Neuspješne "desete"

Decenija koja je iza nas nema ime. Dvije hiljade desete nikako ne mogu sebe definisati, ali te su teškoće samo dijelom semantičke. Ako je za prvu deceniju XXI vijeka bilo moguće koristiti termin “nulte”, odlazeću deceniju malo ko će zvati “desete”. Prije sto godina nije bilo potrebe da se brine o ovim kategorijama: 1910-e su jednostavno bile epoha Velikog rata.

Ipak, izvor ovog semantičkog problema je dublji i vezan je za analizu i istinu. Pošto ljudska civilizacija traži smisao u svom decimalno uređenom konceptu vremena, jezik nudi oznake kako bi uhvatio raspoloženje svake generacije. Ako pogledamo unazad, vidimo da “dvadesete”, “tridesete”, “četrdesete”, “pedesete, “šezdesete”, “sedamdesete”, “osamdesete” i “devedesete” izazivaju kod nas mnogo asocijacija. “Šezdesete” odmah tjeraju da se sjetimo optimizma, bunta mladih, obećanja tek pokrenute globalizacije, a takođe i ideje o “ujedinjenom svijetu”. Odavde i proizilazi zaključak: svaka decenija dobija svoj osobeni duh ako se njene godine poklapaju sa realnošću koju možemo jasno i istinito opisati.

Prilično je neobično, ali 1960-e imaju mnogo paralela sa 1860-im. Od Đuzepea Verdija i Riharda Vagnera do Beatlsa i Roling Stonsa - obje decenije predstavljaju vrijeme koje je izrodilo pojave koje su promijenle svijet muzike. Prekookeanski parobrodi bili su jednako revolucionarna tehnologija kao i putnički mlazni avioni sto godina kasnije. U slučaju SAD, obje decenije bile su obilježene krvavim sukobima (Građanski rat i Vijetnam), koju su promijenili nacionalne ideale. Čak i u dosadnoj istoriji monetarne politike postoje nevjerovatne paralele. U vrijeme cara Napoleona III i ponovo tokom mandata predsjednika Šarla de Gola, Francuska je nastojala da stvori evropsku valutu radi reorganizacije monetarnih odnosa na globalnom nivou.

Suprotno tome, pola vijeka prije šezdesetih bilo je jezivo - 1801-e i 1910-e bile su epohe uništenih nada i izgubljenih iluzija. Ideje o velikim promjenama (na primjer Napoelona I u Francuskoj, cara Aleksandra u Rusiji i predsjednika Vudro Vilsona u SAD) sudarile su se sa realnošću nacionalnih projekata, socijalnim animozitetima i ekonomskim šokom (dijelom, poslijeratne deflacije).

Napoleon, Aleksandar i Vilson zamišljali su svijet koji se vodi i drži u miru pomoću racionalnih zakona. Ali svaki od njih brzo se pretvorio u predmet podsmijeha i ruganja. Napoleona su predstavljali kao čudovište, Aleksandra kao zlog reakcionara, a Vilsona su ismijavali kao prezviterijanskog propovjednika koga su prevarili sofisticirani evropski stručnjaci za realpolitiku.

Dvije hiljade desete takođe su počele velikim retoričkim obećanjima i herojskim političkim figurama koje su nudile nadu. Četvrtog juna 2009. predsjednik SAD Barak Obama imao je najbolji od svojih izuzetnih govorničkih nastupa. U govoru “Novi početak”, održanom u Kairu, on je ustvrdio da “Amerika i islam ne isključuju jedno drugo i ne moraju biti konkurencija. Naprotiv, oni se ukrštaju i ujedinjuju ih zajednički principi - princip pravde i napretka, tolerancije i dostojanstva svih ljudi”.

Sva ta argumentacija nije odvela nikuda. Obama je majstorski stvarao opipljivu nadu, ali nije mogao da je pretvori u stvarnost. “Arapsko proljeće” završeno je gorkim razočaranjem - represijama, građanskim ratovima, siromaštvom i smrću.

Kako to često biva, političko razočaranje imalo je ekonomsku komponentu. Međutim, uporno odsustvo inflacije tokom 2010-ih nije ličilo na period jake deflacije koja je uslijedila nakon Napoleonovih ratova i Prvog svjetskog rata. Makroekonomski uslovi 2010-ih nisu bili rezultat svjesnih pokušaja da se vrijeme finansiranja ratova zamijeni budžetskom stabilnošću. Naprotiv, dezinflacioni pritisak dolazio je iz spoja globalizacije i tehnoloških promjena. Osim toga, u očima društva loši ekonomski rezultati izgledali su kao simptom političkih grešaka i niskog kvaliteta upravljanja u vrijeme i nakon finansijske krize iz 2008.

Sudeći prema istoriji, periodi uporne inflacije obično najavljuju realizaciju obećanja, a u periodima dezinflacije i deflacije sve počinje da izgleda istovremeno i jeftinije i manje dostupno. Kada inflacija prestaje, društvo počinje da liči na Tantala koji u očajanju pokušava da uzme ono što mu je na dohvat ruke ali to ne uspijeva (za centralne banke to nedostižno je postala upravo inflacija).

Ipak, 2013. godine, u govoru pred diplomcima, Obama je nastavio da se drži nade: “Cinici mogu biti glasniji, ali ja vam obećavam: oni će postići minimum”. Nažalost, opet je pogriješio. Cinizam je neizbježna reakcija na period kada se daju velika obećanja koja se onda malo ispunjavaju. Kada se proširi, cinizam stvara uslove za politiku “postistine”. Nijedan američki političar XIX vijeka ne može se uporediti sa beskonačnim nizom laži predsjednika Donalda Trampa jednostavno zato što oni nisu imali Tviter ili nešto slično. Prema Vašington Postu, Obamin nasljednik je od kako je stupio na dužnost dao 15.000 izjava koje su “lažne ili dovode u zabludu”.

Obećanje Amerike glasi: zemlja jednakih mogućnosti. Ali ona danas zaostaje za većinom drugih razvijenih zemalja kada je u pitanju socijalno-ekonomska mobilnost. Obećanje Evrope: prostor tolerancije i zajedničkih vrijednosti. Ali ta osjećanja ugušena su talasima migracija i drugim silama globalizacije.

Još važnije je to što su tokom 2010-ih prekršena obećanja globalnog poretka zasnovanog na pravilima. Regulacija dostignuta nakon II svjetskog rata danas se pretvorila u predmet rivalstva među zemljama koje se predstavljaju kao staromodne velike sile. A svaka od njih nema samo vojnu moć već i specifičan skup ideja.

Tokom vjekova “desete” su bile antiteza “šezdesetima”. Bilo je to vrijeme kada su na smjenu smjelih nada dolazili očaj, razočaranje i laži. U rezultatu, te su se godine ispostavljale kao duboko destruktivne i problematične. Za oporavak je potrebno mnogo vremena, a samo mali broj nas imaće privilegiju da vidi 2060-e.

Autor je profesor istorije i međunarodnih poslova na Univerzitetu Prinston Copyright: Project Syndicate, 2019.

( Harold James )