Uzaludno i apsurdno poricanje autokefalnosti

Istorijska i kanonsko-pravna autokefalnost Crnogorske pravoslavne crkve je potvrđivana tako što je ona bila, samostalna, nezavisna i ravnopravna u međusobnim odnosima, kako sa Carigradskom patrijaršijom i Ruskom crkvom (Petrogradskom Mitropolijom), tako i u međusobnim odnosima sa drugim pomjesnim autokefalnim crkvama, sa kojima je održavala kanonsko-pravne i bogoslužbne (liturgijske) i druge odnose. Sve autokefalne pomjesne pravoslavne crkve priznavale su i poštovale njenu ostvarenu i afirmisanu, vjekovnu, autokefalnost (kanonsku, crkvenu nezavisnost, samostalnost, suverenitet) u pravoslavnom svijetu.

Političko-ideološki negatori, u prošlosti i sadašnjosti, njene viševjekovne autokefalnosti, kao i legitimnog prava na njenu obnovu i postojanje, uvijek, svjesno i namjerno, pretućkuju istorijske i pravne činjenice koje o tome pouzdano i akribično svjedoče, a sve to oni čine sa konkretnim ciljem pokušaja podrivanja državne nezavisnosti Crne Gore i velikosrpske nacionalne, etničke i kulturne negacije samonike crnogorske nacije i građanskog društva u modernoj Crnoj Gori.

Relevantno je, ovom prilikom, javnosti prezentirati da još 1889. arhimandrit Nićifor Dučić o tome sasvim precizno piše: „Carigradska patrijaršija nije imala mogućnost da vrši duhovnu kanoničku vlast nad Crnogorskom crkvom. Ruski Sinod priznao je Pravoslavnu crkvu u CG autokefalnom za vrijeme slavnoga mitropolita crnogorskoga Petra I Petrovića Njegoša« (Nićifor Dučić, „Književni radovi“, knjiga 9, Beograd, 1889, str. 245).

Koherentno tome, višedecijski sekretar Crnogorske crkve i član njenog Svetog Sinoda (od njegovog normativnog ustanovljenja nakon 1903) protođakon Filip Radičević je 1889. g.,tvrdio: „Pravoslavna naša crkva kao autokefalna, nezavisna je. Ona se kao takva odnosi prema Ruskom Sinodu, Carigradskoj i drugim patrijaršijama, kao i ostalim autokefalnim crkvama. Sve autokefalne pravoslavne crkve priznaju nezavisnost Crnogorske crkve, svagda joj dostavljaju događaje koji se u pojedinim crkvama zbivaju, na primjer, kad koji patrijarh dolazi na upravu svoje crkve« (Vidi opširno: Filip Radičević, „Pravoslavna crkva u CG“, Prosvjeta, državni časopis, X, Cetinje, 1889, str. 322-327).

Ruska pravoslavna crkva u rangu Mitropolije Petrogradske (Patrijaršija ruska bila je ukinuta u XVIII vijeku, u vrijeme imperatora Petra Velikog Romanova i obnoviće se tek 1917. godine), krajem XIX vijeka, kada je na njenom čelu bio mitropolit Paladije, predsjednik Svetoga Sveruskog Sinoda, priznavala je de jure i de facto crnogorsku crkvenu autokefaliju. Saglasno tome, ona je i kanonski komunicirala, u spoljnim međucrkvenim, poslovima sa autokefalnom Crnogorskom crkvom u rangu Mitropolije, na čijem se čelu tada nalazio mitropolit Mitrofan Ban.

Petrogradski mitropolit Paladije, u svojstvu poglavara Ruske crkve, odnosio se prema Crnogorskoj crkvi i njenom poglavaru, u rangu, zvanju, tituli i statusu kao sebi potpuno jednakom, ravnopravnom mitropolitu prvosvješteniku i, u tom smislu, održavao je odnose pune uvažavanja, prijateljstva i saradnje sa predvodnikom autokefalne Crnogorske crkve. O tome, između ostalog, ilustrativno govori i službena prepiska koju je petrogradski mitropolit Paladije ostvarivao sa crnogorskim mitropolitom Mitrofanom Banom (1893-1894).

Kada se 1893. na Cetinju pod okriljem Knjaževine CG već pripremala proslava jubileja 400. godišnjice Crnojevića štamparije, nekoliko mjeseci pred održavanje i organizovanje te najavljene državne i crkvene svečanosti (koja će biti održana 1894), mitropolit petrogradski Paladije dao je doprinos tom jubileju, šaljući srdačnu čestitiku crnogorskom mitropolitu, a povodom priprema za održavanje te jubilarne državne i crkvene proslave u CG. Sadržina te čestitike mitropolita Paladija, eksplicitno dokazuje i pokazuje da su Ruska crkva i njen čelnik, Mitropolit petrogradski, u punom značenju, tretirali Crnogorsku crkvu kao autokefalnu pomjesnu crkvu i prema njoj se u službenoj, oficijelnoj komunikaciji odnosili kao takvoj.

Mitropolit Paladije je, u pismu iz jula 1893, Mitrofana Bana smatrao poglavarom pomjesne autokefalne državne i nacionalne crkve CG i crnogorskog naroda. On, u istome, izričito pominje Crnogorsku crkvu, čestita joj jubilej četiristogodišnjice obodske Crnojevića štamparije, koju imenuje prvom slovenskom tipografijom, koja je širila književno i hrišćansko obrazovanje, te pokazuje i izjavljuje iskrene simpatije prema slavnom crnogorskom narodu, koji je, po njemu, vjekovnom junačkom borbom, sačuvao pravoslavnu vjeru i slovensku narodnost, te iskazuje da Bogu upućuje svoje molitve za napredak crnogorskog naroda u njegovom hrišćansko-pravoslavno-slovenskom prosvjećenju. Povodom tog jubileja mitropolit Paladije uputio je čestitku mitropolitu Mitrofanu Banu u kojoj kaže:

„Visokopreosv. G. Mitropolitu Mitrofanu. Od svoje strane i kao predstojatelj pravoslavne ruske crkve po zvaniju prvenstvujući Svjatjejišega Sveruskijskoga Sinoda imam utjehu čestititati u licu Vašega Visokopreosveštenstva svetoj Crkvi crnogorskoj i hristoljubivoj pravoslavnoj djeci njezinoj sveslovensku svetkovinu povodom četiristogodišnjeg jubileja prve slovenske obodske tipografije i tijem književnog hristijanskog obrazovanja, izjavljujući naiskrenije simpatije srodnome slavnome crnogorskom narodu, koji je junački sačuvao pravoslavnu vjeru i slovensku narodnost…“ U nastavku, čestitke, pored ostalog, poglavar Ruske crkve u rangu Mitropolije, mitropolit Paladije kazuje: „Podižem od sveg srca molitve Svevišnjemu za procvjetanje naroda crnogorskoga i napredak njegov u pravom hristjanskom pravoslavno-slovenskom prosveštenju. Paladije Mitropolit Petrogradski“. (Glas Crnogorca, godina XXII, broj 30, subota, 24. jula 1893, str. 2. i „Proslavna spomenica ćetirristogodišnjice Obodske štamparije“, izdao Proslavni Odbor, Cetinje, Državna štamparija, 1895, str. 157-158).

U tekstu koji dalje slijedi javnosti prezentiram i pismo Svetog Sinoda CPC knjazu Nikoli I Petroviću Njegošu od 1. maja 1908, koje glasi:

“Njegovom Kraljevskom Visočanstvu Knjazu Gospodaru Nikoli I - Topolica Bog vjerni čuvar CG kroz duga i teška vremena očuvao je njenu političku nezavisnost i crkvenu autokefalnost. Za ovo zasluga pripada Vašemu Uzvišenome Domu, iz koga su na kormilo državno i crkveno dolazili veliki muževi, duhovni pastiri i svjetski vladari, koji su vazda znali visoko držati ugled Crne Gore.

Između mnogijeh savremenijeh reforama koje je Vaše Kraljevsko Visočanstvo na sreću i blago CG blagoizvolilo sankcionisati i sveta crkva bila je usrećena duhovnijem zakonima Pravoslavnih Konsistorija i Svetog Sinoda.

Saglasno Ustavu Svetog Sinoda danas prvi put okupljeni sinodski članovi na prvome mjestu za svoju svetu dužnost smatraju, Vašemu Kraljevskom Visočanstvu i Vašemu Uzvišenome Domu izjaviti svoju vjernost i nepokolebljivu odanost. U isto vrijeme Sinod najponiznije, Vama Uzvišeni Gospodaru najtoplije blagodari za nebrojena dobra, koja ste crkvi svojoj učinili.

Vaše Kraljevsko Visočanstvo, Vaš Uzvišeni Dom i Crnu Goru Sveti Sinod preporučuje promislu Svevišnjga.

Smireni molitvenici:Mitropolit Mitrofan, predsjednik, naim. episkop Kiril Mitrović, član, arhimandrit Mihailo Dožić, član, iguman Prokopije Vračar, član, protođakon Filip Radičević, član, protojerej Aksentije Bojović, član, protojerej Pavle Petrović, član, sekretar Svetoga Sinoda đakon Ivo Kaluđerović”. (Glas Crnogorca, Cetinje, br. 19, 3. maj 1908, str. 1).

Knjaz Nikola I Petrović Njegoš proglašen je 1910. za crnogorskoga kralja. Između mnogobrojnih čestitki koje je tim povodom primio i čestitku Njegove Svetosti patrijarha Antiohijskog Grigorija. Ona u prevodu sa arapskog jezika glasi:

“Njegovom Veličanstvu Preblagočestivom Kralju Nikoli I

Petnaesti avgust, blagosloveni dan, koji mi napominje milosti i obimne blagodati, Našega Gospodara, Boga, jer tog istog dana 1906. godine ja sam uzašao po milosti Svetoga Duha na presto Patrijaršijski Prvoprestolnih Apostola Petra i Pavla, danas postaje izvor radosti i veselja za Sveto Pravoslavlje cijelog svijeta, jer danas vidimo Vašu glavu, obasutu poštovanjem i obožavanjem, a tako i mudrošću ispunjenu, koje Vas je učinila predmetom uvažavanja i divljenja Velikodušnih Ruskih Careva. S kojom ste mudrošću znali upravljati predstojno Vašu Srećnu Knjaževinu kroz čitavo po vijeka, okrunjenu pravoslavnom krunom i kao što to vidi Vaš vjerni narod, radan i hrabar, predan pravoslavlju i gleda svoga omiljenog Knjaza na dostojanstvu Njihovih Veličanstava Kraljeva. Sasvim je dakle pravedno da danas naše duše veličaju Gospodara a naši duhovi da se raduju u Gospodu, koji je naš spasitelj, i za to Antiohiska crkva uzimlje udjela u velikoj radosti svoje sestre Svete Crnogorske Crkve. Smatrao sam dužnošću da otslužim sa svim mojim patrijaršijskim klirom u prisustvu velikog broja moje pastve svetu liturgiju, namijenjenu Vašem Veličanstvu vozljubljenom u Gospodu.

Ja ovim uzimljem slobodu da podnesem Vašem Kraljevskom Prestolu moja Patrijaršiska čestitanja i moje očinske želje duboko iskrene, moleći Gospoda i Cara Careva, da Vas sačuva još svetom desnicom za dug i presrećan život na korist i na sreću države koju Vam je Svevišnji povjerio, da sačuva Nj. V. Preblagočestivu Kraljicu Vašu uzvišenu Suprugu, Nj. Kr. V. Knjaza Našljednika i cijelu Kraljevsku porodicu, da blagoslovi Vaš Narod i uzdrži i štiti Vašu Slavnu Kraljevinu.

U znak blagoslova slobodan sam poslat V. Veličanstvu ikonu Sv. Bogorodice, zaštitnice naše patrijaršijske katedralne crkve, i kao dokaz moje istinske ljubavi prema V. Veličanstvu i mog velikog veselja za ovaj srećan dan, ja se usuđujem upraviti Vam ovo pismo, sa kojim Vam podnosim moje duboko poštovanje.

Neka je milost Božja s Vama i neka Vas prati. Čast mi je biti Vašega Veličanstva vrlo vatreni i ponizni molitvenik u Hristu.

Damask, 15. avgust 1910, Grigorije Patrijarh Antiohiski i cijelog istoka”. (Glas Crnogorca, Cetinje, 18. decembar 1910, strana 1).

Prethodno, integralno navedeni, dokument izričito govori da je Antiohijska patrijaršija, na čijem se čelu 1910, nalazio patrijarh Grigorije, kanonsko-pravno priznavala autokefalnost Crnogorske pravoslavne crkve, kao što su je, tada, kao i znatno ranije, prizvavale i ostale pravoslavne autokefalne crkve: Carigradska patrijaršija, Ruska crkva (Petrogradska Mitropolija), Jerusalimska i Aleksandrijska patrijaršija, kao i druge pomjesne crkve, među kojima se (od 1879) nalazila i Srpska crkva u Srbiji (autokefalna Beogradska Mitropolija, Pravoslavna crkva u Kraljevini Srbiji).

( Novak Adžić )