Fundament za dalje izučavanje urbanističko-arhitektonske prakse
Knjiga “Arhitekt Josip Slade Šilović, Graditeljska djela u Knjaževini Crnoj Gori 1877-1900” Slobodana Mitrovića
Monografsku ediciju posvećenu arhitekti Josipu Sladeu, autor, arhitekta Slobodan Mitrović, kocipirao je u više logično povezanih sadržajnih segmenta, među kojima: Predgovor; Odrastanje i mladost; Iskustvo u Dalmaciji (Austrougarskoj) do 1877; Dolazak u Knjaževinu Crnu Goru 1877; Obalna uređenja mora, jezera i rijeka; Putevi u Knjaževini Crnoj Gori; Pojedinačni arhitektonsko- inžinjeriski objekti i Regulacioni planovi u Knjaževini Crnoj Gori 1877 - 1900; Odlikovanja i soba Josipa Slada; Pogovor; Zahvalnost; Biografija; Bibliografija; Indeks imena; Indeks fotografija i dokumenata; O autoru.
Josip Slade Šilović, rođen je marta (1828), U Trogiru, u vrijeme dominacije Austrugarske monarhije u Dalmaciji. Njegov otac Ante Slade i majka Marija Lubin pripadali su starim pučkim porodicama, doseljenim iz obljižnih Poljica u Trogir. Na vaspitanje i obrazovanje njihovih sinova, Josipa i Mihovila, naročito je uticao ujak, Don Anton Lubin, profesor univerziteta. Pošto su rano izgubili oca, njihova majka se poslije određenog perioda preudala za Juru Šilovića, koji je sa pažnjom prihvatio njene sinove. Starijeg Mihovila uputili su u trgovinu, a Josipa su usmjerili ka Smjeništu (Srednjoškolska crkvena ustanova za odgoj dječaka i priprema za sveštenički poziv). U Sjemeništu je Josip odličan učenik, prilagođava se disciplini i redu, ali osjeća potrebu za novim znanjima van te institucije. Njegov široko usmjereni duh i mladalačko-buntovnički temperament, upućivali su ga da mu sveštenički poziv neće biti dovoljan. Kada je (1848) završio srednje obrazovanje, majka je molbom preko zadarskog Namješteninstva, obezbijedila sinu upis na Sveučilište u Padovi.
Kao izuzrtan student, Slade izučava brojne predmete iz raznih oblasti: geodezije, hidrografije, ekonomije, prirode, tehničkog certanja, hidrauličkog graditeljstva, građevinskih konstrukcija, primijenjenog računanja, zakonodavstva i dr. Rektor Padovanskog Sveučilištva, (1850) proglašava Josipa Sladu za doktora filozofije, a (1853) inžinjerstva i arhitekture. Svoju zahvalnost prema očuhu Josip izražava, dodajući svoma prezimenu i prezime Šilović. U arhivima se čuvaju mnogi crteži i studenske zabilješke iz njegovih radnih sveski i blokova. Po završetku studija analizira i aktivira se na izgradnji zapuštenog Dalmatinskog priobalja i brojnih objekata, riva, lukobrana, vodotokova, ali izuzetno razumije siromaštvo i nedostatak finansijskih sredastava. To ga usmjerava prema graditeljskoj obnovi i zaštiti isprva crkvi te ostalih brojnih objeka siromašnog rodnog kraja.
Iako je ukupan graditeljsko-kulturološki opseg Josipa Slada Šilovića izuzetno obiman i veoma sadržajan, ovim monografskim izdanjem obuhvaćen je detaljno samo njegov stvaralačko - graditeljski opus od desetak godina, koliko je boravio i poslovao u Knjaževini Crnoj Gori, za vrijeme vladavine knjaza Nikole. Njegov ukupan i veoma svestrani angažman, vezan je prevashodno za Dalmaciju, priobalje, ostrva, primorje te Bosnu i Hercegovinu. Svakako, njegov rodni grad Trogir, zauzima posebno mjesto u umjetničkoj opservaciji i stvaralačkom nadahnuću.
Urbanističko-arhitektonsko i graditeljsko stvaralaštvo kao i ukupno životno angažovanje, filozofa, arhitekte Josipa Sladea Šilovića u Knjaževini Crnoj Gori, od fundamentalnog je i neprocjenljivog značaja za crnogorsko kulturološko naslijeđe, aktuelnu sadašnjost te budući razvoj i napredak arhitektonsko-inžinjerske djelatnosti i graditeljstva u nas. To se ogleda kroz začajan i veoma obiman stvaralački opus u svim segmentima graditeljstva: Infrastrukture i puteva, kopnenih i vodenih obaloutvrda, pristaništa, urbanističkog planiranja, arhitektonskih zdanja, dvoraca, ljtnikovaca, palata, domova, javnih i privatnih objekata, crkava, pozorišta i brojnih drugih sadržaja.
Autor monografije, Slobodan Mitrović (Budva, 1944) diplomirao je na Arhitektonskom fakultetu Beogradskog univerziteta (1971). U Beogradu stiče prva znanja i značajna iskustva iz arhitektonsko - umjetničke prakse, očuvanja i zatite kulturne baštine. Nakon zemljotresa (1979), vraća se u rodni grad, nastavlja da stvara kao kreativni rukovodilac u umjetničkoj radionici keramoplastike u obližnjoj Buljarici. Istovremeno radi na brojnim arhitektonskim projektima, oblikovanju eksterjerno-enterijernih prostora, te objavljivanju mnogobrojnih tekstova iz zaštite kulturne batine i nasliđa. U njegovom veoma specifičnom profesionalnom usmjerenju i razvoju, posebno mjesto zauzima njegov profesionalni angažman na mjestu direktora Republičkog Zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore na Cetinju (2003-2007). Naročito od tada, sa izuzetnim elanom, nastavlja intenzivnije da se angažuje na polju očuvanja, zaštite i konzervaciji graditeljskog naslijeđa, objavljivanju tekstove iz te i drugih sličnih oblasti, učestvovanju na seminarima, radionicama, te brojnim i značajnim međunarodnim projektima. Za svoj neumorni kreativni rad dobio je više nagrada i priznanja, a njegov istraživački rad, uvrstio gaje je u brojna domaća i inostrana stručna izdanja.
Tako specifično profilisan i usmjeren prema spomenicima kulturne baštine, neminovno ga je uputilo ka nezaobilaznom stvaralačko-graditeljskom opusu izuzetnog arhitekte Josipa Sladea Šilovića u Crnoj Gori. Ovdje posebno treba naglasiti gotovo neprimijetnu ali veoma važnu zabilješku autora da knjigu posvećuje zaboravljenim graditeljima. Jer, ozbiljno se moramo zapitati, što se to dešava sa nama i zašto su potpuno zaboravljeni mnogi za sada neimenovani, graditelji starih aglomeracija i urbanih cjelina, kao i čitava plejada savremenih arhitekata i urbanista, predstavnika Moderne, koji su za sobom ostavili brojna značajna zdanja, dostojna visokih kriterijumima, kojima kvalifikujemo slična inostrana dostignuća. Treba li ponovo da zasuče rukave Slobodan Mitrović ili će gotovo sve što smo ostvarili na polju urbanizma i arhitekture u Crnoj Gori pa i šire, prekriti debeo sloj prašine i vječnog zaborava. Konačno, a što reći za brojne objekte naše savremene arhitektonske doktrine, koji su potpuno zbrisani sa lica zemlje, neutoljenom željom krupnih biznismena za oslobođenim prostorima.
O značaju i kvalitetima ovog monografskog izdanja, svoja stručna mišljenja iznijela su trojca recenzenata. Po mom shvatanju najtemeljniji zapis o publikaciji, ponudio je dr Aleksandar Čilikov. Osim urednika Slobodana Mitrovića koji je briljatno koncipirao, uredio i kontrolisao monografsko izdanje, potrebno je istaći veoma uspješno likovno-grafičko uređenje knjige. Monografija bez obzira na raznolikost grafičkih priloga i obilje teksta, djeluje čisto, razumno, smireno i veoma pregledno. Tome doprinose veoma uravnoteženi odnosi bjelina i štampanih partija, a stranama i knjižnom bloku, posebno dominiraju umirujuće margine. Odabrano latinično pismo, slično rimskoj kapitali, izvanredno odgovara prezentiranom stilskom i arhivskom materijalu. U opštem skladu sa knjigom, kreirane su smirene korice te čist i izbalansiran omot. Stiče se opšti utisak da je knjiga likovno i grafički pripremljena, štampana i povezana na profesionalnom nivou.
Kada se detaljnije sagleda sadržaj monografskog izdanja, treba istaći da je ta veoma bogata knjiga istinski raritet i nezaiobilazan fundament za dalje izučavanje naše urbanističko-arhitektonske prakse i modernog graditeljstva. Knjiga pruža mogućnost svakom građaninu intelektualcu, studentu te brojnim ostalim zainteresovanim da spoznaju virtuoznost rada filozofa i arhitekte Josipa Sladea Šilovića prilikom kreiranja, oblikovanja i gradnje mnogih objekata u Crnoj Gori poput: Palata, dvoraca, poslanstava, pozorišta, te puteva, uređenja vodotokova, pristaništa i drugih građevina. Radeći predano više godina na promišljenom i dubinskom proučavanju graditeljskog i životnog djela filozofa i arhitekte Josipa Sladea Šilovića, autor arhitekta Slobodan Mitrović je demonstrirao izizetan nerv, ogromno iskustvo i znanje za graditeljsko nasljeđe i moderne urbanističko-arhitektonske tokove. Zbog toga mu treba najiskrenije čestitati i odati zaslužena priznanja. Monografiju Slobodana Mitrovića “Arhitekt Josip Slade Šilović - Graditeljska djela u Knjaževini Crnoj Gori 1877-1900”; izdali su 2019. Nacionalna zajednica Crnogoraca Hrvatske iz Zagreba, Ministarstvo održivog razvoja Crne Gore.
( Slobodan Bobo Slovinić )