Taoci ekonomskog populizma

Ovovremenski politički događaji u Crnoj Gori kao da su posljedica nepovoljnog ekonomskog ambijenta i nedostatka ekonomske kreativnosti. U takvom stanju i ne čudi što se političari vrlo rado (i olako) late karte koja vodi ka daljoj polarizaciji društva - i to temama koje bi trebale biti intima svakog pojedinca. A u građanskom društvu nacionalnost, vjerska pripadnost i seksualno opredjeljenje to svakako jesu. Robert Skidelsky, profesor političke ekonomije, na jednom predavanju studentima Instituta za novu ekonomsku misao lijepo je zamjetio da „loša ekonomija dovodi do loše politike“. Crnogorsko društvo bi moglo poslužiti kao idealan poligon za testiranje pomenute teze jer se sa lakoćom može opaziti korelacija između nekreativnog artikulisanja ekonomskih ideja i njenih posljedica po politički život. Polarizacija koja postoji u političkom životu, najprije je prisutna u ekonomskom životu, a njena glavna odlika se ogleda u nastojanju stvaranja nove kolektivne svijesti u kojoj se različitosti i individualizam ne tolerišu.

Izvorna definicija populizma je, čini se, davno zametnuta, pa se ona danas koristi u skladu sa ideološkim polazištima autora - premda bi se to moglo vezati za gotovo svaku pojavu u društvenim naukama. Kako autor ovih redova ne bježi od činjenice da zagovara sistem ideja koji počiva na vrijednostima i principima klasičnog liberalizma, za njega (ekonomski) populizam nije ništa drugo do tehnika manipulacije kojom se političari, bilo oni u vlasti ili u opoziciji, služe u izazovnim ekonomskim vremenima. Rješavanje ekonomskih problema je kompleksna operacija čiji ishod nikada nije izvjestan pa bi tako trebalo odmah odbaciti ideju o postojanju univerzalnog rješenja kojom mnogi političari slavodobitno mašu. U krugovima političkih ekonomista postoji jedna zanimljiva opservacija koja bi u slobodnom prevodu mogla da glasi ovako: Razlika između hirurga i ekonomiste ogleda se u broju ljudi čiji životi zavise od njihove efikasnosti. Dok u slučaju eventualne omaške hirurga možemo govoriti o ugroženosti jednog života, u slučaju ekonomiste, pak, u pitanju su milioni života. Pojedinim crnogorskim političarima i ekonomistima izgleda da manjka te svijesti o posljedicama njihovih ekonomskih politika i ideja. Razvoj kroni-ekonomije - o kojoj je bilo riječi u jednoj od prethodnih kolumni - predstavnici vladajuće koalicije kamufliraju makroekonomskim indikatorima prema kojima bi se dalo zaključiti da je Crna Gora (p)ostala regionalni ekonomski tigar. U realnosti sve više mladih ljudi teži ka napuštanju Crne Gore upravo zbog nesmetanog razvoja kroni-ekonomije, sve ograničenijih ekonomskih sloboda i neefektivne vladavine prava. Odlazak svake radno sposobne osobe košta, a prema rezultatima istraživanja Vestminsterske fondacije za demokratiju ta cijena po osobi iznosi 21,561 eura od buduće vrijednosti bruto domaćeg proizvoda Crne Gore. Premda je malo vjerovatno da će se o takvim i sličnim problemima intenzivno govoriti, pogotovo jer isti ne idu u prilog narativu koji glorifikuje crnogorsku ekonomiju, ostaje samo pitanje vremena kada će se društvo suočiti sa posljedicama izbjegavanja ove ekonomske realnosti. Međutim, čak i ukoliko bi se pokrenula rasprava o određenim vitalnim ekonomskim problemima, postoji bojazan da ne bi bio ostvaren značajan napredak. Ova tvrdnja bi svoje uporište mogla da pronađe u činjenici da je veliki broj opozicionih predstavnika, takođe, nastrojen ka ekonomskom populizmu. On se u njihovom slučaju ogleda u borbi protiv neoliberalnog kapitalizma i podsticanju ravnopravnije redistribucije bogatstva. To, barem u trenutnim uslovima, ne bi trebalo da izaziva veliko čuđenje. Neprestana i krajnje dinamična borba za glasače na crnogorskom političkom tržištu među opozicionim partijama opravdava upotrebu svih sredstava, pa nerijetko i najteže oblike manipulacije ranjivim grupama među kojima bi se kao najpoznatiji slučaj mogao izdvojiti onaj sa korisnicama naknada za troje i više djece. Takvi potezi koji odišu ljevičarskom fantazmagorijom poznati su po tome što društvu samo stvaraju dodatni teret i guraju ga ka daljoj ekonomskoj i političkoj nestabilnosti. Jedan vid borbe protiv takvih manipulacija jeste ekonomsko opismenjavanje društva. U jednom istraživanju koje je sprovedeno nad visokoškolcima u Crnoj Gori tokom 2017. godine, autor ovih redova je imao priliku da se uvjeri u važnost osnovnog ekonomskog znanja i logike za bolje prosuđivanje političkih dešavanja. Posjedovanje osnovnog ekonomskog znanja i logike bi moglo umnogome otežati političarima manipulacije i navođenje ka ekonomskim idejama koje su se nekoliko puta dokazale kao neuspješne i nazadne. Takvo društvo bi moglo da stvori osnovu za razvoj dobre ekonomije koja bi konačno vodila ka dobroj politici - i to ne samo za nekolicinu odabranih, već za cjelokupnu zajednicu.

Autor je diplomirani ekonomista, suosnivač Mreže za globalne komunikacije i autor kolumne „Nevidljiva ruka“

( Slobodan Franeta )