Gusari, robovi, blago i carski desetak
Boravio je 1662. godine u Baru i Ulcinju, a u svom “Putopisu” živopisno je opisao danas najjužniji crnogorski grad. Napisao je i da garnizon i 700 arnautskih boraca čuvaju grad...
Tako sam ja, siromah, bio u ovom gradu i dok sam ga posmatrao, došlo je iz Pulje sedam fregata sa ratnim plijenom. Od tih sedam fregata plijena, zapovjedniku grada Jusufbegoviću pripalo je 91 hiljada groša carskog desetka i 17 robova“, napisao je Evlija Čelebija u svom čuvenom “Putopisu” iz 17. vijeka.
Tog dana 1662. godine, kada su ulcinjski gusari zarobili 170 robova u vrijeme kandijskog rata između Mletačke republike i njenih saveznika sa jedne i Osmanskog carstva i berberskih zemalja sa druge, Čelebija je bio u Ulcinju.
Zahvaljujući tom ratnom plijenu, naveo je putopisac, Jusuf-beg je isplatio dug koji je imao prema Melek Ahmed Paši...
Evlija je putopis pisao 40 godina (1640-1680) i u njemu su nalaze opisi brojnih mjesta koje je posjetio tokom višedecenijskog putovanja.
“Putopis” se čuva u Istanbulu, u bibliotekama džamije Sulejmanija i Topkapi palate. Uvršten je i u UNESCO Registar zaštite nematerijalne kulturne baštine, poznat i pod nazivom “Registar svjetskog pamćenja”. U svjetskoj književnosti to djelo je prihvaćeno kao najduža i najkompletnija knjiga putovanja...
Dio rukopisa na albanskom jeziku “Vijesti” su dobile od direktora Muzičke škole Jusufa Like.
Turski putopisac u Ulcinj je stigao iz Bara, grada kojeg je prvo posjetio na primorju. Herceg Novi, Kumbor, Risan, Kotor, Tivat i Budvu posjetiće dvije godine kasnije, 1664.
Putopisac o Baru piše da pripada teritoriji skadarskog sandžaka, kao jedan vojvodaluk.
“Ona je ispostava (nijabet) kao jedna od nahija ulcinjskog kadiluka. Ima gradskog dizdara i naoružanu posadu. Sve su to hrabri arnautski junaci, koji sa svojim fregatama neprestano napadaju vilajet Pulju, obale Klore, buntovne mletačke gradove i crnogorske i klimentske hajduke. Oni upadaju među njih i vraćaju se zdravi s plijenom u svoj grad, siti, i nikada ne dolaze praznih šaka“, napisao je Čelebija.
Opisao je da se grad nalazi na obali Jadranskog mora, da je sagrađen od kamena u obliku četvorougaonika i da predstavlja vrlo vješto izgrađenu tvrđavu. U opisu tvrđave, istakao je da se tamo nalaze vojničke kuće, pokrivene ćeremitom i kamenim pločama, ali “da uopšte nemaju bašča“.
Naveo je i da se tu nalazi jedna džamija sultana Ahmeta, mekteb, medresa, jedan mesdžid, žitni ambar, skladište municije, cisterne, impozantni topovi, jedna gradska kapija, gradska muzika i jedan opkop.
Za razliku od Bara, Evlija je Ulcinj opisao mnogo slikovitije i nadahnutije, uprkos nekim greškama i nedorečenostima. Tako, veli, da je Ulcinj osnovao neki Španac, da su ga kasnije, nekom prilikom, zaposjeli svojim đavolstvima Mlečani, koji su 1477/8. godine ključeve grada morali predati Ahmed-paši Hercegovicu, veziru sultana Osvajača, dok su se sami povukil u svoju nesrećnu domovinu. Istoričari su saglasni da ovo kazivanje nije tačno...
Putopisac je dalje napisao da je kasnije sultan Mehmed-han grad kako treba izgradio i upisao ga kao has, domeno skadarskom sandžak-begu.
“Sada je vojvodaluk i kadiluk u rangu od sto pedeset akci“.
Opisujući samu gradsku tvrđavu, Evlija je naveo da se ona nalazi na obali Jadranskog mora i da je sagrađena od klesanog kamena u obliku šestougla.
“Ovo je zaista čvrst grad. Puškarnice, bastioni i prsobrani su jaki. Takođe ima mnogo mazgala. Okružen je sa mnogo kanala i snabdjeven je sa svom potrebnom ratnom opremom. Veoma je lijep grad“, zapisao je Evlija o gradu koji je već tada brojao više od dva milenijuma.
Zapazio je “da su sve kuće gradskog garnizona male i pokrivene kamenim pločicama i da se tu nalaze i ambari za žito, skladišta za oružje i bunari sa vodom“.
“Ima nekoliko jakih topova, nemilosrdnih za neprijatelje. Dizdaraga obično stoji ispred gradske kapije na mjestu zvanom terasa“.
Naveo je da grad čuva, osim gradskog garnizona, i 700 arnautskih boraca za koje kaže da su dobri, odvažni i neumoljivi momci.
“Veći broj vojnika su fregatadžije. Pošto se ovaj grad nalazi na obali mora, u zalivu se nalazi 20 fregata. Ovdje dolaze hrabri momci, Arnauti, iz drugih gradova, ulaze u fregate i pljačkaju, uzimaju sve i pustoše neprijateljsku obalu. Oni se trijumfalno vraćaju u Ulcinj, donoseći i veliko bogatstvo i izabrane robove, te daju Sandžak-begu deseti dio pljačke“.
Nakon Ulcinja, Evlija je ponovo otišao u Skadar, a odatle u kasabu Bušati, gdje je prenoćio kod paše. Pošto mu je predao dug i poklone za Melek Ahmed-pašu, Jusufbegović je bogato častio putopisca.
Siromah Evlija dobio je tri stotine venecijanskih zlatnika, ata, sablju..., a sva njegova pratnja i sluge, kako navodi, po deset zlatnika i po komad čohe i kumasa.
“Sjutradan smo krenuli iz Skadra na put u Istanbul“.
Na kojeg Mehmeda je mislio kada je pisao o džamiji?
Čelebija je napisao da se unutar ulcinjske tvrđave nalazi Mehmed hanova džamija, ali istoričar Adnan Pepić kaže da nije jasno o kom je Mehmed hanu riječ. Pepić tvrdi da je Evlija, ukoliko je mislio na Sultana Mehmeda Fatiha, pogrešno naveo njegovo ime uz džamiju, s obzirom da je Ulcinj osvojen skoro vijek nakon njegove vladavine.
“Moguće je da je jedan od naredna dva sultana po imenu Mehmed mogao izgraditi ovu džamiju koju pominje, jer su oni vladali u periodu od zauzeća Ulcinja do Evlijine posjete - Mehmed III od 1595. do 1603. godine, a Mehmed IV od 1648. do 1687“, naveo je Pepić.
On kaže i da džamiju Mehmed Hana ne pominje ni Bajro Agović u svom djelu “Džamije u Crnoj Gori“.
( Samir Adrović )