Gorak kraj za radnike „slatke kuće”

Bivši radnici “Soko štarkovog” pogona “Komovi” u Andrijevici, poznatog pod nazivom “slatka fabrika”, nijesu vjerovali u gorak kraj kompanije i svojih karijera.

Evropski sud za ljudska prava u Strazburu pokopao je njihove nade makar u materijalnu satisfakciju, kada je proglasio neprihvatljivom predstavku koju su, žaleći se da su grubo oštećeni prilikom zatvaranja preduzeća, uputili još 2009.

“Imajući u vidu svu dostavljenu dokumentaciju, i u mjeri u kojoj su svi žalbeni razlozi u nadležnosti Suda, Sud je utvrdio da kriterijumi prihvatljivosti, postavljeni članom 34 i 35 Konvencije, nijesu ispunjeni”, navodi se u dopisu kojeg je Evropski sud upitio bivšim radnicima pogona “Komovi“.

Andrijevički radnici su svojevremeno od Suda u Strazburu tražili da obaveže “Soko štark“ iz Beograda da im isplati razliku u otpremnini i plati troškove svih dosadašnjih parničnih postupaka. “Mi smo različitom primjenom socijalnog programa samo u novcu oštećeni više od 600.000 eura. Zato smo od suda u Strazburu tražili da uvaži naše primjedbe i obaveže tuženu stranu da svakom radniku isplati razliku koja ga sljeduje, kao i po pet hiljada eura na ime nematerijalne štete za pretrpljene duševne bolove”.

Nakon što je sud u Strazburu stavio tačku na dugogodišnju pravnu zavrzlamu, “slatka fabrika” je došla do gorkog kraja, sa ukusom “grand kafe”.

U dopisu kojeg su radnici dobili od tog suda navodi se i da oni više nemaju pravo žalbe.

“Ova odluka je konačna i protiv nje ne postoji mogućnost žalbe sudu niti bilo kojem drugom tijelu”.

Pogoni „Soko štarka“ u Andrijevici već deceniju i po nalaze se u stanju mirovanja, ili bolje reći propadanja.

U međuvremenu, u više navrata je najavljivano da će neke druge kompanije u halama gdje su se proizvodili slatkiši pokrenuti sličnu proizvodnju.

Te najave su ostale samo mrtvo slovo na papiru, jer se po pravilu zaključivalo da takav vid proizvodnje nije rentabilan. Sve se to dešava iako je “slatka fabrika“, sa više od 200 uposlenih, pune tri decenije bila uspješan privredni kolektiv. Bivši radnici podsjećaju da je zatvaranjem ove fabrike Andrijevica izgubila puno i da je veliki broj porodica ostao bez prihoda.

Fabrika ratluka, želea i drugih konditorskih proizvoda “Soko štark“ u Andrijevici napravljena je 1977. godine, u vrijeme kada još niko nije slutio šta će se desiti sa SFRJ.

U njoj su uposlenje našli radnici iz Andrijevice i Berana, a po visini plata i redovnosti isplate, čak i u najtežim godinama inflacije, bili su u svemu privilegovani u odnosu na radnike drugih kompanija. U Andrijevici je ova fabrika bila najbrojniji privredni kolektiv, čije gašenje se i te kako odrazilo na socijalnu sliku opštine. Srbijansku kompaniju „Soko štark“ u julu 2005. godine privatizovala je firma “Grand kafa“.

Pogon u Andrijevici je, prema riječima radnika, zatvoren praktično preko noći, u decembru te godine, samo dva-tri mjeseca nakon privatizacije.

Tada su radnici uz otpremninu upućeni na biro rada. Oni su kasnije tvrdili da su prevareni i da su otpremnine koje su dobili mnogo manje od onih koje su dobile njihove kolege u pogonima “Soko štarka“ u Srbiji.

Od tada su bivši radnici vodili sudske sporove, smatrajući cijelo vrijeme da su primjenom različitog socijalnog programa dovedeni u neravnopravni položaj.

Strazbur im je pokopao nadanja, a lokalne (DPS) vlasti brojnim neispunjenim obećanjima da će pronaći strateškog partnera i investitora, ugasile i posljednji tračak vjere da bi fabrika mogla opet biti u funkciji, za konditorsku ili neku drugu proizvodnju.

Propast privrede koncem 20. vijeka

Malena varoš na sjeveru Crne Gore sve do 2000. godine zapošljavala je oko 650 radnika u privredi ili proizvodnji. Glavni nosioci razvoja gradića pod Komovima bili su upravo “Soko štark“ sa oko 250 zapošljenih, “Termovent“ sa oko 175, “Polimka“ sa 170, papirna konfekcija “Pako“ sa oko 35, “Andrimer“ sa oko 40... Otpuštanje velikog broja radnika označilo je ekonomsko posrnuće varoši. Dio radnika je otišao na biro, a dio je penizionisan pod nepovoljnim uslovima, uz minimalne penzije.

Ovakva situacija i smanjena ekonomska moć stanovništva dodatno je ugrozila i uslužni sektor, tako da je došlo do zatvaranja većeg broja prodavnica, potpuno je zamrla zanatska djelatnost i smanjeni ugostiteljski kapaciteti.

Danas svi statistički pokazatelji govore da je Andrijevica na dnu. Stopa nezaposlenosti najveća je u državi, odnosno za skoro dvadeset procenata je veća od državnog prosjeka. Fabričke hale “slatke fabrike” zjape prazne. Pogon „Soko štarka“ od zatvaranja obezbjeđuju samo dva-tri čuvara.

Iz tih pogona su prilikom zatvaranja odvučene sve vrednije mašine i oprema. Zgrada fabrike je na atraktivnoj lokaciji, na ulazu u grad, odmah pored regionalnog puta Berane - Andrijevica, ali kupaca za tu imovinu nema, ako se više uopšte može ući u trag kome pripada.

( Tufik Softić )