Oksimoron

Sjeća li se danas još neko “antibirokratske revolucije” iz 1988. godine, dosta mlađe sestre Podgoričke skupštine i da li je iko sabrao štete i zla koje je ta prevara nanijela Crnoj Gori i Jugoslaviji? Nije, niti može.

Navodni razlog za AB revoluciju bio je prekomjerna birokratija (otuda i naziv), tj. da je broj pisara-činovnika pregolem teret za nejaka radnička pleća, da je radnička klasa obespravljena, da je vlast otuđena od naroda... sve pod parolom „hoćemo promjene“. I dobili smo ih. Birokratija (u bukvalnom prevodu vladavina kancelarije, a u slobodnijem „institucije sistema“), koja sama po sebi i ne mora da znači ništa loše, ako primjenjuje zakone koji su usvojeni, a ne naređeni, je urušena. Dobili smo nešto mnogo gore.

Broj stanovnika u državi Crnoj Gori danas je skoro isti kao i 1988. godine, što je porazan podatak imajući u vidu i broj nevoljnika koji su ovdje prebjegli od neke još veće nevolje. To znači da za servisiranje ove države ne bi trebalo da bude više činovnika nego onda. Ali nije tako, sada ih je mnogo više. Država je, po jednoj od definicija, organizacija koja ima monopol vlasti u određenoj društvenoj zajednici... koja u klasnom društvu zastupa, prvenstveno, interese vladajuće klase, a CG je “ klasirana” na grupu bogatih-svemoćnih i ogromnu većinu siromašnih, a između ne ostaje skoro ništa.

Koliko je danas u CG divizija zaposlenih administrativaca u Skupštini, Vladi, ministarstvima, sekretarijatima, upravama, agencijama, nacionalnim parkovima, lokalnim samoupravama i javnim preduzećima, koliko stotina hektara kancelarija koriste, koliko hiljada stanova su “zakučili”, koliko ergela konjskih snaga voze, koliko...? Kao da niko ne zna, a niko neće da kaže. Sve im prosto bilo, samo da svoj posao obavljaju kako treba, i na državnom nivou, i po opštinama.

Monopol vlasti, i formalno i faktički je na državnom nivou, s tim što se Skupština CG, da bi ublažila svoju “parlamentarnu diktaturu”, odrekla ustavne funkcije najvišeg organa vlasti, postala servis tuđih naloga, a samim tim i izgubila kontrolnu funkciju. Primijetili su to, napokon, i naši vanjski vaspitači, pa su kod davanja opisnih ocjena počeli da koriste neke rjeđe pridjeve, kao: hibridan, autokratski, korumpiran, kriminalan... i sve tako riječi kojih nema u “Primjerima čojstva i junaštva”. Epilog je da smo danas mnogo, mnogo dalje od EU nego što smo bili na samrti Jugoslavije prije 30 godina.

Ustavom CG, opštinama se jemči samostalnost u vršenju svojih nadležnosti, svojinska ovlašćenja i finansiranje. Međutim, opštinama je oduzeto pravo svojine na cjelokupnoj imovini, kontradiktornim istoimenim zakonom, sa pobrkanim pojmovima “imovina” “svojina” i “raspolaganje”, jer ima slučajeva da jedan subjekt ima imovinu u svojini, kojom drugi raspolaže. Privreda, zdravstvo, prosvjeta, lučki prostor, morsko dobro, nacionalni parkovi, vode, šume, planine i pećine, nafta, gas, putevi, željeznica, brodovi, avioni, elektroenergetski objekti, telefonija, pošta, glavni vodovod... su van domena i rasprave u opštinskom parlamentu. A traži se usvajanje strateških planova razvoja opština. Plan čega i kako kada o najbitnijim pitanjima ne odlučuju, niti se što pitaju?

Mnogim odlukama opština prethodi obavezna saglasnost ili mišljenje Vlade ili nekog ministarstva. Pa i to malo ustupljenih ovlašćenja, prije odlučivanja mora biti odobreno od partijskih moćnika koji nadziru njihov rad, po načelu “svaka tica ima svoga kopca”. Skupštine opština su prilika da se saopšte već donijete odluke, a ostalo je uhodana formalnost. Izuzeci su incident, sa neprijatnim posljedicama za neposlušne.

Opštinama je suštinski oduzeto pravo planiranja prostora i kontrole izgradnje objekata, “velikodušno” ostavljeno “pravo” da, o svom trošku, moraju komunalno da opreme građevinsko zemljište, a naknadu za to zemljište ne plaćaju investitori objekata od tzv. opšteg interesa. Opštine i ne učestvuju u donošenju tih Vladinih odluka kojima se odabranima (čitaj privilegovanima) potvrđuje status spasioca Crne Gore, mada bi one, valjda, najbolje trebalo da znaju interese građana i prioritete. Riječ je o stotinama miliona eura opštinskoga novca, koji se poklanja, a o kome odlučuje neko drugi. Znači, u Crnoj Gori je pojam „lokalna samouprava“ oksimoron, paradoks, u praksi nespojivo, nešto kao „okupacija iznutra“.

Obim poslova u lokalnim samoupravama omeđen je njihovim ovlašćenjima i odgovornostima, koja su mala, neuporedivo manja nego 1988. godine. Međutim, broj zaposlenih u opštinskim organima danas je mnogo veći nego prije 30 godina i ne zavisi mnogo od toga koja partija je na vlasti. Budva je opština koja je više puta prelazila „iz ruke u ruku“, ali to je manji razlog što je broj zaposlenih u lokalnoj upravi za to vrijeme porastao za više od četiri puta (sada ih je 321 stalno zaposlenih i 150 po ugovoru) i deset puta ih je više nego što je evropski standard. Pride, tu je i oko 800 zaposlenih u ustanovama i preduzećima čiji je osnivač opština. Administracija je zlatni rudnik partija na vlasti, sigurno radno mjesto za siguran glas ili kako se to već množi u praksi. Nije Budva bitno drugačija od ostalih opština, ni po ovom ni po drugim pitanjima, samo što je sada aktuelna iz razloga koji najbolje potvrđuju karakter crnogorske vlasti.

Svaka vlast želi još više vlasti, i neće da je ni sa kim dijeli, pa i ova naša. Zato nema Zakona o Vladi i ministarstvima, a Zakon o lokalnoj samoupravi mijenja se svake godine. Vlast jeste autoritarna, ali to zahtijevanje slijepe poslušnosti pokriveno je zakonima i uobičajenom praksom. Neposlušni, a koji misle svojom glavom, nepoželjni su na svim nivoima gdje se odluke donose.

Evropska povelja o lokalnoj samoupravi, koju je CG potvrdila posebnim zakonom iz 2008. godine, zasnovana je na premisama koje „podrazumijevaju postojanje lokalnih vlasti, sa demokratski konstituisanim organima za donošenje odluka i visokim stepenom autonomije u pogledu njihove odgovornosti, načinima i sredstvima putem kojih se ove odgovornosti izvršavaju, kao i resurse potrebne za njihovo ostvarenje“... “lokalne vlasti sa stvarnim odgovornostima mogu obezbijediti upravu koja je efikasna i bliska građanima na načelima demokratije i decentralizacije vlasti“.

„Vlast se treba oblikovati tako da se višem nivou prepušta samo ono što se ne može riješiti na nižem... Sve treba graditi od dna, a ne od vrha prema dolje... Ljudima treba omogućiti da preuzmu odgovornost, ali im za to treba osigurati prava“ (Ante Marković).

Promjena načina upravljanja Crnom Gorom je neminovnost, a reorganizacija Države je prva pretpostavka svake promjene. Neke stvari, prosto, treba da se urade, ne da bi se dopali Evropi, nego da pokažemo da tamo pripadamo. A to što treba neće, niti može uraditi niko umjesto nas koji ovdje živimo. Marks nam je davno poručio: „Svaki narod ima onakvu političku vlast kakvu zaslužuje“.

( Miloš Šušter )