Otvoren put za podrivanje pravnog poretka EU

Odluka Ustavnog suda Njemačke od prošle nedjelje da zaobiđe odluku Evropskog suda pravde o monetarnoj politici predstavlja jedan od najvećih izazova sa kojima se najviši sud EU ikada suočio, smatraju eksperti.

U saopštenju od petka koje je jedan ekspert EU opisao kao „poziv u pomoć“, Evropski sud pravde je upozorio da je pravni poredak bloka možda ugrožen.

Ursula fon der Lajen, predsjednica Evropske komisije kazala je juče da bi EK zbog odluke suda u Njemačkoj mogla pokrenuti zakonski postupak protiv Berlina.

„Nedavna odluka Ustavnog suda Njemačke stavlja u prvi plan dvije teme Evropske unije: evrosistem i evropski pravni sistem“, navela je ona u jučerašnem saopštenju.

„Mi sada detaljno analiziramo odluku Ustavnog suda Njemačke. Sagledaćemo moguće sljedeće korake, koji mogu uključivati opciju pokretanja sudskog postupka zbog kršenja regulativa“, kazala je ona.

To bi značilo da slučaj protiv Njemačke zbog kršenja zakona EU može biti pokrenut pred Sudom pravde u Luksemburgu koji bi mogao tražiti od Berlina da izmijeni odluku ili će se suočiti sa novčanom kaznom.

Međutim, kako piše „Fajnenšl tajms“ najveća opasnost vreba sa istoka, gdje Varšava i Budimpešta već imaju pravne sporove sa Briselom i vjerovatno će ih ohrabriti prkos njemačkog Ustavnog suda.

Eksperti strahuju da će sudovi u drugim zemljama takođe početi da se obračunavaju sa Evropskim sudom pravde.

„Tehnika koju su Njemci upotrijebili, da budu u poziciji da sude sami sebi, umjesto da slušaju sud u Luksemburgu, opasna je“, kazao je za „Fajnenšl tajms“ Kis Sterk, ugledni holandski sudija i predsjednik Evropske mreže savjeta za pravosuđe, organa koji predstavlja pravosudne savjete širom Evrope.

„Pokušali su da ne unište sistem u Evropi, ali sam skoro potpuno uvjeren da su uspjeli da ga unište“, kazao je Sterk.

Naime, u utorak, Sud u Karslrueu dao je Evropskoj centralnoj banci tri mjeseca da opravda svoj program stimulansa eurozoni ili bi, kako je rečeno u odluci Suda, Bundesbanka mogla da napusti program.

Kao odgovor na odluku Ustavnog suda Njemačke, Evropski sud pravde - koji je prethodno dao zeleno svjetlo za program ECB i Evropska komisija saopštili su da zakon EU ima primat nad nacionalnim regulativama. Oni su, kako prenosi Rojters, dodali da su odluke Evropskog suda pravde obevezujuće za sve sudove u 27 članica bloka.

Migel Maduro, profesor u Školi za transnacionalnu upravu na Institutu Evropskog univerziteta, kazao je za „Fajnenšl tajms“ da iako je u istoriji bilo sukoba između nacionalnih sudova i Evropskog suda pravde, ovo predstavlja do sada nezabilježenu eskalaciju.

„Ovo je otvoreni izazov koji je njemački Ustavni sud uputio Evropskom sudu pravde i zbog toga je toliko rizičan“, kazao je on.

Sukob je odmah u prvi plan izbacio Poljsku i Mađarsku, imajući u vidu njihove postojeće sukobe sa evropskim institucijama. Obje države suočene su sa zakonskim procedurama po članu 7 sporazuma EU, zbog čega bi mogli da izgube glasačka prava kao članice bloka, mada su obećale da će štititi jedna drugu.

Političari iz vladajuće poljske partije Pravo i pravda, koja je često optuživala EU da prevazilazi svoja ovlašćenja tokom petogodišnje borbe oko promjena u poljskom pravosuđu, odmah su ugrabili da pohvale njemačku odluku.

Mateuš Moravjecki, poljski premijer, kazao je za njemački list „Frankfurter algemajne cajtung“ da je odluka suda u Karlsrueu „jedna od najvažnijih“ u istoriji EU i da je utvrđeno da „Evropski sud pravde nema neograničene moći“.

Julija Pržilebska, šefica Ustavnog suda Poljske, kojeg je partija Pravo i pravda praktično neutralisala 2016. godine, takođe je povukla paralale između njemačkog sukoba sa EU u poljskog spora sa Briselom.

„Nacionalni ustavni sudovi su sudovi koji imaju posljednju riječ“, kazala je ona nakon objavljivanja presude.

Sterk strahuje da će poljska vlada sada biti ohrabrena da ignoriše presude Evropskog suda pravde kada su u pitanju njene izmjene pravosuđa, poput naređenja od prošlog mjeseca da suspenduje novu disciplinsku komoru za sudije, za koju Evropski sud pravde smatra da nije nezavisna.

Mađarska vlada na čelu sa premijerom Viktorom Orbanom do sada nije otvoreno prkosila presudama Evropskog suda pravde.

Međutim, Marta Pardavi, kopredsjedavajuća Helsinškog komiteta u Mađarskoj kazala je za „Fajnenšl tajms“ da je presuda Ustavnog suda Njemačke izuzetno značajna.

„Za vlade koje ne žele da poštuju zakon EU, uključujući vladavinu prava i suštinske vrijednosti, ova presuda je nešto što će svakako proučavati kako bi vidjele kako se može upotrijebiti u pravnim pitanjima koja nijesu povezana sa konkretno ovom oblašću“, kazala je ona.

Prvi test odluke iz Karlsruea dogodiće se ove nedjelje kada Evropski sud pravde donese odluku u slučaju protiv mađarskih pravila o dodjeli azila, uključujući zadržavanje tražilaca azila u takozvanim tranzitnim zonama, oblastima na granici, i još jedne odluke kojom se omogućava odbacivanje svakog kandidata koji dolazi iz Srbije.

U preliminarnoj odluci Evropski sud pravde je utvrdio da je zadržavanje migranata u tranzitnim zonama zapravo „pritvaranje“ koje se „mora okarakterisati kao nezakonito“.

Mađarska ministarka pravde Džudit Varga je odgovorila insistirajući na tome da su sve regulative u njihovoj zemlji usklađene sa onima u EU i međunarodnim pravom.

U intervjuu za jedan od vodećih provladinih listova tokom vikenda, Varga je kazala da odluka njemačkog suda predstavlja presedan što se tiče nacionalnog suvereniteta, tvrdeći da je „činjenica da su Evropski sud pravde i Evropska unija preglasani izuzetno značajna“.

Evropska centralna banka i Berlin sada pokušavaju da formilišu reakcije na odluku njemačkog suda. Njemački ministar finansija Olaf Šolc pokušao je u petak da uvjeri svoje evropske kolege, rekavši da će pronaći rješenje koje će omogućiti da Bundesbanka ostane u programu kupovine obveznica, kazale su diplomate za „Fajnenšl tajms“.

Jučerašnje saopštenje Fon der Lajenove naglašava koliko ozbiljno Evropska komisija doživljava ovu prijetnju, ali eksperti upozoravaju da bi pokretanje zakonskog postupka - što bi morala da prihvati cijela Komisija - bilo riskantno imajući u vidu da bi EK išla protiv njemačke vlade, a ne Ustavnog suda, što bi primoralo Berlin da se brani od Brisela.

Mnogim političarima ova situacija djeluje sumorno. „Po mom mišljenju ova presuda pokazuje da smo na duge staze na nestabilnom tlu u Evropskoj uniji“, kazao je Manfred Veber, lider Evropske narodne partije desnog centra u Evropskom parlamentu.

„Superiornost zakona EU je u pitanju, a to je zakon koji održava jedinstveno tržište i pruža investitorima povjerenje da investiraju u sve djelove EU. Političari koji slave ovu odluku treba da budu oprezni oko toga što zapravo priželjkuju“, kazao je Veber za „Fajnenšl tajms“.

( Nada Bogetić )