Laž i bijeda tranzitologije

Od vremena kada je pao Berlinski zid, ideološka matrica neoliberalne tranzitologije je bila osnovna naracija koja je objašnjavala prelazak zemalja istočne Evrope iz gazdujućeg totalitarnog modela vladavine i planske privrede ka demokratiji i slobodnom tržištu. Centralna teza ove naracije je da kapitalistički društveno-ekonomski sistem kreira uslove za uspostavljanje političke demokratije. Osim političkog i ekonomskog, ovaj proces ima i značajne ideološke, obrazovne i kulturne apekte. Procesi koji su se od tada odvijali u Evropi proizveli su suprotan efekat od obećanog i očekivanog. Nakon inicijalne euforije zbog rušenja betonskog simbola podjela, uslijedilo je favorizovanje totalitarnih formi vladavine, stabilitokratije, hibridnih režima proto-demokratskog tipa, i snažan rast ultradesničarskih, ksenofobnih, ekstremnih nacionalističkih i fašističkih partija i političkih organizacija. Mnoge od ovakvih partija su došle na vlast u državama Balkana i istočne Evrope. Na Balkanu je neoliberalna tranzitologija kreirala zanimljiv ideološki i politički kolaž sa snažnim elementima autoritarnog vladanja, antikomunizma, klasičnog liberalizma, etnonacionalizma, populizama, neoliberalne ekonomske doktrine, rasizma, antisemitizma i fašizma. Svi pomenuti ideološki pravci su prisutni u Crnoj Gori. Predstavnici ovakvih političko-ekonomskih i ideoloških sazvježđa već trideset godina predano rade, između ostalog, i na reviziji moderne istorije regiona. Upotrebna vrijednost specificnog ideološkog modela je primarna u odnosu na uvjerenja i jasno definisana programska opredjeljenja. Jedan od ujedinjujućih elemenata jeste zajednički prezir prema procesu istinske demokratizacije, jer taj proces neminovno dovodi u pitanje legitimnost vlasti elita koje vode državu i funkcionalnost, odnosno, održivost političko-ekonomskog stanja koje te elite kreiraju. Antikomunizam ima posebno mjesto u ovoj hijerarhiji korisnih političkih alatki. Za relativno nove političke i ideološke multi-praktike u Crnoj Gori i na Balkanu, antikomunizam je prvenstveno politički mehanizam kojim se koriste u naporu da osvoje vlast. Jedna od popularnijih tehnika koju savremeni revizionisti koriste je izjednačavanje ideoloških modela koji stoje u međusobnoj suprotnosti, kako bi se relativizovale, ili potpuno sakrile, loše strane sistema koji oni trenutno zagovaraju. To je suština agresivnog prezentiranja teze o “jednakosti nasilja” i izjednačavanja fašizma i antifašizma. U balkanskim situacijama se radi o izjednačavanju antifašističkog partizanskog pokreta sa kolaboracionistima kakvi su bili četnici i ustaše. Mise posvećene Blajburgu i Kočevskom Rogu, kojima se slavi zločinačka ideologija, i rehabilitacija Draže Mihailovića kao tobožnjeg “prvog gerilca” u okupiranoj Evropi, kao i glorifikovanje zločinaca, profašista i antisemita kakvi su bili Ante Pavelić, Jure Francetić, Nikolaj Velimirović, Momčilo Đujić, Pavle Đurišić, su postali dio naše svakodnevice. Ustaški pozdrav “Za dom spremni” se tretira kao tradicionalni hrvatski pozdrav, a dobili smo i kategoriju “ravnogorskih partizana”. Za ovo ideološki inducirano nametanje laži se najčešće koristi univerzalna pomiriteljska moć termina “žrtva.” Podvodeći sve kolaboracioniste iz Drugog svjetskog rata pod taj termin, kontekst i specificni razlozi koji su doveli do njihovog stradanja se potpuno marginalizuju, a istina o njihovim zločinima se krije. Činjenica je da antikomunizam ne vodi računa o istorijskom kontekstu. Njegov cilj je da opravda trenutni politički napor za osvajanje vlasti. Nije na odmet podsjetiti da savremeno političko rabljenje termina “žrtva” u kontekstu ratova 1990-ih ima isti marginalizujući efekat - sakrivanje istine zarad budućeg “suživota” i promivisanje zaborava kao vrline. Sjetimo se spomen-ploča, spomeničkih kompleksa i političkih govora kojima se odaje poštovanje “svim žrtvama ratova 1990-ih”. U ovom procesu dehumanizacije žrtava, ubice ostaju bezimene, a revizionisti dobijaju novi podstrek da dovedu u pitanje počinjene zločine, ili da ih sasvim negiraju. Oni sa viškom ega, nedostatkom znanja i neadekvatnom političkom imaginacijom tvrde da ovakav istorijski revizionizam predstavlja “iskren” napor i “jedini” ispravan put ka otkrivanju “potpune” istine kako bi se ostvarilo “konačno” pomirenje zakrvljenih segmenata stanovništva. Crnogorska i balkanska dešavanja su mali, ali integralni, dio šireg konteksta čiji istorijski luk direktno seže u prošlost do intelekualaca i ideologa fašizma i nacizma. Lokalni karakteri i epikom nadahnuta politička retorika crnogorskih i regionalnih političara ne mogu od analitičkog pogleda zakloniti taj istorijski luk. Teza o “jednakosti nasilja” ima korijene u radovima simpatizera nacizma, kakvi su, pored ostalih, bili Martin Heidegger, Karl Schmidt, Ludwig von Mises, Wilhelm Ropke, Erns Nolte. U balkanskom okviru su to bili Stevan Moljević, Milan Stojadinović, Dimitrije Ljotić, Ante Pavelić, Eugen Kvaternik, i drugi. Heidegger je upoređivao sovjetsko protjerivanje Njemaca sa istoka sa nacističkom politikom holokausta, dok se Schmidt žalio da fokusiranje na zločine Trećeg Rajha ignoriše “genocid” koji su zapadni saveznici počinili nad njemačkim birokratama pred kraj ratnih operacija. U ovu tezu, odnosno, revizionističku interpretaciju moderne istorije, uklapaju se i tvrdnje da su nacistički logori bili logičan odgovor na “azijatsko varvarstvo” boljševika i na sovjetski Gulag. Želja da pokaže da je rasno motivisni genocid koji su nacisti počinili bio njihov odgovor na genocid koji su počinili boljševici se racionalizuje naglaskom na učešće Jevreja u ruskim i centralno-evropskim komunističkim partijama i pokretima. Konačni rezultat je diskreditovanje antifašističkih pokreta kroz predstavljanje fašizma i nacizma kao kopija istinskog monstruma: boljševizma. Antikomunizam koji ili vlada ili je dio političke opozicije širom Evrope i Balkana, nije samo još jedna u nizu kritika istorijskog iskustva socijalističkih država i društava. Ovaj ideološki model se bazira na diskreditovanju koncepta revolucije kao emancipatorskog projekta u ime demokratske i socijalno pravedne budućnosti. To nije samo kritika Oktobarske revolucije koju antikomunisti predstavljaju kao logičan izvor staljinizma. Fokus na zločine kontrarevolucionarnih staljinističkih procesa ima za cilj da diskredituje svrhu revolucije. Savremena manifestacija antikomunizma u okvirima neoliberalnog političko-ekonomskog sistema u kojem živimo je takođe kritika i Francuske revolucije kao izvorišta našeg razumijevanja samog čina revolucije: promjene u ime ostvarivanja socijalne opravde i jednakosti. U konačnoj analizi, radi se napadu na revolucionalni napor siromašnih slojeva stanovništva. Ovo je tačka u kojoj se, u Crnoj Gori i u regionu, dotiču ideološki radikalizam, politička rigidnost opozicije, autoritarne tendencije partija na vlasti, i njihova zajednička laž o želji da se obespravljenim i obezglašenim segmentima stanovništva obezbijedi govornica sa koje mogu da artikulišu svoje frustracije i zahtjeve.

( dr Srđa Pavlović )