Sjećanje na prof. dr Radoja Pajovića (1934-2019)

Istoričar prof. dr Radoje Pajović bio je pripadnik plejade izvornih crnogorskih suverenista, intelektualne elite, i on se, naročito, od početka 90-ih godina XX vijeka, od vremena disolucije SFRJ, javno i decidirano, zalagao za vaspostavu suverene i nezavisne i međunarodno priznate države Crne Gore. Takođe, dr R. Pajović se neprekidno zalagao za slobodno, građansko, demokratsko, socijalno pravedno i multivjersko i multikulturno društvo, kao i za afirmaciju autohtonosti crnogorskog naroda i nacije, te njegove (i njihove), pune jezičke, kulturne, religijske, državotvorne emancipacije i prosperiteta.

Relevantno je istaći i to da je prof. dr Radoje Pajović bio zagovornik i podržavalac procesa obnavljanja autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve (1991-1993), te da je, pored svog, konkretnog intelektualnog, društvenog angažmana u tom smislu, u naučnim i drugim tekstovima, kao i brojnim javnim, medijskim, nastupima, tvrdio da je u istorijskoj nauci potvrđeno da je Crnogorska crkva bila autokefalna pomjesna crkva, koja je bespravno, nekanonski i nasilno ukinuta 1920. civilnim aktom, dekretom regenta Aleksandra Karađorđevića. Takođe, često je dr R. Pajović pisao i govorio da je 1918. Crna Gora bila žrtva nasilne aneksije sprovedene od strane Srbije i njenih okupacionih trupa.

Dr Pajović bio je redovni član Dukljanske akademije nauka i umjetnosti (DANU), istaknuti član Matice Crnogorske, te svesrdni, dostojanstveni, etički i naučno dostojanstveni, podržavalac djelovanja Crnogorskog PEN centra, Matice Crnogorske (čiji je bio istaknuti član), kao što je činjenica da je konstantno davao podršku djelovanju Crnogorskog udruženja nezavisnih književnika, kao i brojnim drugim, ovdašnjim, alternativnim, književno-kulturno-novinarskim i drugim esnafskim organizacijama i pojedincima, stvaraocima, koji su prononsirali borbu i ideju da se spozna, što je moguće bolje i više, istorijska istina o prošlosti Crne Gore i crnogorskog naroda. On je bio tada, i u kontinuitetu, angažovan u smislu da Crna Gora krene, što prije, temeljitije, organizovanije, jače i bolje, emancipatorskim putem i da odoli, odupre se, mnogobrojnim, izazovima i iskušenjima, sa kojima se decenijama suočavala.

Neophodno je navesti da je dr Radoje Pajović od osnivanja podržavao (i to kad je bilo najteže) crnogorski nezavisni nedjeljnik “Monitor” i njegovu misiju i da je tokom 90-ih godina XX vijeka, dao nekoliko intervjuua navedenom listu u funkciji odbrane Crne Gore, te stvaranja građanskog društva, demokratije i samostalne CG, kao i da je pružao stalni otpor klero-nacionalističkoj doktrini i politici velikosrpske asimilacije Crnogoraca i potiranju državnosti Crne Gore.

Dr Pajović je dao značajan doprinos, u procesu obnove slobodne, nezavisne i međunarodno priznate Crne Gore, što je uspješno postignuto na demokratskom referendumu 21. maja 2006. Uvijek je rado, govorio i isticao istorijski značaj pobjede CG na referendumu iz 2006. Pored ostalih njegovih javnih ocjena o tom referendumu, on je, povodom proslave 13-godišnjice Dana nezavisnosti Crne Gore, 21. maja 2019. istakao: “Dan nezavisnosti jedan je od najznačajnih datuma u hiljadugodišnjoj istoriji Crne Gore… Crna Gora kroz istoriju uvijek je bila spremna na izazove, a najveći izazov bio je sačuvati slobodu, nezavisnost i integritet. Crna Gora je svoju slobodu uvijek skupo plaćala krvlju, a 21. maja desilo se prvi put u istoriji Crne Gore da se do slobode dođe bez zrna baruta”. Bile su to riječi prof. dr R. Pajovića tog dana (21. maja 2019), saopštene na “TV Nova” (u Crnoj Gori). U nastavku izjave za navedenu televiziju, istoričar dr Pajović je bio eksplicitan i precizan, kada je saopštio da je 2006. “Crna Gora napravila jednu od važnijih odluka u svojoj istoriji. Tada je, ko zna po koji put, pobijedila crnogorska pamet, crnogorska mudrost i crnogorska sloga. Kad je sloboda u pitanju, Crnogorci su uvijek bili jedinstveni i složni. Tako je bilo i 13. jula 1941. Tako je bilo i 21. maja 2006. godine”. (Ibidem)

Tada je prof. dr Radoje Pajović, prezentirao javnosti znamenite riječi Petra II Petrovića-Njegoša, kojima je crnogorski mitropolit i vladar, jasno kazao da je Crna Gora odoljela, kroz istoriju, brojnim stranim zavojevačima i okupatorima, koji su napadali na njenu državnu i etničku i nacionalnu, slobodu i samostalnost i da je ista sačuvala svoju slobodu. Kako u borbi sa snagama raškog, srpskog, velikog župana Stefana Nemanje, tako i osmanskog sultata Mehmeda II Osvajača i francuskog cara Napoleona I Bonaparte.

Koherentno tome, dr Pajović (u smislu pouke i poduke, u aktuelnoj zbilji i značaju istorije, shvaćene u Ciceronovom smislu, kao “učiteljice života”), tvrdio je: “Ni danas Crna Gora ne haje ni za Murate, ni za Bonaparte, jer Nemanje neko sjeme grdno ostaviše i naiđoše na odobravanje zla domaćeg i to je nešto sa čim Crna Gora mora da bude načisto i spremna da na to odgovori”. On je, tom prilikom, konstatovao da Crna Gora nije “jedinstvena sa pojedincima koji ne žele dobro svojoj Državi, već više vole i cijene tuđu”. Na kraju tog intervjua, dr Pajović pledira na vječnost nezavisne Crne Gore. U tom smislu, navedeni intervju, završava riječima prijekora, kritike velikosrpskim osporavateljima države Crne Gore i crnogorske nacije: “Znaju li oni da Država znači sve - i slobodu i dostojanstvo i sve što država može da stvori i obezbijedi. A bez toga mi smo niko i ništa. Zato je suštinski važno da se očuva crnogorski identitet. Crna Goro, neka ti je srećan ovaj praznik i neka bude vječna Crna Gora” (Citirano prema: “Pajović: 2006. je pobijedila crnogorska pamet, crnogorska mudrost i crnogorska sloga”, “Kodex.me”, 21. 05.2019: 17: 45: On line).

Dr Pajović je bio stanovišta da je neophodno pružiti politički, a naročito argumentovani, naučni, javni otpor kontinuiranim i snažnim procesima pokušaja velikosrpske asimilacije crnogorskog naroda, odnosno, nenaučnim i ideološkim negacijama samosvojne crnogorske nacije i identiteta Crnogoraca. Uvijek je dr Pajović, dosljedno i angažovano, stajao na braniku Crne Gore, crnogorskog naroda i građanskih sloboda u CG, opirući se veličanju velikosrpske imperijalne doktrine, posebno četničke ideologije i njenih protagonista. Jasno se protivio pokušajima podizanja spomenika u CG četničkom komandantu, ratnom zločincu Pavlu Đurišiću. Takođe, protivio se i tome da nekadašnji radikalski poslanik Puniša Račić, zavjerenik protiv knjaza Nikole i atentator na hrvatske poslanike u Skupštini KSHS 1928, dobije javni spomenik.

Kada je u Slatini (u andrijevičkom kraju), podginut, 2017, na privatnom imanju, spomenik Puniši Račiću, od strane njegovih bratstvenika i plemenika, među onima koji su smatrali da nije to trebalo uraditi istakao se i dr Pajović, koji je taj čin javno osudio. Taj, spomenik Puniši Račiću je ubrzo uklonjen, na osnovu odluke nadležnih državnih organa CG. O Puniši Račiću, njegovom političkom, zavjereničkom, anticnogorskom, atentatorskom i drugom životipisu, te o podizanju javnog spomenika istome, kritički i argumentovano je govorio dr Pajović u intervju nezavisnom crnogorskom nedjeljniku “Monitor”. (Vidi detaljno o tome: Intervju: Dr Radoje Pajović, istoričar. “Račić ničim ne zaslužuje spomenik”, “Monitor” od 28. jula 2017. Autor intervjua Veseljko Koprivica).

Kada je Viši sud u Beogradu 14. maja 2015. rehabilitovao Dragoljuba Dražu Mihailovića, vođu četničkog ravnogorskog pokreta i glavnog komandanta njegovih oružanih snaga tokom drugog svjetskog rata (1941-1945) u Srbiji, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, pored ostalih, tu sudsku odluku, donijetu od strane srpskog pravosuđa, kritički je komentarisao u javnosti istoričar dr Pajović, smatrajući je istorijski neosnovanom, te ističući da se nešto slično ne može i neće dogoditi u Crnoj Gori - državi sa snažnom oslobodilačkom antifašističkom tradicijom. U tom smislu je ugledni istoričar dr Pajović, koji je važio za najboljeg poznavaoca-istraživača istorije Narodno-oslobodilačkog rata u Crnoj Gori (1941-1941), eksplicitno, medijski saopštio, novinskoj agenciji “Beta”, da takva odluka beogradskog suda kojom je rehabilitovan Draža Mihailović predstavlja “šok za Evropu i za svijet koji baštine antifašističku tradiciju”. Prema ocjeni dr Pajovića, navedena odluka je “van konteksta Atlantske povelje (iz II svjetskog rata) i povelje Ujedinjenih nacija, van konteksta antifašističke Evrope”. Potom je on dodao: “Ja ne znam kuda vodi politika u Srbiji”. Odgovarajući na pitanje da li je moguće da se u CG dogodi rehabilitacija četničkih komandanata, dr Pajović je izričit da to nije moguće i da se to neće zbiti, jer, sasvim ubjedljivo i pouzdano, naučno objektivno i politički realno, on tvrdi je “Crna Gora prihvatila antifašizam kao svoju trajnu vrijednost. Nema tog suda u Crnoj Gori koji bi donio sličnu odluku, osim ako bi se sve preokrenulo” (Citirana izjava dr Radoja Pajovića prema: “Istoričar: Rehabilitacija je šok i za Evropu”, “Blic”, Beograd, on line izdanje, od 14 maja 2015).

Pored toga, dr Pajović se sve do smrti, hrabro, mudro, odvažno, uvijek činjenički i argumentovano, angažovao u cilju demantovanja brojnih falsifikata crnogorske prošlosti, koji su činjeni sa namjerom da se ospore, kako tekovine NOB-a i antifašističke borbe Crne Gore, te KPJ i crnogorskih komunista, između dva svjetska rata, tako i u post ratnom, socijalističkom periodu jugoslovenske države, valorizujući njihov doprinos u procesu obnove crnogorske federalne državnosti i formiranju društvene svijesti o pripadnosti crnogorskoj naciji.

( Novak Adžić )