, ali moraju obući kompletno fornezičko odjelo, što znači da ne konatminiraju tragove. To se rijetko dešava. Još dvije službe možemo da pustimo na lice mjesta - Zaštite i spasavanja i Hitne pomoći. Niko više ne smije da bude na licu mjesta, a ako ne obuku odjelo ostaju iza trake. Isprva su se ljutili, ali kada im se fino obrazložilo više nemaju primjedbi”.

Kazao je i da svi kriminalistički tehničari koji postupaju tokom uviđaja imaju deponovane otiske prstiju i DNK: “Ako se nekim se nekim slučajem kap znoja od vrućine nađe na licu mjesta, mi ćemo znati da je njihova i eliminisaćemo je”. Ivanović kaže i da su dobri rezultati rada forenzičara jedan vid prevencije kriminaliteta: “Nema bolje prevencije kriminaliteta od te kada neko zna da Uprava policije putem svog Forenzičkog centra posjeduje tehnike, tehnologije i metode kojima će on brzo biti otkriven ako počini krivično djelo. To je prevencija”.

Mislili smo da ćemo ih impresionirati objektom, ali...

Ivanović je početkom juna prošle godine izabran za načelnika Forenzičkog centra, a objašnjava da je tome prethodilo dvije i po decenije rada u kriminalistici.

“Od 1994. godine radim u Centru za kriminalističku tehniku. Prvo sam bio vještak, pa rukovodioc Odeljenja, pa zamjenik načelnika i sada načelnik. Dakle, bez lažne skromnosti - za mene nema tajni u ovom poslu. Dugo sam bio zamjenik Zoranu Tomčiću, njegov neposredni savjetnik. Uradili smo puno, a prvenstveno to je članstvo u Evropskom udruženju forenzičkih naučnih institucija (ENFSI). Nastaviću kontinuitet rada koji je on postavio”, kazao je on.

Ivanović je objasnio da je danilovgradski Forenzički centar 2009. postao punopravni član tog Udurženja, koje je u Evropskoj uniji zaduženo za razvoj forenzike u članicama EU i onima koje to namjeravaju da postanu. Načelnik Ivanović priča da je tada u Danilovgradu boravio ocjenjivački tim iz Slovenije i Holandije i Dejv Beret, tadašnji šef borda ENFIS-a i nekadašnji prvi čovjek jedne od najboljih ustanova u Evropi iz oblasti forenzike - Visbadena. “Bili su impresionirani našim početkom. Od tada, svake godine od njih dobijamo zahtjevne uslove za nastavak članstva, koje i dalje ispunjavamo”, rekao je Ivanović.

Istakao je da je akreditacija druga velika stvar koju su uradili nakon toga. Evropska unija posredstvom ENFSI postavila je uslov da do kraja 2013. sve njihove članice moraju biti akreditovane po standardu ISO 17025, a države koje nisu u EU ušle su u projekat EMFA - Evropsko mentorstvo za forenzičku akreditaciju.. Kao mentorsku laboratoriju dobili smo Forenzičkii institut iz Talina. Kada su došli u prvu posjetu mislio sam da ćemo ih impresionirati objektom, ali kada sam prvi put sa kolegama pošao u Talin, vidio sam njihov objekat sa devet spratova, od kojih su dva ispod zemlje. Oni su objedinili Forenzički centar policije, ministarstva pravde i sudsku medicinu”, priča Ivanović.

Rekao je da je taj projekat trajao tri godine i da su 2014. dobili akreditaciju koja znači da ispunjavaju sve međunarodne standarde u vezi sa tehničkim i ljudskim uslovima.

Nakon toga, kroz projekat misije OEBS-a u Crnoj Gori danilovgradski forenzičari određeni su da budu mentori regionalnim laboratorijama koje nisu akreditovane - Bosna i Hercegovina, Albanija, Makedonija.

Za IT forenziku nema granica

Načelnik Forenzičkog centra kaže da je nebo granica za DNK vještačenje, ali i da za IT forenziku nema granica - jer se stalno pojavljuju novi softverski programi i novi izazovi.

“Najveće blago jedne forenzičke laboratorije su zaposleni. Mi u FC imamo jednu vrlo specifičnu liniju rada, koju rijetko ko u okruženju ima - forenzička analitika. Iz svih vrsta vještačenja u vezi sa nekim krivičnim djelom, forenzička analitika sumira i sublimira sve nalaze u jedan forenzičko-analitički podatak i tu informaciju predaje Sektoru kriminalističke policije, odnosno nadležnom tužilaštvu. Osim toga bavi se trendom kriminaliteta raznih oblika, ali i trendom savremnih dostignuća u forenzici. Konstantno analitički pratimo koje su linije rada dale doprinos u rasvjetljavanju krivičnih djela, koje ne da nisu, nego su konvecnionalne metode koje daju indicijske rezultate i onda resurse usmjeravamo na ostale linije rada koje su maksimalno uključene i opterećene kod rasvjetljavanja krivičnih djela. Trenutno imamo optimum zaposlenih, ali ćemo da se širimo. Formirali smo vještačenje viskokotehnološkog kiirminala, odnosno IT forenziku i u tom pravcu ćemo se širiti, jer se širemo tamo gdje forenzika napreduje”.

Studenti vole moj način predavanja

Ivanović je i profesor na Pravnom fakultetu - studijski program Bezbjednost i kriminalistika, omiljen među studentima.

Objašnjava da oni vole njegov način predavanja i predmet koji predaje:

“Dugo godina radio sam vještačenje parafinske rukavice. To je jedna indicijska metoda na osnovu koje nekoga treba okriviti ili osuditi, a sa druge strane pomoći policiji da procesuira počinioca krivčnog djela. Radio sam istraživanje, i baš na temu forenzike magistrirao i doktorirao, a kasnije dobio profesorski angažman.

Predajem na studijskom programu kriminalistika i bezbjednost na Pravnom fakultetu i na Univerzitetu u Novom Pazaru - forenzičke nauke. Studenti to vole, a možda vole i moj pristup, jer sam spojio teoriju i praksu - svaki slučaj iz teorije približim im praktično. Ne iz naše, nego iz opšte prakse kao što je ubistvo Kenedija, slučaj O Džej Simpson... Moji studenti stečena znanja mogu da iskoriste da nekome zaštite život, a nekoga da procesuiraju”.

( Jelena Jovanović )