Volstrit ne može oboriti Bernija

Narcisoidnost i panglosijska beznačajnost elite Volstrita su čudo kojemu se jedino možemo - čuditi. Rasporedivši se u vrhu vlasti, gdje uživa u poreskim olakšicama, lakom novcu i brzorastućim tržištima, ta je elita uvjerena da je sve dobro u najboljem od svih svjetova. A svi njeni kritičari su ili ludaci ili demoni.

Kada u kompanijama tih ljudi izražavam svoju podršku Berniju Sandersu, kandidatu za predsjednika SAD, čujem uzdahe koji jasno izražavaju užas, kao da sam pomenuo Lucifera. Oni su uvjereni da Sanders ne može biti izabran i da će, ako se to nekako ipak dogodi, on zemlju dovesti do propasti. U ovo ili onom stepenu takva rasploženja možete sresti čak i u “liberalnim” izdanjima kao što su New York Times i Washington Post.

Takva nadmenost je apsurdna i govori nam mnogo toga. U Evropi bi se Sanders smatrao tradicionalnim socijaldemokratom. On želi Amerikancima da vrati elementarne karakteristike dostojanstvenog života: univerzalno zdravstveno osiguranje koje finansira država; plate iznad linije siromaštva za radnike sa punim radnim vremenom; osnovne socijalne olakšice, na primjer, porodično odsustvo za njegu novorođenčeta i plaćeno odsustvo zbog bolesti; fakultetsko obrazovanje koje ne osuđuje omladinu na doživotno dužničko ropstvo; izbore koje ne mogu da kupe milijarderi; državnu politiku koju definiše javno mnjenje a ne korporativno lobiranje (u 2019. njegov obim u SAD dostigao je 3,47 milijardi USD).

Znatna većina Amerikanaca podržaće sve te ideje. Amerikanci žele da država svima pruža medicinske usluge. Oni žele da povećaju poreze bogatima. Žele prelazak na obnovljive izvore energije. I žele da ograniče ulogu velikog novca na politiku. Sve su to ključne Sandersove ideje i sve su opšteprihvaćene u Evropi. Ipak, nakon svake pobjede Sandersa na demokratskim predizborima, zbunjena elita Volstrita zajedno sa svojim voljenim ekspertima, počinje da nagađa zašto pobjeđuju takvi “ekstremisti”, kao što je Sanders.

Djelimično razumijevanje stepena odvojenosti Volstrita od života može nam dati nedavni intervju bivšeg generalnog direktora banke Goldman Sachs, Lojda Blankfejna, Financial Timesu. Blankfejn, milijarder koji je svake godine dobijao milione dolara, tvrdi da je on samo “dobrostojeći” ali ne bogataš. Najčudnije je što on tako zaista i misli. A to je zato, znate, što Blankfejn ima milijarde koje se mjere malim jednocifrenim brojem. A istovremeno trenutno 50 i kusur Amerikanaca ima neto bogatstvo koje prelazi 10 milijardi USD. Osjećaj sopstvenog bogatstva čovjeka zavisi od bogatstva ljudi iz grupe kojoj pripada.

U rezultatu, ta elita (i mediji koji joj pripadaju) šokantno je ravnodušna prema životu većine Amerikanaca. Ti ljudi ne znaju ili neće da znaju da desetine miliona Amerikanaca nema pristup medicinskim uslugama, a da troškovi liječenja svake godine dovode do bankrotstva 500 hiljada ljudi; ne znaju ili neće da znaju da svako peto domaćinstvo u SAD ima nultu ili negativnu neto vrijednost, a skoro 40 odsto stanovništva s teškoćama zadovaljava svoje osnovne potrebe.

Elita praktično ne obraća pažnju na činjenicu da su 44 miliona Amerikanaca opterećena studenstkim dugovima čija je opšta suma 1,6 biliona USD. Taj jedinstveni fenomen teško je naći u bilo kojoj drugoj razvijenoj zemlji. Elita se bogati zahvaljujući brzom rastu berzi, ali isto tako brzo raste i broj slučajeva samoubistava i drugih vidova “smrti iz očajanja” (na primjer predoziranje opijatima), zato što radnička klasa sve dublje tone u finansijsku i psihološku nestabilnost.

Jedan od uzroka zbog kojih elita ne vidi sve te elementarne činjenice je sljedeći: ona je odavno prestala da snosi odgovornost za svoje djelovanje. Političari obiju partija u SAD rade po njenim ukazima, i to barem od vremena dolaska na vlast, 1981, predsjednika Ronalda Regana s kojim je započeo četrdesetogodišnji period smanjenja poreza, gušenja sindikata i dugih olakšica za bogataše. Prijateljski odnosi Volstrita i Vašingtona dobro se vide na fotografiji iz 2008. koja se sada ponovo pojavila u medijima: Donald Tramp, Majkl Blumberg i Bil Klinton igraju golf. I sve je to jedna velika i srećna porodica.

Klintonovo prijateljstvo sa milijarederima Volstrita vrlo je indikativno. Za republikance je to bila norma, počev od prvih godina XX vijeka, ali su tijesne veze Volstrita sa demokratama relativno nova pojava. Kao kandidat za predsjednika 1992, Klinton je odlučio da Demokratsku stranku veže za banku Goldman Sachs u kojoj je kopredsjedavajući u tom momentu bio Robert Rubin, koji je potom postao ministar finansija u Klintonovoj administraciji. Uz podršku Volstrita, Klinton je pobijedio na predsjedničkim izborima. Nakon toga, obje američke partije počele su da zavise od izbornih kampanja koje finansira Volstrit. Barak Obama je usvojio Klintonovu lekciju na izborima 2008. Postavši predsjednik, Obama je popunio svoj ekonomski tim Rubinovim ljudima.

Razumije se, elita Volstrita potpuno je kompenzovala svoje troškove za izborne kampanje. Klinton je sproveo deregulaciju finansijskih tržišta, otvorivši mogućnost za pojavu gigantskih finansijskih nosoroga, kao što je bakna Citigroup u kojoj je Rubin postao direktor nakon odlaska iz Bijele kuće). Klinton je, takođe, zatvorio program socijalnih naknada samohranim majkama lošeg materijalnog položaja što se krajnje negativno odrazilo na život male djece, a tokom njegovog mandata aktivirana su masovna hapšenja mladih Afroamerikanaca. Obama je, s druge strane, dozvolio bankarima koji su isprovocirali pad 2008. godine da izbjegnu odgovor. Oni su dobijali finansijsku pomoć i pozivnice za ručkove u Bijeloj kući, a ne zatvorske kazne koje su mnogi od njih zasluživali.

Bivši gradonačelnik Njujorka, Majkl Blumberg, sa svojom kolosalnom arogancijom multimilijardera, smatra da može kupiti nominaciju za mjesto predsjednika od Demokratske stranke, trošeći za predizborni marketing 1 od 62 svoje milijarde USD, i u novembru pobijediti svog kolegu milijardera Donalda Trampa. To je, takođe, nevjerovatan primjer gluposti. Čim je Blumberg počeo da učestvuje u debatama sa Sandersom i drugim kandidatima demokrata, njegove su perspektive splasnule. Gledaoce su podsjetili na republikansku prošlost Blumberga, a takođe i na optužbe da je u njegovim kompanijama carovala za žene neprijatna radna atmosfera, kao i da je podržavao žestoke policijske metode usmjerene protiv mladih Afroamerikanaca i Latinoamerikanaca.

Ne treba potcjenjivati talas histerije kojim će Tramp i Volstrit pokušati da preplave Sandersa. Tramp optužuje Sandersa za pokušaje da od SAD napravi Venecuelu, iako je bolje poređenje Kanada ili Danska. Na debatama u Nevadi Blumberg je, potpuno smiješno, “komunizmom” nazvao Sandersovu podršku ideji uključenja predstavnika radnika u savjete direktora korporacija (po ugledu na politiku zajedničkog upravljanja u Njemačkoj).

Ali američki glasači ovdje čuju nešto drugo: zdravstvena zaštita, obrazovanje, pristojne plate, plaćena bolovanja, obnovljiva energija, kraj poreskih olakšica i nekažnjivosti za superbogate. Sve to zvuči nevjerovatno razumno (i više od toga, uopšte nije ekstremno) i, ako se odbaci retorika Volstrita, upravo zato Sanders pobjeđuje i može pobijediti u novembru.

Copyright: Project Syndicate, 2020.

( Jeffrey D. Sachs )