Britko i lucidno o društvenim problemima

Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (CANU) je nedavno publikovala (krajem 2019) u Podgorici, novu knjigu akademika Jevrema Brkovića pod naslovom “Da se zna - izbor iz polemičkog opusa”. Urednik pomenute knjige je akademik Pavle Pejović, a ista je u izdanju CANU štampana na osnovu odluke Odjeljenja umjetnosti od 17. oktobra 2019, te na temelju recenzija akademika Zuvdije Hodžića i Pavla Goranovića. Navedena knjiga akademika Jevrema Brkovića broji 282 stranice i sadrži 44 njegova teksta, priloga, odnosno, polemička eseja nastala i objavljena između 1969. i 2006.

Najnovije ostvarenje redovnog člana CANU Jevrema Brkovića zaslužuje posvemašnu, cjelovitu, multidisciplinarnu analizu, a mi ćemo se, u fragmentarnom prikazu, osvrnuti, samo na neke od djelova Brkovićeve knjige, koje smatramo markantnim i aktuelnim. Time želimo doprinijeti svestranijem i potpunijem budućem prikazu i naučnoj, stručnoj i drugoj analizi i predstavljanju ovog za književnu istoriju, ali, navlastito, za naučnu istoriografiju, izuzetno značajnog Brkovićevog djela.

Posebno je, iz navedene knjige, interesantan i za naučnu istoriografiju relevantan tekst Jevrema Brkovića, napisan i objavljen u “Crnogorskom književnom listu” 11. oktobra 2001, pod naslovom “Deset godina od jednog varvarskog čina - Generalska “nevinost” ili duhovna dimenzija zločina”, koji svjedoči o ulozi generalštaba JNA i brojnih generala sa područja Crne Gore i Srbije u razaranju SFRJ, odnosno, u ratnom osvajačkom pohodu na Hrvatsku sa ciljem pokušaja stvaranja Velike Srbije.

Za Jevrema Brkovića nema dileme da su generali Veljko Kadijević i Blagoje Adžić bili na vrhu militarističke piramide, koja je razarajuće i katastrofično djelovala u funkciji imperijalnog, ekspanzionističkog i nacionalističkog koncepta Velike Srbije, kao što je za Brkovića posve evidentno da je nekoliko generala sa područja Crne Gore operativno komandovalo u agresorskoj vojnoj akciji u Hrvatskoj, a posebno učestvovalo u pohari, paljevini i razaranju dubrovačkog regiona i samog grada Dubrovnika, naročito tokom 1991-1992. Za Brkovića posve je jasno i on je eksplicitan u formulaciji da su generali bili “predvodnici rata za Veliku Srbiju”.

Međutim, i pored te notorne povijesne činjenice, koju percipira i analizira, Jevrem Brković, takođe, istoriografski precizno, činjenički i argumentovano, konstatuje da je postojala i manja grupa crnogorskih oficira iz sastava JNA, koja je bila protivnik ratnog razaranja Hrvatske i uopšte prljavog rata 1991. U tom smislu Jevrem Brković, razložno i istinoljubivo, piše: „Dok se za časne admirale Vladimira Barovića i Krsta Đurovića, kapetane bojnog broda Žarka Radovića i Novaka Kovinića može već sada reći da će njihovi postupci ući u nove primjere čojstva i junaštva, da će buduća crnogorska vojska biti etički uspostavljena i na njihovim primjerima” (Jevrem Brković, Da se zna, CANU, Podgorica, 2019., str. 160).

Jevrem Brković piše da admiral Krsto Đurović nije poginuo u obračunu sa pripadnicima hrvatskih oružanih formacija, već da je ubijen, likvidiran po nalogu vojnih službi i operativaca JNA. Za Jevrema Brkovića pravi heroji su oni časni oficiri Crnogorci koji su odbili ići u prljavi osvajački rat protiv Hrvatske i svijetli primjeri čojstva i junaštva su admirali Krsto Đurović, koji je likvidiran jer se protivio agresiji na Dubrovnik i razaranju Hrvatske i Vladimir Barović, koji je izvršio samoubistvo na Visu iz istih, časnih motiva i principa i humanističkih obzora i kodeksa.

Prema ocjeni Brkovića, SRJ nastala 1992, a koju su sačinjavale Srbija i Crna Gora, “bila je vještačka tvorevina, na brzinu i privremeno skrpljenja Jugoslavija”. (Ibidem, str. 158). Ta međunarodno nepriznata i izolovana država, učestvovala je u ratovima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, iako nije “nije bila napadnuta”, već se ponašala, djelovala, kao faktički agresor, te ona, odnosno, oružane trupe pod njenom vlašću (JNA prevashodno) nijesu ni u kom slučaju vodile, kako se onda propagandno i agitaciono isticalo, “pravedni i odbrambeni rat” u Hrvatskoj. Naprotiv, za Brkovića je evidentno da se 1991. i potom radilo o pljačkaškom pohodu na jug Hrvatske, i da je ta, besmislena, ratna avantura nanijela nesagledive štete ne samo Hrvatskoj, nego i Crnoj Gori.

U analitičkom rakursu i diskursu, znamenitog književnika i dugogodišnjeg političkog prognanika i emigranta Jevrema Brkovića, nije sporno da je Crna Gora na talasima velikosrpstva, nacionalističke, šovinističke, četničke i ine doktrine i bjesomučne političke i medijske propagande i hajke, uvučena u prljavi agresorski rat protiv Hrvatske na osnovu tipične, klasične generalske prevare, iza koje je, na vrhu hijerarhije vojne vlasti, stajao ondašnji savezni sekretar za narodnu odbranu u Saveznom izvršnom vijeću general armije Veljko Kadijević. O tome Jevrem Brković lucidno i pošteno piše, koherentno istorijskim činjenicama. On konstatuje, u tom smislu: “I sam je Momir Bulatović toliko puta izjavio da ga je general Kadijević upaničio strogo povjerljivom informacijom da na Crnu Goru ide 30.000 ustaša. Ordinarna generalska laž, koja se mogla lako provjeriti. I sam je Bulatović priznao da na Debelom brijegu, Konavlima i Dubrovačkoj Župi ustaša nije bilo. Tražila se zapaljiva situacija da Crnu Goru gurne u rat za Veliku Srbiju. I ta je situacija stvorena, podgrijana strankama s prosrpskim programima, a tada je i u vladajućem DPS-u bilo dosta sličnog ljudskog materijala” (Jevrem Brković, citirano djelo, str. 158-159).

Sumirajući posljedice generalskog ratnog, pansrpskog i kriminogenog, pohoda na Hrvatsku, u kojemu su sudjelovali brojni generali JNA kako iz Crne Gore, tako i Srbije, Jevrem Brković, pored ostalog, u tom pogledu, zaključuje: “U memoriji onih koji nijesu propagandisti toga užasno prljavog rata, koji su odmah shvatili da Crna Gora toga trenutka podmeće svoj relativno čisti istorijski obraz pod veliku srpsku sramotu - kakvo je barbarsko razaranje Dubrovnika i okoline, zatim Vukovara i okupacija djelova Hrvatske, ostaće trajno zapamćeni i trajno prezreni brojni pokliči generala Pavla Strugara, Eremije, Damjanovića, admirala Jokića i Zeca i njima potčinjenih viših i nižih oficira”. (Ibidem, str. 160).

Jevrem Brković nije samo bio (to je konzistentno i danas) izvorni crnogorski suverenista i neustrašivi, pregnantni, promptni i dosljedni borac, nekoliko decenija bez predaha, za slobodnu, nezavisnu, suverenu i međunarodno priznatu državu Crnu Goru i slobodnu i autohtonu crnogorsku naciju. On je (bio i ostao) jedan od ideologa, korifeja i boraca za obnavljanje autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve i borbe protiv militantnog anticrnogorskog velikosrpskog svetosavskog nacionalizma i klero-šovinističkog velikosrpskog programa pokušaja negacije i asimilacije crnogorskog naroda, koji se kontinuirano sprovodio i sprovodi, pod egidom Srpske pravoslavne crkve i njenog prvosvještenika u Crnoj Gori mitropolita dr Amfilohija (Rista) Radovića.

(Nastavak naredne subote)

( Novak Adžić )