Pobjednici na tenderima znaju da zahvale partijama donacijama

Većina građana smatra da se procedure javnih nabavki u Crnoj Gori, uglavnom, odvijaju na nepošten, netransparentan, neobjektivan, pristrasan način, češće u skladu sa stranačkim nego javnim interesima. Smatra se da su zloupotrebe i malverzacije česta pojava, kao i da postoji čvrsta nezakonita sprega između političkih i ekonomskih aktera. Samim tim, svaki drugi građanin nije zadovoljan kontrolom koja bi preduprijedila zloupotrebe, kazala je “Vijestima” Ana Đurnić, koordinatorka javnih politika u Institutu Alternativa (IA).

Za potrebe ove NVO, Ipsos Strategic Marketing je na reprezentativnom uzorku od 1.007 ispitanika sproveo novo istraživanje javnog mnjenja, u periodu između 30. januara i 10. februara ove godine.

“Podaci pokazuju da gotovo polovina populacije procjenjuje da je koruptivna praksa jednako zastupljena, kako prilikom malih, tako i prilikom velikih javnih nabavki. Među građanima koji uviđaju razlike, veći je broj onih koji zloupotrebe pri nabavkama veće vrijednosti smatraju češćim. Tako, dok 28 odsto građana smatra da su zloupotrebe češće prilikom većih javnih nabavki, sedam odsto misli da su nabavke male vrijednosti pogodnije za zloupotrebe”, navodi se u istraživanju.

Percepcija javnosti se po ovom pitanju nije značajno promijenila u odnosu na period od prije pet godina. Šest od deset građana smatra da vladina politika u oblasti nabavki nije u dovoljnoj mjeri transparentna, niti adekvatno uključuje građane. S druge strane, jedna četvrtina misli suprotno. Rezultati istraživanja IA pokazuju da se “tri tipa zloupotrebe prepoznaju kao česti”.

“Prvi tip zloupotrebe - da firme koje pobjeđuju na tenderima iskazuju zahvalnost partijama time što im doniraju novac na sljedećim izborima - procijenjen je kao najučestaliji. Da do ovog vida zloupotrebe dolazi gotovo uvijek, procjenjuje 20 odsto građana, da se događa često 27 odsto, a ponekad 24 odsto. Zbirno posmatrano, procjenu da se ovakve malverzacije dešavaju često ili gotovo uvijek, dijeli gotovo polovina opšte populacije“, navodi se u istraživanju.

Podržiš partiju - dobiješ ugovore

Navodi se drugi tip zloupotrebe - da politički akteri iskazuju zahvalnost svojim donatorima za kampanje ili partiju tako što im dodjeljuju ugovore o javnim nabavkama nakon što pobijede na izborima ili osvoje vlast, građani procjenjuju nešto manje čestim nego prvi.

“Zbirno posmatrano, 40 odsto opšte populacije Crne Gore smatra da se ovaj vid zloupotrebe dešava često ili gotovo uvijek. U ovom slučaju, veći udio odgovora koji označava najveću učestalost (gotovo uvijek) srećemo kod stanovnika sjevernog regiona i građana sa primanjima manjim od 100 eura po članu domaćinstva”.

Zbirno gledano, sljedeći treći oblik manipulacije - da se pri promjeni ministra koji rukovodi određenim resorom, mijenjaju i firme sa kojima to ministarstvo sarađuje kroz javne nabavke, bilježi slične rezultate kao i prethodni. Polovina građana smatra da se postupci i procesi javnih nabavki danas odvijaju isto kao i prije pet godina, a distribucija odgovora po ovom pitanju je prilično simetrična.

Zloupotrebe i malverzacije

“Polovina građana Crne Gore misli da su zloupotrebe i malverzacije česta pojava prilikom sprovođenja javnih nabavki. S druge strane, trećina građana misli da su zloupotrebe i malverzacije rijetka pojava”, objasnila je Đurnić.

Dok gotovo petina građana misli da se zloupotrebe i malverzacije dešavaju veoma često (19 odsto), mišljenje istog intenziteta na suprotnoj strani (veoma rijetko) dijeli osam odsto građana.

U odnosu na period od prije skoro pet godina, uočava se poboljšanje stavova javnog mnjenja o učestalosti zloupotreba i malverzacija.

“Dok je 2015. godine 62 odsto populacije smatralo da se zloupotrebe i malverzacije događaju često, podaci iz 2020. pokazuju da 51 odsto građana dijeli ovo mišljenje”, dodaje se u istraživanju.

Prema istraživanju, 71 odsto građana Crne Gore eksplicitno navodi da ne zna šta su javne nabavke niti kako da ih u nekoliko riječi opiše. U poređenju sa rezultatima istraživanja iz 2015, kada nešto više od trećine javnosti nije znalo da objasni pojam, evidentan je značajan porast broja neupućenih građana.

“Rezultati istraživanja su, u ovom smislu, konzistentni. Polovina crnogorske javnosti nije zadovoljna kontrolom nabavki. S jedne strane, 28 odsto punoljetne populacije uglavnom nije zadovoljno kontrolom, a 21% nije zadovoljno uopšte”, navode u istraživanju.

Netransparentno i neposvećeno

Šest od deset građana, odnosno 59 odsto ispitanika, smatra da Vladina politika u oblasti javnih nabavki nije u dovoljnoj mjeri transparentna, niti adekvatno uključuje građane. S druge strane, jedna četvrtina misli suprotno.

“Ovakve ocjene građana ne čude, ako imamo u vidu da su posljednja dva zakonska rješenja usvojena bez organizovanja javne rasprave, te da se sistem javnih nabavki pretežno i uređuje i odvija daleko od očiju javnosti. Stoga me nije iznenadio, na primjer, podatak da je broj onih građana koji pokazuju elementarnu neupućenost u oblast javnih nabavki skoro udvostručen u odnosu na 2015”, ističe Đurnić.

Sa druge strane, dodaje ona, građani su pretežno nezadovoljni i time koliko pažnje mediji posvećuju javnim nabavkama, što takođe može biti jedan od razloga neupućenosti u ovu temu.

“Čak 60 odsto građana smatra da mediji ne posvećuju dovoljno pažnje značaju borbi protiv malverzacija i zloupotreba javnih nabavki, dok svega četvrtina smatra da joj posvećuju dovoljno pažnje, isto kao i 2015”, navodi se u analizi IA.

( Milorad Milošević )