Država gubi milione, slab obračun sa radom na crno
Akcioni plan Vlade za ovu godinu predviđa samo redovne mjere inspekcije rada. Savjet za regionalnu stabilnost lani je saopštio da je ova pojava najveća u Crnoj Gori i predlaže niz mjera
Rad na crno je u Vladinim dokumentima prepoznat kao veliki problem čije je rješavanje prioritet, ali ni ove godine neće biti posebnih mjera na njegovom suzbijanju.
U Akcionom planu zapošljavanja za 2020. godinu, kojeg je Vlada usvojila prošle sedmice, predviđene su samo dvije redovne aktivnosti - kontrole inspekcije rada i “unapređenje sistema mjerenja neformalne zaposlenosti kroz Anketu o radnoj snazi”.
Uprava za statistiku Monstat četiri puta godišnje objavljuje anketu o radnoj snazi, prema kojoj je zaposleno 250 hiljada radnika, što je za 50 hiljada više od prijava o zaposlenju predatih Poreskoj upravi, a za 90 hiljada više od broja zaposlenih za koje se redovno uplaćuju porezi i doprinosi. Ta razlika smatra se “neformanom zapošljenošću”, odnosno radom na crno.
“Vijesti” su ranije objavile računicu da, ako je 40 hiljada radnika angažovano na crno a 30 hiljada osigurano na minimalnu zaradu dok im se iznos do pune zarade isplaćuje mimo evidencije - “na ruke”, državni budžet godišnje izgubi 200 miliona eura. Na gubitku su i radnici koji gube godine staža i koeficijente za penziju.
Koliko su uspješne redovne kontrole inspekcije rada pokazuje podatak iz ovog Vladinog dokumenta da je u 2018. godini otkriven 491 radnik na crno, a koje su nakon toga poslodavci morali da prijave. Od tog broja 333 su crnogorski državljani, a 158 je stranca.Vlada i ove cifre vidi kao napredak: “Zapažanje sa terena ukazuje na blagi napredak u formalizaciji neformalnog rada”.
Nacionalna strategija zapošljavanja i razvoja ljudskih resursa iz 2016. godine je kao drugi prioritet navela borbu protiv rada na crno kao “podsticanje formalizacije neformalne zaposlenosti kroz dobro odmjeren balans podsticaja, prevencija i sankcija”. Međutim, u godišnjim akcionim planovima jedine mjere su redovne kontrole inspekcije rada. Prvi prioritet u ovoj strategiji je unapređenje poslovnog okruženja.
Kao aktivnost na suzbijanju rada na crno u 2019. godini navedeno je i učešće na konferenciji Regionalnog savjeta za saradnju i priključenje njihovoj platformi za zapošljavanje i socijalna pitanja. Upravo je analiza ovog Savjeta prošle godine potvrdila da je, od svih zemalja regiona, rad na crno najzastupljeniji u Crnoj Gori.
“Udio neformalne zaposlenosti, odnosno neprijavljenog rada u regionu kreće se od 18,1 odsto u Sjevernoj Makedoniji do 33 odsto u Crnoj Gori“, saopštio je tada vođa tima Platforme za zapošljavanje i socijalna pitanja (ESAP) Nand Šani.
Ovaj Savjet je saopštio da su Evropska komisija (EK) i druge međunarodne organizacije prepoznale postojanje neformalne ekonomije i zaposlenosti kao jednu od najvećih prepreka ekonomskog prosperiteta u regionu. Zbog toga je ESAP za svaku od država Zapadnog Balkana pripremio izvještaj koji se bavi analizom pokretača neprijavljenog rada, institucionalnim okvirom i postojećim pristupima odgovarajućih politika, a koji je upotpunjen spiskom glavnih preporuka za rješavanje pitanja neprijavljenog rada.
"Neformalna zaposlenost na Zapadnom Balkanu rješava se samo djelimično, uglavnom kroz korektivne i mjere izvršenja. Ono što je regionu potrebno jeste sveobuhvatan pristup koji obuhvata sve organe vlasti i u sklopu kog se koriste dodatne mjere kao što su povećanje koristi i stimulacija za prelazak u formalnu zasposlenost i smanjivanje neravnoteže između institucionalnog i društvenog morala“, rekao je tada Šani.
On je naveo da postoje brojni alati koje državne institucije mogu koristiti da bi neprijavljeni radnici bili legalizovani.
"Direktnim alatima se osigurava da je racionalna ekonomska odluka ta da rad bude prijavljen. To se ostvaruje ili korištenjem mjera poput kazni ili nagradama tako što se učini da prijavljeni rad bude korisniji i lakši. Indirektni alati ne koriste ‘kazne’ i ‘nagrade’ i umjesto toga se bave formalnim propustima i greškama institucija kako bi se popravio društveni ugovor između vlasti i građana i tako podstakla kultura visokog stepena povjerenja i odgovornosti“, kazao je Šani.
Vladama najlakše da primijene prinudne mjere
Iz Savjeta su prošle godine saopštili da su države Zapadnog Balkana do sada usvojile i primjenjuju pristup koji generalno podrazumijeva prinudno ispunjavanje obaveza poslodavaca, navodeći da se malo pažnje posvećuje stimulacijama i dobrovoljnom ispunjavanju obaveza.
“Uspješan i efikasan prelazak sa neprijavljenog na prijavljeni rad znači povezivanje oblasti zakona o radu, poreskog prava i zakona o socijalnoj sigurnosti na nivou strategija i djelovanja, kao i uključivanje socijalnih partnera. Ovim pristupom se primjenjuje cijeli niz raspoloživih direktnih i indirektnih mjera politike u cilju jačanja kako ovlašćenja, tako i povjerenja u organe vlasti”, naveli su ranije iz Savjeta za regionalnu saradnju.
( Goran Kapor )