"Antifašizam je živ, ali je vlast ubila njegove tekovine"
Dan pobjede Crna Gora dočekuje kao država ponajmanje sklona revizionizmu od svih nasljednica bivše SFRJ, ali i vidljivim društvenim devijacijama
Bez obzira na mnoge društvene devijacije, savremena Crna Gora sačuvala je antifašistički temelj, ali nema kvalitetne promocije antifašizma, niti jasne državne politike koja ga sistemski osnažuje.
To su ocijenili sagovornici “Vijesti”, povodom obilježavanja 9. maja, Dana pobjede nad fašizmom i Dana Evrope.
Dan simbolizuje završetak Drugog svjetskog rata u Evropi 1945. godine i početak stvaranja Evropske unije pet godina kasnije...
Istoričar i savjetnik u Centru za građansko obrazovanje (CGO) Miloš Vukanović ocijenio je da je antifašizam sastavni dio vrednosnog okvira crnogorskog društva, uprkos različitim pristupima određenih društvenih aktera.
“Na primjer, za vladajuću strukturu je antifašizam postao politički trend, a na drugoj strani imamo i one koji nenaučnim revizijama antifašizma pokušavaju jačati stubove nacionalističkih tendencija”.
Generalni sekretar Socijaldemokratske partije (SDP) Ivan Vujović istakao je da je Crna Gora, bez obzira na mnoge devijacije koje postoje u društvu, “ipak možda i najviše od svih bivših jugoslovenskih republika sačuvala taj antifašistički temelj”.
“Jedna od boljih politika ove Crne Gore jeste multietnički i multivjerski sklad, koji se istina nekada i promoviše na demagoškoj ravni ali, posebno kada uporedite sa nekim drugim djelovima bivše Jugoslavije, situacija u tom smislu djeluje pozitivno drugačije”.
On je ocijenio da sve to ima veze i sa specifičnim elementima nasljeđa Crne Gore 19. vijeka, jer nema prevrednovanja ili falsifikovanja antifašističke prošlosti iz perioda Drugog svjetskog rata.
“S druge strane… imamo na sceni pokušaje da se ona mnogo bliža istorija 90-ih godina prošlog vijeka falsifikuje i nekako gumicom izbriše period služenja ove vlasti onima koji su, na talasu nacionalizma i progona antifašizma, došli na vlast 1989. godine. Sve to može da stvori jednu zbrku u glavama ljudi, a jasno je da jedno društvo može ići naprijed jedino ako se istinski suoči sa svim svojim greškama, kakve god one bile i koliku god tragediju da su proizvele”, kazao je Vujović.
On je istakao da je najbolji primjer Njemačka i proces denacifikacije koji je tamo temeljno sproveden nakon Drugog svjetskog rata.
“Živimo u vremenu kada se moguće upustiti u prevrednovanje i nekih fundamentalnih vrijednosti i civilizacijskih postignuća, pa je tako i antifašizam često na tapetu. Istorijski revizionizam i rehabilitacija nazadnih ideologija i pokreta je odavno postala regionalni trend. Na toj ideji rušenja svih vrijednosti prethodnog sistema, pa i antifašizma kao temelja suživota i jednakosti, nam se i mogla desiti destrukcija i ratovi devedesetih. Nekima očigledno nije dovoljno, već bi nastavili i dalje sa destrukcijom i posebno je loše što nam se te ideje nude i kao politička alternativa”, rekao je Vujović.
Članica Predsjedništva Socijaldemokrata (SD) Marija Blagojević istakla je da je antifašizam temelj savremene, građanske, multietničke i sekularne Crne Gore.
“On predstavlja vrijednost na koju treba da budemo ponosni i čije nasljeđe treba da baštinimo. Tako da u tom smislu, možemo reći da je u najvećem dijelu Crna Gora antifašistička”.
Blagojevićeva je ocijenila da su u ubjedljivoj manjini oni koji ne baštine vrijednosti naših predaka “koji su dali svoje živote da bismo mi danas bili slobodni”.
“Primo Levi je pisao da svako vrijeme ima svoj fašizam. Činjenica je da njegovi pojavni oblici, suptilni ili manje suptilni, nažalost obitavaju i u današnjoj Crnoj Gori. U eri kada je vrlo lako prenijeti, ali i izobličiti informacije, od suštinske je važnosti da se vrijednosti slobode, solidarnosti i jednakosti prenose novim generacijama. Da se podsjećaju na nasljeđe antifašizma i onih koji su ginuli za našu slobodu i budućnost. Vjerujem da se u Crnoj Gori dovoljno radi na promociji antifašizma, što ne znači da ne bismo mogli to raditi u većoj mjeri”.
Iz Socijalističke narodne partije (SNP) navode da je slobodarski narod Crne Gore slavnim Trinaestojulskim ustankom pokazao šta misli o fašizmu, ali i o tvorevini koja je nastala 12. jula, pod patronatom tadašnje fašisičke Italije.
“Te junačke stranice naše istorije niko i ništa nije uspio da izbriše i to je nešto na šta su građani Crne Gore ponosni već decenijama”.
Iz te partije navode da je aktuelna vlast u velikoj mjeri ideje antifašizma izvrgla ruglu uništavajući njene osnovne tekovine, kao što su jednakost, ravnopravnost, bratstvo i jedinstvo.
“Osim toga, od nekadašnjih simbola vlasti koja je zaista baštinila antifašizam, danas postoje samo ostaci. Neoliberalni koncept ekonomije koji je prigrlio DPS doveo je do uništavanja i rasprodaje fabrika koje su hranile Crnu Goru i hiljade radnika ostavio na ulici. I dan-danas oni bezuspješno traže svoja prava, podsjećajući na vremena u kojima su bili uvaženi i poštovani članovi društva”.
Iz te partije naglašavaju da “tamo gdje ne postoji makar približna ekonomska jednakost, ne može biti ni bilo koje druge jednakosti”.
Nedovoljna promocija antifašizma
Promocija antifašizma u Crnoj Gori se, kako ističu u SNP-u, svodi na obilježavanje pojedinih značajnijh datuma vezanih za Narodnooslobodilačku borbu i prigodne govore, navodeći da to nije dovoljno.
Istoričar Miloš Vukanović ocijenio je da u Crnoj Gori nema dovoljno kvalitetne promocije antifašizma, niti jasne državne politike koja ga sistemski osnažuje.
“Pokretna i nepokretna kulturna dobra iz ovog perioda su skoro dvije decenije bila zapuštena i izložena zubu vremena. Iako nije došlo do njihovog uništavanja kao u regionu, dio jeste propao zbog nebrige. Napori za očuvanje ovog nasljeđa, koji su uloženi nakon 2006. godine, donekle su popravili sliku, ali je to ograničeno jer nijesu adekvatno integrisani u obrazovni sistem niti su postali dio turističke ponude”.
Vukanović ističe da je ovdje obrazovni sistem od ključne važnosti:
“Koliko god lekcije u udžbenicima bile dobro obrađene, dok se ne predaju i kontroverzni aspekti ove borbe, dok nema nastave na mjestima sjećanja, dok nema saradnje sa muzejima i dok nema nastave o lokalnom antifašističkom nasljeđu, postojaće uvijek mogućnost da nenaučne interpretacije porodice ili nekog dijela zajednice dođu do izražaja u oblikovanju svijesti o antifašizmu kod građana”.
Spomenici NOB-a sačuvani, ali građani malo znaju
Odgovarajući na pitanje kakva je situacija u Crnoj Gori kada je riječ o antifašizmu i poštovanju tekovina NOB-a i revolucije, Vukanović je kazao da su skoro svih 600 spomenika, spomen ploča i bista NOB-a na prostoru Crne Gore sačuvani. U školama se, kako navodi, i dalje, iako ne kao ranije, uči o NOB-u, a ulice, trgovi, vrtići i škole crnogorskih gradova i dalje nose imena partizanskih heroja.
“Ipak, naša istraživanja ukazuju da danas građani malo znaju o antifašističkom nasljeđu i značaju. Uzroci za ovo su kompleksni. Jedan od njih je činjenica da je antifašističko nasljeđe postalo disonantno što izaziva određene kontroverze i različita osjećanja kod dijela građana”.
On je ocijenio da političke i nenaučne revizionističke tendencije iz okruženja nijesu zaobišle Crnu Goru, iako nikada nisu imale jako lokalno utemeljenje.
“Te tendencije pozicioniraju svako socijalističko nasljeđe, pa i antifašizam, kao nešto negativno. Nenaučni revizionizam teži da diskredituje antifašističku borbu i socijalizam bez ikakve naučno zasnovane kritike i kontekstualizacije, a uz moralnu sterilizaciju zločina nacionalističkih pokreta koje podržavaju”.
Vukanović navodi da im “u tome pomaže i nedostatak naučne ocjene konkretnih zločina koji su počinjeni od pripadnika NOB-a, tokom i nakon rata”.
“Kao i izražena zastupljenost porodičnih narativa koji ne odvajaju lična porodična iskustva od opštih društvenih pokreta i koja su takođe lišena bilo kakve kritike. Sve ovo je dovelo do ocjene kod dijela građana da je period antifašističke borbe kontroverzan”.
Marija Blagojević je ocijenila da Crna Gora uopšte, a posebno u poređenju sa većinom zemalja iz regiona, baštini antifašizam i čuva sjećanje na postignuća i nasljeđe NOB-a.
“Ali, koliko je važno učiti generacije istoriji, toliko je važno ne zalagati se za antifašizam samo deklarativno, već istinski živjeti njegove vrijednosti i stvarati društvo u kome je to moguće”.
Ona je ocijenila da su, stoga, upozoravajući trendovi retrogradnih procesa u kojima se dovode u pitanje prava žena, LGBT zajednice, te nekih drugih marginalizovanih grupa, kao i porast nacionalizma i populizma.
“Ovi trendovi su u suprotnosti sa suštinskim vrijednostima antifašizma. Zato danas, više nego ikada, moramo čuvati prava i slobode svih građanki i građana i ne dozvoliti da se ono za šta su naši preci ginuli uruši u 21. vijeku”.
SNP: Vlast ‘fingira’ istinske ideje antifašizma
Vukanović je ocijenio da je politički identitet Crne Gore dominantno oblikovan antifašizmom jer je taj politički koncept predstavljao svojevrsnu nadogradnju tolerancije na kojoj se zasnivala knjaževina/kraljevina Crna Gora.
On je naveo da su se fundamentalni principi tradicionalnog crnogorskog društva, koji interes zajednice i poštovanja ljudskih kvaliteta stavljaju ispred separatnih nacionalnih i vjerskih odrednica, uklopili sa antifašističkim principima.
“Znači, antifašizam nije u koliziji sa glavnim naracijama crnogorske istorije i identiteta, a i danas predstavlja primarnu zaštitu građanskog društva kao garanta stabilnosti naše države”.
Marija Blagojević je ocijenila da se bez zadrške može reći da politički identitet Crne Gore velikim dijelom počiva na antifašizmu.
“Nažalost, postoje ali su rijetkost i pojedinci i grupacije koji svojim stavovima pokazuju suprotno, ali, kao što sam već konstatovala, oni su u ubjedljivoj manjini”.
U SNP-u, međutim, ocjenjuju da je politički identitet sadašnje vlasti Crne Gore, “koji ona želi predstaviti kao antifašistički, zapravo fingiranje istinskih ideja antifašizma koje se ogleda u postavljanju Titovog spomenika, ali i bježanju od temeljnih vrijednosti koje je njegova SFRJ baštinila i kojih se stariji sugrađani i danas rado sjećaju”.
“Današnja vlast svakog ko drugačije misli smatra neprijateljem, surovo se obračunava sa predstavnicima Crkve i sa novinarima i ne želi nikakav kompromis sa političkom konkurencijom čak ni u najvažnijim pitanjima”.
( Željka Vučinić )