Crna Gora bi bila u nečemu nalik ratnom stanju da su tačne ključne teze u Apelu bivših članova Pokreta za nezavisnost. Da, toliko je jednostavno. Potpisnici odbijaju da prepoznaju da nemamo dva igrača iz njihovog pojednostavljenog modela “vesternizovani DPS vs retrogradni srpski nacionalizam”, već tri koja se lako mogu razlikovati. To pojednostavljivanje ide do te mjere da bi i ovo pominjanje broja tri moglo da se prikaže kao velikosrpski bauk.

Stvarnost je takva da tri tačke - DPS; Vučić i DF; MCP; šalju fundamentalno drugačije poruke i to se najbolje moglo vidjeti u polemici oko najavljenog krvoprolića. Tezu je iznio Irinej (Vučić), ojačao DF, reagovao DPS, a potpuno treću poruku poslala je MCP. Da se tim porukama “vesternizovani DPS” i “retrogradni srpski nacionalizam” odlično razumiju i nadopunjuju, a poruka MCP odudara, ne vidi samo zlonamjeran ili nerazuman čovjek.

Svako ko objektivno posmatra priznaće da je crkva bila konstruktivni faktor u ovom procesu, jer da je Amfilohije bio na poziciji na kojoj su ga svi očekivali, posle poruka predsjednika da ih ima više, a lidera DF da se spreme ratni drugovi, jedna varnica bi bila dovoljna da nas doista vrati u devedesete... A ako to ne mogu da prepoznaju bivši članovi Pokreta za nezavisnost, bojim se da pokazuju da su nepozvani da se bave pitanjem budućnosti Crne Gore nakon što su 14 godina dominantno ćutali na otimanje te iste budućnosti.

Devedesete

Informacija da je 1990. jednako daleko kao 2050. pomoći će nam da bolje razumijemo koliko se odužila tranzicija, koliko smo zaista napredovali kada je moguće da se toga plašimo. No, možda smo mi mahom stajali u mjestu, ali svijet nije, pa i iz Vlade priznaju da je kontekst u kome se sve ovo dešava bitno drugačiji.

Elite koje su na vlasti, ali i dobar dio opozicionih elita, su iz devedesetih i mali dio je uopšte sposoban da razmišlja van tada važećih kategorija. Čak i veći dio onih koji su devedesetih bili protivnici nacionalizma odbijaju da prepoznaju novu stvarnost jer jednostavno nemaju ništa novo da ponude ako im protivnik nije nacionalizam, pa ga da bi i dalje bili relevantni uporno dozivaju...

Ako imate naspram sebe velikosrpski nacionalizam onda je lako sebe prikazati kao konstruktivan faktor, a kada su u igri malo izazovnije stvari, kao što su korupcija, zarobljenost institucija i organizovani kriminal, onda se stvari već komplikuju.

Velikosrpski nacionalizam

Velikosrpski nacionalizam je idealan protivnik jer je radikalan faktor koji se ne može opravdati. Pokušaja radikalizacije je već bilo nekoliko, od blokiranja ulica početkom januara do hapšenja majke Milana Kneževića (dominantno tumačeno kao pokušaj vlasti da isturi DF u prvi plan).

Sada je palicu preuzeo Crnogorski pokret čija priča slabo rezonuje ne samo zato što nije utemeljena, već iz najmanje još dva razloga. Crnogorski nacionalizam sebe ne prepoznaje kao nacionalizam ili se ne usuđuje da se nazove pravim imenom. Nastao kao odgovor na velikosrpski nacionalizam, crnogorski nacionalizam ne postoji bez njega. Zato možemo da mjerimo libido velikosrpskog nacionalizma potentnošću crnogorskog.

Pošto u suprotnom nestaje, Crnogorski pokret pokušava da dokaže da je protiv Barselone najbolja taktika neutralisati Anrija koji bi se vratio iz penzije (velikosrpski nacionalizam) i da će to riješiti problem onih na vrhuncu snage - Mesi (organizovani kriminal), Suarez (korupcija) i Grizman (zarobljene institucije). U svakom slučaju, odgovor na nacionalizam ne bi trebalo da bude kontranacionalizam već antinacionalizam. Kao što i propagandu liječi samo antipropaganda, a ne kontrapropaganda.

Mediji

Sluđena propaganda je kada istovremeno uvažite interpretaciju da su litije rušilačke, pa onda kada dva puta nedjeljno na desetine hiljada ljudi izađe da ruši državu vi taj fenomen ne tretirate kao glavnu vijest. Šta može biti vanrednije i bitnije od toga da se okupilo toliko naroda da sruši Crnu Goru? Jednostran odnos je kulminirao dokumentarnim filmom o Amfilohiju, lišenim svakog konteksta, bez prikazivanja onih koji su, ne samo odobravali te izjave, već najdoslovnije učestvovali u ratnim zločinima, a lako se mogu naći u istom arhivskom materijalu RTCG. To je izgleda i poruka da je promjena dozvoljena samo nekima. Na koncu, ako je poslije Dubrovnika i hercegovačkog ratišta, omrznutog šaha i šahovnice, skiciranja crnogorskih granica do Neretve, kolaboracije sa Miloševićem i Karadžićem, hiperinflacije i sankcija, itd. Đukanoviću pružena šansa da u određenom istorijskom trenutku iskorači i učini nešto korisno za Crnu Goru (uprkos svim prethodnim štetočinstvima, a i onim kasnijim koje je napravio)... neka građanska Crna Gora, ovaj put, makar ne oduzima pravo (takođe grešnom) Amfilohiju da i on iskorači i učini nešto korisno i važno za svoju domovinu.

Građanistički

Ako izjave pokazuju da je pozicija Crkve devedesetih bila ratnohuškačka (kao što jeste), onda bi i poruke sa litije trebalo da nose isti značaj i da se prepozna njihov karakter. Izjava koja je najviše odjeknula je ona Gojka Perovića (nema nama molitve bez njih, ni njima Crne Gore bez nas), ali građanistički (nacionalizam koji sebe ne vidi kao takvog) diskurs čak i nju odbacuje jer smatra da treba braniti prava samo onih koji su dostojni toga po njihovim mjerilima.

Brojni komentatori iz regiona su upali u zamku nerazlikovanja diskursa srbijanske propagande i Demokratskog fronta u odnosu na poruke Mitropolije. To se vidi iz neprepoznavanja da se manjinske vjerske zajednice ne plaše litija, već političkih poruka onih koji litije podržavaju, te da se ne radi o “okupljanju Srba”, već da ima puno i Crnogoraca, pa i ponekog pripadnika manjinskih grupa...

Kontrapropaganda

Uticaj na donošenje odluka vezano za litije su probali da ostvare brojni. Od svojevrsnog pritiska anonimnim svjedočanstvima u kojima su se žalili na to što je traženo da se ne nose zastave Srbije i Rusije, do javnih preporuka lidera Demokratskog fronta i paternalističkog odnosa predsjednika Srbije.

Kao popularan fenomen su postale idealna prilika za sticanje političkih poena te za kontradezinformacionu kampanju koju su predvodili srbijanski tabloidi i punktovi velikosrpskog nacionalizma iz Crne Gore. To je bilo idealno podigravanje DPS-u da može da upre prstom ka velikosrpskom bauku, bez obzira na to koliko je njegov stvarni uticaj na ono što se dešava.

Crkva je na to odgovarala ponavljanjem istih poruka - nema partijskih obilježja, nema nacionalnih obilježja, nema skandiranja... Na kraju je jedna skoro pa marginalna situacija razotkrila pravu poziciju Beograda u odnosu na litije. Kada je Vlado Georgiev u intervjuu punom hvalospjeva o litijama zaključio da isto čeka i Srbiju jer vlast počiva na istim principima kao ona u Crnoj Gori, medijska ispostava Moskve u Beogradu to nije objavila jer očigledno ne ide naruku “predsjedniku svih Srba”.

Identitet

Kada srbijanski predsjednik Vučić kaže da će štititi svoje sunarodnike u Crnoj Gori, radi se o perfidnoj manipulaciji jer je jasno da oni koji se izjašnjavaju kao Crnogorci i oni koji se izjašnjavaju kao Srbi u Crnoj Gori jesu jedan te isti autohtoni narod, iz istog etničkog miljea. Njihov nacionalno-politički identitet se promijenio u odnosu na državnu politiku što pokazuje popis stanovništva, ali ono što sada pričaju Vučić i Đukanović znači da smo na par koraka od nove revizije istorije gdje bi se tvrdilo da su Srbi iz Crne Gore ustvari došli iz Srbije.

Pošto je izvjesno da u skorije vrijeme nije bilo nikakvih migracija Crnogoraca i Srba iz Crne Gore (i obrnuto), te da se u istoj porodici najbliži srodnici identifikuju kao Srbi ili Crnogorci, jasno je da ovi pojmovi ne predstavljaju ništa novo i strano, i da se najčešće uopšte ne isključuju.

Zanimljivo, i jedan i drugi identitet osjećaju neobičnu distancu prema (recimo) pojmu Srbijanac, dok jedni druge percipiraju kao svojevrsnu istost, uz naglasak da je druga strana tek žrtva jedne istorijske i identitetske zablude. U svakom slučaju, koliko god sve te oznake zbunjujuće djelovale, upravo zato treba da izbjegavamo upadanje u identitetske naljepnice i prebrojavanje krvnih zrnaca. Kakva god da je evolucija tih naljepnica bila od referenduma, bitno je znati da je i od tada prošlo 14 godina i da se pokazalo da mnogo manji procenat ima problema sa nezavisnom Crnom Gorom kao takvom, a mnogo veći sa korumpiranom privatnom državom. Da se sjutra raspiše referendum o nezavisnosti uz uslov da ne bude ovoliko problema koje je prouzrokovao DPS, taj bi izbor bio prilično lak.

Ali, DPS-ova politika je zasnovana na konstantnom držanju u strahu, pa se u Crnoj Gori sve nacionalne grupe osjećaju nesigurno - od Crnogoraca, Srba, Albanaca, Bošnjaka, ali je srećom ideja zaokruživanja identiteta sama po sebi neodrživa jer istorija nije ni počela, pa se neće ni završiti sa ovom vlašću.

Strah i pomirenje

Zato je najbitnija budućnost, a oslobađanje od straha je, da se izrazimo aktuelnim rječnikom - nasušna potreba građana Crne Gore. Pošto je ovaj i ovakav DPS pokazao da na stvaranju straha vlada, a ovaj i ovakav DF da u strahu i radikalnim prilikama jedino biva značajan faktor, ostaje treći igrač koji sada ima nesumnjiv autoritet. Zato je upravo i tako opasan pokušaj crnogorskih nacionalista da velikosrpske nacionaliste isturi u prvi plan, jer nema sumnje da tih elemenata u Crkvi ima, ali su trenutno u zapećku.

Kao što je nesumnjivo da Crkva sada ima i dodatnu odgovornost kada je u pitanju razumijevanje njenog javnog djelovanja, jer osim uvažavanja konstruktivnog trenutnog stava, ne smije se propustiti, i sa građanske ili crkvene strane, suočavanje sa balastom prošlosti koji ta institucija, kao i svi mi, nosi. Tu je primjer, uz navedeni citat Gojka Perovića, pružio i sam Amfilohije kada je osudio prefarbarbavanje ocilima “grba časnog albanskog naroda”, kako je sam rekao.

To je dobar primjer i početak, ali treba da idemo i dalje. Ako smo protiv sadašnjih ratnih profitera i pomagača koji su i dalje na vlasti, predmet našeg protivljenja treba da budu svi, a prije svega „naši“ ratni zločinci. Ko je, uostalom, bolje od jednog crnogorskog vladike opjevao grehotu ubijanja dobjeglih jarebica?

Ako Crkva sad osjeća na svojoj koži šta znači diskriminacija i marginalizacija, treba u budućnosti da pokaže više senzibilitita prema drugim kategorijama ljudi koji prolaze kroz isto, a prema kojima je, da podsjetimo samo na skorašnje primjere, imala izrazito negativan stav koji je opravdavao nasilje.

Ako vidi kako se protiv nje upotrebljavaju identitetske odrednice i simboli, ljudi iz Crkve treba, upravo zbog svog autoriteta i činjenice da predstavlja većinu pravoslavnog naroda u Crnoj Gori, da razmisle kakvu poruku šalju svojim komšijama drugih vjeroispovijesti promovisanjem ratnih zločinaca iz skorašnje istorije ili neodređivanjem prema ubijanju izbjeglica.

Kad toliki drugi rade suprotno, Crkva, ako je stvarno ono za šta se prikazuje ovih mjeseci, mora da, u pokušaju da izađemo iz straha i podjela na kojima DPS vlada, konstantno podsjeća na ono što nas sve kao ljude i sugrađanje sjedinjuje i približava i što nam ne dozvoljava da mrzimo svog bližnjeg i svog komšiju.

A ako nam je bitnija kontroverzna ličnost nego to da li će naš komšija makar jednu sekundu biti u strahu zbog toga, onda nam ni Bog ne može pomoći.

( Srdan Kosović )