Juriš na Orjen

Dok privatni preduzetnici, koji su se u ovom tranzicionom periodu “snašli”, nasipaju i betoniraju morsku obalu, prilagođavajući je svojim preurbanizovanim apartmanima izgrađenim na obali u planinskom zaleđu se dešavaju čudne stvari.

Širenje obale odnosi se isključivo na račun morskog akvatorijuma Bokokotorskog zaliva koji se opasno smanjuje uz katastrofalne posljedice po živi svijet u moru. Sve te betonske skalamerije i pješčane plaže napravljene od tucanika iz okolnih kamenoloma definitivno ubijaju sav živi svijet u podmorju. Zbog profita i sitnih uživanja pojedinaca uništava se perspektiva čitavog zaliva, naročito hercegnovske rivijere koja već sad podsjeća na Budvu i preurbanizovane Rafailoviće. Sva brda iznad Herceg Novog kao i u ostalom dijelu Boke, pretrpana su kućama pa ta naselja sve više liče na brazilske favele. Generacije koje dolaze poslije nas, pamtiće nas, a naročito urbaniste, po ovim haotičnim “urbanističkim ukrasima” koje će oni morati sigurno da ruše. Sada dolazimo do teme ove kolumne, to jest činjenice, da sva ta ogromna količina građevinskog materijala koja je utrošena za izgradnju: marina, turističkih objekata, betoniranja i nasipanja plaza dolazi iz Regionalnog parka prirode Orjen.

Prelijepa i moćna planina Orjen, sa krivošijske strane predstavlja bafer zonu (zonu preventivne zaštite) kotorske opštine koja je pod zaštitom UNESCO-a. Dio Orjena koji pripada hercegnovskoj opštini, predstavlja regionalni park prirode.

Orjen je planina koju su izuzetno cijenili austrugarski okupatori, koji su za svog princa Rudolfa napravili pješačku stazu do najvišeg vrha ove planine kao veliki broj planinskih staza ,saobraćajnica i objekata koji nikad nijesu turistički valorizovani.

A šta smo mi za razliku od “mrskih nepriatelja” napravili ili namjeravamo da napravimo od ove moćne planine:

- Na obroncima Orjena imamo pet aktivnih kamenoloma, tri u hercegnovskoj i dva u kotorskoj opštini, kao još jedan djelimično ugašen na Podima iznad Herceg Novog, koji predstavlja pravu ranu prirodi i prvi je ružni utisak koji ugledaju turisti prilikom svakog ulaska brodova u Boku Kotorsku. On zauzima prostor površine od 30 hektara koji bi trebalo rekultivisati. Uprkos mnogim obećanjima najodgovornijih urbanista Herceg Novog, da će ovaj kamenolom biti rekultivisan, to se nije desilo. On je aktiviran prilikom izgradnje lukobrana marine turističkog naselja Lazaret u Meljinama. Marina je dobila saglasnost od JPMD iz Budve iako nikad nije urađen elaborat procjene uticaja na životnu sredinu.

- Od ostalih “ukrasa” Orjena trenutno imamo višedecenijsko aktivno gradsko smetlište Tisove grede na Ublima, koje zagađuje sve podzemne vode od Zelenike do Morinja. Osim podzemnih voda, ovo smetlište zagađuje i čisti planinski vazduh jer često na njemu gore automobilaske gume, plastika i oslobođeni gasovi iz smetlišta.

- Pored ovog smetlišta, u netaknutoj prirodi pored lokacije Duboki do, formirana je deponija istrošenih automobilskih guma na kojoj se već nalazi 90 tona guma.

- Planinarske staze izgrađene u doba Austrougarske monarhije koje su zavedene u republički popis staza, a naročito one koje se nalaze blizu kolskih puteva, zatrpane su građevinskim otpadom, koji prateći intezivni ritam izgradnje na obali postaje sve učestaliji. Ove pješačke staze rado koriste pacijenti iz skandinavskih zemalja koji borave u Institutu “Dr Simo Milošević” u Igalu.

- Sa druge kotorske strane već je napadnuta lokacija Ledenice gdje se intezivno deponuje komunalni i građevinski otpad iz kotorske opštine.

- Kao vrhunac ekološkog planiranja, u ekološkoj državi Crnoj Gori su dvije buduće sanitarne deponije, koje se planiraju za Opštinu Herceg Novi (lokacija Duboki do) i Kotor ( lokacija Cerovik ) i to ponovo na Orjenu na 1.000 m nadmorske visine na području sa najviše padavina u Evropi. Procjedne vode sa tih budućih deponija, koje se na toj visini neće moći prečistiti, sem podzemnih voda će zagađivati i morski akvatorijum.

- Najčudnije od svega je postojanje pet aktivnih i jedan ugašeni kamenolom na Orjenu.

Kamen je sirovina koju možemo svrstati u neobnovljiva prirodna bogatstva koja su izuzetno važna u graditeljstvu. Svi kamenolomi poslije zatvaranja su prostori izgubljene vrijednosti. Rekultivacija pejzaža kamenoloma (vraćanje prirodi oduzetog) je skup postupak. Kod svih kamenoloma, zbog promjene konfiguracije terena, dolazi do trajne promjene - mijenja se njegova izvorna i prepoznatljiva slika.

U slučaju planine Orjen, očigledno je, da se ne može spriječiti uništavanje prirode i da je u ekološkoj državi jedini cilj ekonomski interes i maksimalizacija profita za sve strukture vlasti. Sav ekonomski dobitak od proizvodnje i prodaje kamenih proizvoda ne može pokriti trajnu štetu učinjenu prirodi Orjena. Formiranje kamenoloma na Orjenu razorno djeluje na reljef, biljni i životinjski svijet. Umjesto izvorne prepoznatljive slike pejzaža, imamo prazna udubljenja, ogoljele padine i gomile jalovine. Poslije završetka eksploatacije prostor kamenoloma biće trajno izmijenjen u negativnom pogledu, bez flore i faune.

Biološka rekultivacija ogoljelih i devastiranih padina svakog pojedinačnog kamenoloma, zahtijeva detaljno planiranje, uzimajući u obzir sve prirodne elemente konkretnog područja: zemljište, klimu, vegetaciju i pejzaž. Zato se ovakvi brdski kamenolomi moraju početi ozelenjavati tokom eksploatacije, u početku samo okolinu aktuelnog kopa, da bi kasnije u završnoj fazi cjelokupni prostor kamenoloma bio uređen u jedan funkcionalni pejzažni prostor, koji će se uklopiti u prirodni krajolik.

Mi u Crnoj Gori, se veoma neodgovorno odnosimo prema našem “kamenom moru” kao jedinstvenom reliktu prirode, koji oduševljava mnoge turiste, jednako kao naše pjeskovite i stjenovite plaže, sve dok ih mi ne “uljepšamo” betonom (zbog plastičnih ležaljki i otvorenog šanka).

Cilj ove kolumne je bio da pokuša da ukaže na uzročno-posljedične veze između aktivnosti na morskoj obali planinskog zaleđa Orjena. Cijenu će najviše platiti planina Orjen, kao žrtva pohlepe investitora, čija je jedina deviza: iskoristi, prodaj i nestani.

Autor je viši naučni saradnik Instituta “Dr Simo Milošević”, Igalo

( Dr sci. Ljubomir Radojičić )