Savjet Evrope: Stroge krivične kazne izbjegavati i tokom pandemije

Savjet Evrope upozorio je zemlje članice, među kojima je i Crna Gora, da stroge krivične kazne nijesu uputne ni za vanredno stanje kakva je pandemija.

“Iako povećana ograničenja prava mogu da budu u potpunosti opravdana u vrijeme krize, stroge krivične kazne daju povod za zabrinutost i neophodno je da budu podvrgnute strogoj kontroli. Ne bi trebalo da izuzetne situacije dovode do prenaglašavanja krivičnih instrumenata. Najprikladniji, ako ne i jedini, način da se postigne usaglašenost sa zahtjevom srazmjernosti po Konvenciji o ljudskim pravima i slobodama jeste da se postigne pravična ravnoteža između prinude i prevencije”, navodi se u dokumentu SE koji je generalna sekretarka Marija Pejčinović Burić uputila 7. aprila članicama SE - među kojima je i Crna Gora. To je, kako piše na njihovom sajtu, Uputstvo o poštovanju ljudskih prava, demokratije i vladavine prava tokom krize uzrokovane koronavirusom.

SE navodi i da održavanje izbora tokom vanrednog stanja može da bude problematično, jer je mogućnost sprovođenja kampanje izuzetno ograničena u vrijeme krize.

U saopštenju koje su prenijele agencije nakon upućivanja dokumenta članicama SE piše da će glavni društveni, politički i pravni izazov sa kojim se suočavaju države članice SE, biti njihova sposobnost da efikasno odgovore na krizu, istovremeno osiguravajući da mjere koje preduzimaju ne narušavaju istinski dugoročni interes za očuvanje osnovnih evropskih vrijednosti ljudskih prava, demokratije i vladavine zakona.

U dokumentu objavljenom na sajtu SE navodi se nekoliko područja u kojima u trenutnoj situaciji može doći do odstupanja od Evropske konvencije o ljudskim pravima. To je, poštovanje vladavine zakona i demokratskih principa u vanrednoj situaciji, uključujući ograničenja opsega i trajanja hitnih mjera. Zatim ljudska prava, uključujući slobodu izražavanja, privatnost i zaštitu podataka, zaštitu ranjivih grupa od diskriminacije i pravo na obrazovanje.

U dokumentu je navedeno da će svako odstupanje od Evropske konvencije o ljudskim pravima, u vezi sa mjerama koje se preduzimaju zbog pandemije COVID-a 19, procjenjivati Evropski sud za ljudska prava u predmetima koji pred njim budu pokrenuti.

U Crnoj Gori dio civilnog sektora i opozicije osporava neke vladine mjere na suzbijanju pandemije, navodeći da su prekršeni neki od standarda na čije poštovanje upozorava SE.

"Obim mjera koje se preduzimaju u odgovoru na trenutnu prijetnju od COVID-19 i način na koji se sprovode, u značajnoj meri se razlikuju od jedne države do druge u različitim vremenskim periodima. Iako određene restriktivne mjere koje države članice usvajaju mogu da budu opravdane na osnovu uobičajenih odredbi Evropske konvencije o ljudskim pravima u vezi sa zaštitom, mjere vanredne prirode mogu da zahtijevaju odstupanje od obaveza država po Konvenciji“, navodi se u dokumentu.

Odstupanje, kako se dodaje, takođe podliježe formalnim uslovima: generalni sekretar Savjeta Evrope, kao depozitorni organ Konvencije, mora da bude u cjelosti informisan o preduzetim mjerama, o razlozima za preduzimanje mjera, i momentu kada te mjere prestaju da djeluju.

SE podsjeća da i u vanrednoj situaciji vladavina prava mora da prevlada, odnosno da “radnje koje preduzima država moraju da budu u skladu sa zakonom”.

U ovom kontekstu “zakon” uključuje, objašnjava se, ne samo akte parlamenta nego takođe, na primjer, vanredne uredbe izvršne vlasti, pod uslovom da za njih postoji ustavni osnov.

“Mnogi ustavi omogućavaju vanredan pravni režim (ili režime) kojima se izvršnoj vlasti daju šira ovlašćenja u slučaju rata ili značajne prirodne katastrofe ili druge nepogode. Takođe je moguće da zakonodavna vlast usvoji vanredne zakone konkretno namijenjene odgovoru na tekuću krizu, koji izlaze iz okvira već postojećih pravnih normi. Svaki novi akt takve vrste treba da bude usaglašen sa ustavom i međunarodnim standardima i, kada je to moguće, da potpada pod preispitivanje od strane Ustavnog suda. Ako parlament želi da ovlasti izvršnu vlast da odstupi od zakona za čije je usvajanje potrebna posebna većina (ili zakona usvojenih po nekom drugom posebnom postupku), to mora da se učini uz većinu koja je propisana za usvajanje zakona, ili po istom postupku”, navodi SE.

Ograničenje prava na poštovanje privatnog života, sloboda savjesti, sloboda izražavanja dozvoljeno je isključivo ako je takvo ograničavanje propisano zakonom i srazmjerno legitimnom cilju koji se teži postići, uključujući i cilj zaštite zdravlja, podsjeća SE.

“Značajna ograničavanja uobičajenih društvenih aktivnosti, uključujući i pristup javnim mjestima, vjerske službe, javnih okupljanja i ceremonijama vjenčanja i sahrane, mogu neizostavno da dovedu do razumnih pritužbi po osnovu pomenutih odredbi. Na organima je da obezbijede da svako takvo ograničenje, bez obzira da li je zasnovano na odstupanju ili ne, bude jasno propisano zakonom, u skladu sa relevantnim ustavnim garancijama i srazmjerno cilju koji se želi ostvariti”, navodi se u dokumentu koji je poslat članicama SE. Dodaje se i da nema odstupanja kada su u pitanju prava garantovana Konvencijom, a to su pravo na život, zabrana mučenja i nečovječnog i ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja, zabrana ropstva i prinudnog rada...

Zvanična saopštenja ne mogu da budu jedini kanal informisanja

“Pristup javnosti zvaničnim informacijama mora da bude organizovan na osnovu postojećih načela uspostavljenih kroz sudsku praksu Suda u Strazburu. Bilo kakvo ograničenje pristupa zvaničnim informacijama mora da predstavlja izuzetak i mora da bude srazmjerno cilju zaštite javnog zdravlja. Zvanična saopštenja ne mogu da budu jedini kanal informisanja o pandemiji. To bi dovelo do cenzure i gušenja legitimnih zabrinutosti. Neophodno je da novinari, mediji, medijski profesionalci, aktivisti civilnog društva i opšta javnost budu u mogućnosti da kritikuju organe vlasti i razmatraju njihov odgovor na krizu. Svako unaprijed uvedeno ograničenje u odnosu na određene teme, zatvaranje medijskih kuća ili direktno blokiranje pristupa platformama za online komunikaciju zahtijevaju najveći stepen pažnje u razmatranju i opravdani su isključivo u najizuzetnijim slučajevima. Pandemija ne smije da se koristi za ućutkivanje uzbunjivača. Na zlonamjerno širenje dezinformacija može da se odgovori ex post sankcijama i informativnim kampanjama vlade”, navodi SE.

Parlamenti da kontrolišu da li su vanredne mjere vlade opravdane

“Parlamenti moraju da zadrže ovlašćenje da kontrolišu rad izvršne vlasti naročito u smislu provjere, u razumnim vremenskim intervalima, da li su vanredna ovlašćenja izvršne vlasti i dalje opravdana, ili kroz intervenisanje na ad hoc osnovi radi izmjene ili poništavanje odluka izvršne vlasti. Ne bi trebalo da bude moguće raspuštanje parlamenata tokom vanrednih stanja, i zaista prema mnogim ustavima mandat parlamenta se produžava do isteka vanrednog stanja. Potrebno je da se održi ključna funkcija pravosuđa – naročito ustavnih sudova, tamo gdje postoje. Važno je da sudije mogu da razmatraju najozbiljnija ograničenja ljudskih prava koja se uvode vanrednim zakonodavstvom”, piše u dokumentu SE.

( Biljana Matijašević )