Pružiš ruku i ubereš zvijezde
Do Soko grada, na sastavcima Pive i Tare, srednjovjekovne tvrđave herceg Stefana, stiže se preko imanja Đorđija Živkovića, ali ga mnogi gledaju iz podnožja zbog nepristupačnog terena
Nad sastavcima Pive i Tare, na uzvišenju čiji vrh je na 927 metara nadmorske visine, iznad Šćepan Polja, nalazio se srednjovjekovni Soko grad gdje su stolovali vojvoda Sandalj Hranić i njegov sinovac, herceg Stefan (Stjepan) Vukčić Kosača. Obren Blagojević je zapisao da je Soko grad bio ljetnja rezidencija Sandalja Hranića i da je “pod Sokolom na Šćepan Polju” izdao dvije povelje Dubrovčanima - u junu 1419. i u maju godinu kasnije.
Iako se Soko grad u sačuvanim izvorima prvi put pominje u pomenutim poveljama, izvjesno je da je postojao i ranije, vjerovatno krajem XIV vijeka.
Grad koga samo stepenica dijeli do neba, herceg Stefan je naslijedio od strica i po njemu je koristio titulu “od Sokola”. Do njegovog podnožja vode uredno postavljeni putokazi, veoma korisne informativne table, ali i kilometar makadama koga je najbolje preći terencem, ili pješke. Da bi došli do ostataka grada koji je u srednjem vijeku bio najvažnije prestolno mjesto porodice Vuković-Hranić, morate proći preko imanja porodice Živković i onda neprohodnom stazom, obraslom trnjem i šipražjem, sa velikom vjerovatnoćom da će vam neki gmizavac prepriječiti put, pravo put neba.
Kako je ekipi “Vijesti” kazao ljubazni domaćin Đorđije Živković, Soko grad oni koji dođu da ga “osvoje” uglavnom gledaju iz podnožja.
Rijetki, koji moraju biti izuzetno spretni, poput fotoreportera “Vijesti”, usude se da se popnu na vrh.
“Za Soko grad znam od kada znam za sebe. Kada se popneš gore, čini ti se da je čitav svijet tvoj. Grad je pravljen od siga iz Grubačkih kuća. Bio je ljetnja rezidencija herceg Stefana i zbog geografskog položaja jedan od najutvrđenijih njegovih gradova”, priča Živković koji je, između ostalih poslova, nekoliko godina predavao srpskohrvatski jezik, mada se sa istorijom intezivno “druži”.
I dok priča kako su on i brat Božidar-Džigi, književnik i pokretač književnih susreta “Tara bez granica”, koji je preminuo prije četiri godine, osvajali Soko grad, pominje i omladinu koju je “spasio” jer im nije dozvolio da u boroletama pokušaju da krenu u pohod na vrh brda na kome se nalaze ostaci grada Stefana Vukčića Kosače koji je preminuo na današnji dan prije 554 godine, nosio titulu hercega Svetog Save i bio osnivač vojvodstva Svetog Save, kasnije, po njegovoj tituli, nazvanog Hercegovina.
Skoro vertikalne stijene činile su prirodnu odbranu gradu, a na strmom uzvišenju bio je zamak sa dvorom. Vidljivi su, iako zarasli u korov, ostaci bedema, kula, cisterne i dvije uklesane kamene klupe (stolice).
“U stolicu koja se nalazi sa desne strane udario je grom, tako da se i sada vidi taj odlomljeni dio. Našao sam podatak da je herceg Stefan imao ovdje svoje pozorište i da je predstave držao u Dubrovniku, na Stradunu. Nažalost, grad je neistražen i trebalo bi uložiti sredstva kako za njegovo istraživanje, tako i za asfaltiranje kilometar puta od manastira Zagrađa do njega, kao i čišćenje staze koja vodi do vrha grada. Ovo mjesto bi se moglo valorizovati, samo treba uložiti u njega. Često ljudi dolaze u namjeri da ga obiđu, ali do njega se ne može stići. Pitaju o istoriji grada i onima koji pitaju i hoće da slušaju pričam to što znam. Malo istorije, malo legendi, jer u svakoj istoriji ima legende, a u svakoj legendi ima istorije. Više bih prihvatio legende iako to nije mjerodavno, ali istoričari pišu istoriju kako njima odgovara. Ne treba zaboraviti i da istoriju pišu pobjednici”, kaže čovjek koji od 1996. godine živi između Ćepala, imanja Živkovića podno Soko grada, i Toronta.
Priča da je od 1996. godine u Pivu dolazio 76 puta, a razlog obrazlaže konstatacijom da treba živjeti “gdje je ljepše, a ne gdje je bolje, jer ljepše duže traje”.
“Što je čovjek od kuće dalje, sve je njoj bliži. Zadnjih pet-šest godina svaka dva mjeseca idem tamo-ovamo”.
Pošto je na porodičnom imanju, koje se nalazi na fantastičnom mjestu, napravio pravi mali raj na zemlji, nije ni čudo što ga starevina toliko vuče k’ sebi.
Pričao je o istoriji dinastije Kosače, o legendama koje toliko voli, ali i o svojoj porodici, o đedu koji se odazvao proglasu kralja Nikole i otišao na Skadar, o ocu koji je bio vojno lice, o bratu književniku, o jednoj Bosanki kojoj je rekao da dolazi iz mjesta gdje kada se popneš na brdo - samo pružiš ruku i “ubereš” zvijezde. Povjerovala mu je, a kasnije se i sama uvjerila u istinitost njegovih riječi. Njih dvoje zajedno “beru” zvijezde duže od tri decenije, a “zvijezde”na koje su posebno ponosni su sinovi Vladimir i Nikola i unuka Valerija.
“Šćepan Polje je u srednjem vijeku imalo 12 hiljada stanovnika. Odavde gledaš Pivu i Taru, a kada se popneš na Soko grad - vide se sastavci. Ima milion mjesta ljepših od ovog, ali meni je ovo najljepše. Odem u Toronto i ljudi me pitaju koliko ostajem. Već me doživljavaju kao nekoga ko se vratio kući”, kaže nesuđeni glumac.
Priča da je namjeravao da upiše glumu, ali je završio srpskohrvatski jezik i jugoslovensku književnost. Zato je u Torontu, sa prijateljem, prije 17 godina otvorio amatersko pozorište i igrao u skoro 170 predstava.
Crkva i manastir kao zadužbine
Vojvoda Sandalj Hranić i herceg Stefan Vukčić Kosača sagradili su dvije zadužbine - prvi crkvu Svetog Stefana, tzv, Šćepanicu, na Šćepan Polju, a drugi manastir na Zagrađu. Obojica su u svojim zadužbinama sagradili za sebe grobnicu - vojvoda je sahranjen ispod stećaka u svojoj Šćepanici, dok herceg Stefan nije.
Manastir je izgrađen u prvoj polovini XV vijeka, iznad sastavaka rijeka Pive i Tare, a crkva manastira Zagrađe posvećena je rođenju Svetog Jovana Krstitelja. Vjekovima je bio gotovo u ruševinama, da bi njegova obnova počela 1998. godine, a u septembru prošle godine osveštan je hercegov hram. Obnovljena je crkva, uređen je manastirski krug, izgrađeni su zidovi kapija, podzide, zvonici, konak, ali i atraktivni vidikovac sa durbinom modela koji se koristi u pariskoj kuli. U ovom manastiru je smještena i ikonopisačka radionica. Asfaltiran je put do manastira. Za njegov današnji izgled posebno je zaslužan iguman arhimandrit Lazar (Stojković) koji je sve što bi zaradio kao freskopisac uložio u obnovu manastira, ugrađujući pritom u tu svetinju i sopstveni život. Unutrašnjost hercegove crkve krasi zadivljujući freskopis, koji je oslikao upravo iguman Lazar.
Kamene spavače štiti UNESCO
Šumski put, dug oko 200 metara, od kuće Živkovića vodi do nekropole Grčko groblje, gdje se nalazi 16 stećaka koji su ušli na listu Svjetske baštine UNESCO.
Ti kameni spavači su većinom neukrašeni, izrađeni od lokalnog kamena, a ističe se grob Petka krstjanina, isklesan od tvrdog bjeličastog pješčara, podignut u periodu od 1435. do 1448. godine, koji sadrži epigrafski natpis uklesan na sjevernoj i istočnoj strani. Natpisi su slabo vidljivi, a stećak je prekriven mahovinom. Duži natpis glasi: “Evo postavih beleg za života: a čekah smrt u Sokolu a u miloga g(ospodin)a vojvode Stjepana koji me pošteno hranjaše: a Bog negovu dušu (u)sahnuvšem jer s(a)m i ja Petko krstjanin”, dok na drugoj strani nadgrobnika stoji: “Bože, ja Petko krstjanin, (pri-) mi dušu moju. Braćo i družino molim vas ne gazite mimoidući, jer sam ja bio kao i vi a vi ćete biti kao i ja smrtni”.
Pretpostavlja se da je Petko živio na dvoru, u Soko gradu, bio čovjek od povjerenja vojvode Stefana Vukčića Kosače. U gradu je dočekao prirodnu smrt i sahranjen je u sokolskom podgrađu.
Park prirode “Piva” radiće na valorizaciji
Park prirode “Piva” od početka svoga postojanja lokaciju Soko grada smatra izuzetno vrijednom, kako u kulturno istorijskom tako i u turističkom smislu, istakao je direktor Slobodan Delić.
“Kako smo ove godine dobili sredstva kroz projekat koji finansira Ministarstvo kulture, preduzećemo niz aktivnosti na uređenju prostora gdje je bio Soko grad i njegove turističke valorizacije”, kazao je on “Vijestima”.
Galerija
( Svetlana Mandić )