Špijunira se iz straha, ali i iz zlobe

U Španiji su poznati kao čivatos, Francuzi ih zovu mušar, a Njemci špicel. Svaka država ima riječ za cinkaroše, doušnike, osobe koje vire u tuđe dvorište i šalju dojave vlastima.

Sa uvođenjem mjera izolacije, kao da je došlo njihovih pet minuta. Prate svaki korak svojih komšija i prijavljuju ih policiji ako prekrše pravila.

Od uvođenja mjera izolacije u Velikoj Britaniji 23. marta, telefonske linije policijskih stanica su užarene jer dokoni građani koji vire iza zavjese potkazuju komšije zbog pretjeranih izlazaka napolje.

Hrpa prijava zbog džogiranja dva puta dnevno ili prečestih odlazaka u prodavnicu su primorali policijskog komesara Entonija Stensfilda da na BBC-ju pozove građane da prestanu da špijuniraju jedni druge.

On je rekao da bi građani trebalo da zovu policiju samo u “ekstremnim slučajevima” i da one koji prekrše pravila izlože najstrašnijoj britanskoj kazni - učtivom negodovanju. U drugim zemljama, međutim, vlasti koriste niske porive svojih građana.

Gradonačelnica Rima Virđinija Rađi otvorila je stranicu na sajtu lokalne vlade na kojoj građani Vječnog grada mogu prijaviti one koji krše naredbu da ostanu kod kuće, prenio je portal “Politiko”.

Opozicioni političari su optužili gradonačelnicu da koristi mehanizme policijske države da bi primijenila stroga pravila, a građani su na društvenim mrežama kazali da ih taj sistem podsjeća na period fašizma, kada su Italijani ohrabrivani da prijavljuju političke disidente i Jevreje.

U obraćanju na televiziji Rai3, Rađi - članica Pokreta 5 zvjezdica, odbacila je kritike i pravdala otvaranja sajta, rekavši da je to način da se centralizuju “hiljade pritužbi” i preduzme akcija protiv onih koji “na primjer, i dalje idu da šetaju parkovima, koji su zatvoreni”.

Više od sto hiljada Italijana je dobilo kazne od 400 eura do tri hiljade eura otkad su mjere stupile na snagu 10. marta.

U teško pogođenoj Španiji - gdje je umrlo više od 15 hiljada ljudi - cinkaroši ne samo da prijavljuju policiji one za koje misle da su prekšili pravila, nego ih izlažu ciljanim - i ponekad fizičkim - napadima.

U stambenom kompleksu u Ovijedu na sjeveru Španije, prošle nedjelje je postavljeno obavještenje sa imenima komšija koji uveče nisu aplaudirale zdravstvenim radnicima. Autor spiska je rekao da drugi građani izražavaju nezadovoljstvo komšijama koje ne pokazuju entuzijazam tako što pozovu policiju svaki put kada izađu u “20-minutnu šetnju sa psom”.

U Madridu su radnici supermarketa i medicinsko osoblje prijavljivali da su ih zamijenili za kršioce zakone i gađali jajima i smećem.

Kao zabrinjavajući trend, portal “Politiko” navodi da su na internetu objavljeni brojni snimci Španaca u karantinu kako se raduju brutalnim akcijama policije prema osobama koje krše pravila. Na jednom snimku, žena čestita policajcu koji je grubo ošamario jednog momka.

Sociolog Patrik Bergeman, autor knjige “Judge Thy Neighbor”, koja analizira potkazivanje u Španiji u doba inkvizicije, imperijalnoj Rusiji i nacističkoj Njemačkoj, kaže da su primjeri cinkarenja i poluautoritarnog ponašanja brojniji u kriznim vremenima. “Potkazivanje zasnovano na strahu motivisano je percipiranom prijetnjom po pojedinca ili zajedničku bezbjednost. Tradicionalno, ono je upereno protiv neke grupe, stranaca, imigranata - ali u ovom slučaju, ljudi se boje virusa, tako da je to manje jasno”, rekao je za “Politiko”.

Bergeman, asistent profesora organizacije i strategije na Univerzitetu Čikago, kaže da špijuniranje iz straha često ima primjese zlobe i da mnogi pokušavaju da svedu stare račune podnoseći izvještaje - uključujući lažne - protiv rivala.

“U nacističkoj Njemačkoj, 42 odsto prijava je bilo lažno. Vlasti su raspravljale o promjeni tog sistema, ali su na kraju odlučile da ga zadrže jer je odlično služio za držanje svih pod kontrolom.”

Istoričar Žan Mark Berlije, koji je detaljno proučavao prijave koje je do milion Francuza podnijelo protiv svojih komšija tokom perioda nacističke okupacije, kaže da situacije u kojima se cinkarenje ohrabruje bude ono najgore u ljudima.

“Čak i u kritičnom momentu, kada kršenje naredbe da se ostane kod kuće može da predstavlja “neodgovorno, čak i kriminalno” ponašanje, vlade bi trebalo da paze da ne podstiču ponašanje za koje “Francuzi i dalje plaćaju veliku cijenu”, rekao je Berlije. “Ono što u početku djeluje kao građanski gest... na kraju može biti moralno neprihvatljivo”, rekao je.

Odjek Štazi prošlosti

U državi gdje je denunciranje bilo uobičajeno za vrijeme vladavine komunista u Istočnoj Njemačkoj i Hitlerovih nacista, policijske snage širom Njemačke dobijaju dojave o tome da se održavaju “korona žurke” do toga da ljudi idu kolima do vikendica, piše Rojters. Od 14. marta, policija je u Berlinu naredila zatvaranje 830 pabova, nargila barova i ostalih objekata i zabilježila više od hiljadu krivičnih djela.

“Dobijamo dojave od javnosti o otvorenim restoranima i velikim okupljanjima ljudi u parkovima,” kazala je portparolka policije. I njemačke vlasti su pozvale građane da ne opterećuju policiju, a jedan zvaničnik je rekao da “ljudi ne bi trebalo da prijavljuju svaki put kad vide da neko sjedi na klupi u parku.”

Dok mnogi građani reaguju odgovorno, neki stručnjaci kažu da ulogu mogu igrati i ljubomora, frustracije ili ozlojeđenost.

Rafael Ber, profesor kriminologije i sociologije na Policijskoj akademiji u Hamburgu, govori o fenomenu da žitelji istočne pokrajine Meklenburg-Zapadna Pomeranija bilježe broj registarskih tablica građane Berlina koji idu u vikendice i prijavljuju ih.

“Ta spremnost da se drugi prijavljuju donekle truje civilizovano ponašanje”, rekao je Ber za Rojters.

“Neki ljudi nemaju građanske hrabrosti da se suprotstave drugima i zato ih anonimno prijavljuju policiji”, rekao je Ber. On je dodao da se ljudi koji su živjeli u vrijeme omražene tajne policije Štazi možda sjećaju kako je to izgledalo prije tri decenije.

Rojters podsjeća da je jedna od najrepresivnijih policijskih organizacija u svijetu gušila neslaganje tako što se infiltrirala u skoro sve aspekte života u Istočnoj Njemačkoj i imala oko 200.000 doušnika koji su špijunirali prijatelje, kolege i rođake.

“Špijuniranje je tada bilo rasprostranjeno i lakše je ljudima da to rade ako su radili i ranije. U svakom slučaju, tipično je njemački da se sačeka dok se ne usvoji zakon koji ljudima omogućava da to čine”, rekao je Ber.

( Angelina Šofranac )