Biološka okupacija Crne Gore

Širenjem ambrozije u Crnoj Gori enormno se povećao broj ljudi koji dobijaju alergije, unošenjem “kineza” u Skadarsko jezero drastično se smanjio broj “domaćih” riba, dok je mungos skoro istrijebio zmije i glodare u dijelovima Bokokotorskog zaliva... To su samo su neke posljedice unosa stranih, invazivnih vrsta, koje Crnoj Gori nanose ogromnu ekološku i ekonomsku štetu i utiču na zdravlje ljudi.

Podatak da EU na godišnjem nivou ima oko 12 milijardi eura štete zbog invanzivnih vrsta dovoljno govori o veličini tog problema.

“To mogu biti različite vrste biljaka, životinja i mikroorganizama. Kada dođu u staništa u kojima do tada nijesu živjele, te vrste postaju agresivne za već postojeće lokalne vrste i istiskuju ih. One zauzimaju prostor, umanjuju hranu i prenose bolesti na lokalne vrste koje na njih nijesu otporne”, pojasnio je Vuk Iković iz Crnogorskog društva ekologa (CDE).

Kao primjer ekonomskog gubitka, on je naveo unošenje kineza u Skadarsko jezero, koji je zauzeo dio staništa lokalnih vrsta riba i doveo do smanjenja njihove brojnosti, čime Crna Gora ima štetu koja se može procijeniti u milionima eura.

Iković navodi da su od biljaka najčešće invazivne vrste alga tumor mediterana koja živi u Jadranskom moru, zatim ambrozija, bagremac, pajasen ili kiselo drvo, dudovac i nekoliko vrsta trava, a od životinjskih tigrasti komarac, plavi rak, nekoliko vrsta školjki, azijske bubamare, kinez, kalifornijska pastrmka, crvenouha kornjača i mungos.

“Najinvazivnije vrste su alga tumor mediterana, koja zauzima prostor u kojem živi posidonia i lokalne vrste algi i mungosi koji su istisnuli zmije i zauzimaju prostor lokalnim vrstama glodara”, kazao je Iković. On je pojasnio da invazivne vrste većinom unose ljudi, dok ih ljubitelji akvarijuma i vlasnici kućnih ljubimaca često žele osloboditi pa ih puštaju u okolne potoke, rijeke, jezera i mora. To je “je crvenouha kornjača, koja potiče iz južnog dijela Sjeverne Amerike, dospjela u staništa primorja”, kazao je Iković.

Uvozom različitih biljaka uvoze se, kao “slijepi putnici” i mnogi insekti.

“Uvozom novih sorti palmi uvezen je i palmin surlaš koji je zarazio i ubio stotinu godina stare palme na primorju, zbog čega je samo Opština Tivat izdvojila 100.000 eura za nove sadnice. U okolini Bokokotorskog zaliva prava je rijetkost sresti se sa zmijom, zato što je unesen mungos koji nema svog prirodnog neprijatelja, a za kojeg mediteranske zmije nemaju razvijen odbrambeni mehanizam. Zbog gotovo potpune istrijebljenosti populacije zmija sada se pretežno hrani glodarima, pticama i jajima kornjača”, pojasnio je Iković.

Iako naučnici upozoravaju na ove probleme, u Crnoj Gori još nema strategije borbe protiv invazivnih vrsta. Izuzetak je samo monitoring izuzetno alergene i štetne ambrozije i tigrastog komarca. Zakonom o zaštiti prirode šturo se navodi da je zabranjeno unošenje stranih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva i njihovih uzgojenih primjeraka u ekosisteme u kojima prirodno nisu nastanjene. Do kraja ove godine najavljeno je i donošenje Zakona o invazivnim vrstama.

U vodi najveća opasnost pastrmka, na suvom pajasen

Dok je u vodi najopasnija strana vrsta kalifornijska pastrmka, na suvom postoji 51 biljna vrsta koja se smatra invazivnom. Ambrozija je počela da se prati 2012. po nalogu fitosanitame službe. To je biljka sa izuzetno alergenim polenom, koji izaziva kasno ljetnju i jesenju polensku groznicu. Porijeklom je iz Sjeverne Amerike, u Evropu je dospjela u 19. vijeku, a u Crnoj Gori je zabilježena tek početkom 2000. Do sada je evidentirana na području Bara, Boke, Podgorice, Danilovgrada, Nikšića, Kolašina, Bijelog Polja i Berana. Najinvazivnija biljna vrsta u svijetu, koja je dospjela i na crnogorsko tlo, je pajasen ili kiselo drvo. Vodi porijekli iz Kine. Donesen u Evropu 1751, najprije je zasađen u botaničkoj bašti u Čelsiju (London), odakle je poslat širom Evrope. Pajasen raste veoma brzo i širi se nemilice, te tako potiskuje autohtone vrste. Osim toga, toksini iz listova i izlučevine iz korijena otežavaju rast većem broju drugih biljnih vrsta, a zbog rijetkog rasporeda grana onemogućava gniježđenje ptica.

Mitrović: Izgorjele šume zauzela breza

Predsjednik Ekološkog duštva „Breznica“ Milorad Mitrović kazao je da su, zbog neznanja, invazivne vrste okupirale opožarenu i posječenu šumu.

„Pored problema što se na velikom broju površina, izgorjelih u posljednjih pet-šest godina uopšte ne sadi novo drveće, te površine napadaju i invazivne vrste i biljaka i životinja, prvenstveno breza i jova. Imamo čitave komplekse gdje je breza zahvatila nekadašnje šume i ona se izuzetno brzo širi. Opožarene površine treba zasaditi sa vrstama koje su već bile, uglavnom bukvom, hrastom ili grabom, a ne borom kako je to uibičajeno i kako to radi Uprava za šume“, ocijenio je Mitrović.

( Dejan Peruničić )