Pacijent pod opštom anestezijom se može sjećati detalja operacije

Riječ “anestezija“ je grčkog porijekla i znači neosjetljivost. Opšta anestezija predstavlja stanje reverzibilne, gotovo potpune neosjetljivosti pacijenta čije su karakteristike: san, analgezija (odsustvo bola), mišićna relaksacija i gubitak refleksa.

Opšta anestezija može biti izazvana udisanjem anestetika (inhalacijom), intravenskim anesteticima, te kombinacijom više anestetika i tehnika. Još od pronalaska anestezije, traga se za „idealnim anestetičkim sredstvom“, koje i danas ne postoji. Zato se sprovodi takozvanog balansirana anestezija, koja podrazumijeva upotrebu narkotika za izazivanje sna, analgetika za sprečavanje refleksnog odgovora na bol i mišićnih relaksanata za relaksaciju skeletne muskulature.

Opšta anestezija (OA) je najkomplikovaniji i najzahtjevniji vid anestezije. Uprkos stalnim upozorenjima da OA, zbog mogućih ozbiljnih komplikacija nije nešto čemu se pacijent može podvrgavati po sopstvenom nahođenju, mnogi bolesnici često insistiraju da im se operativni zahvat uradi u opštoj anesteziji iako bi lokalna ili regionalna anestezija bila jednostavnija.

Anesteziološki pregled

Već dugi niz godina u KCCG postoji ambulanta Klinike za anesteziju, intenzivnu terapiju i terapiju bola. U ambulanti se uspostavlja prvi kontakt anesteziologa i pacijenta i sprovodi se anketa tokom koje se anesteziolog upoznaje sa svim zdravstvenim detaljima pacijenta.

Anesteziološki pregled započinje detaljnim upoznavanjem za istorijom bolesti pacijenta. Značajan je podatak o preležanim bolestima koje su mogle ostaviti trajne posljedice na zdravlje, zatim o postojanju ozbiljnih hroničnih bolesti srca, pluća, jetre i bubrega i ostalih organa.

Važan je podatak o sklonosti ka krvarenju pri povredama ili vađenju zuba, kao i podatak o uzimanju droga. U porodičnoj anamnezi značajan je podatak o nasljednim oboljenjima koja mogu biti od značaja za anesteziju, npr. maligna hipertenzija, miotonična distrofija, porfirija ili poremećaj holinesteraze.

Značajan je svaki podatak o prethodnim hirurškim intervencijama kao i ljekovima koje koristi, kao što su: antihipertenzivi, kortikosteroidi, inhibitori monoaminooksidaze, diuretici, antidepresivna sredstva, insulin, antikoagulantni lijekovi, antibiotici, kontraceptivi, a sve zbog moguće interakcije sa anesteticima. Od ne manjeg značaja je svaki podatak o alergiji na hranu i lijekove, kao i na anestetike.

Povjerenje pacijenta i anesteziologa je bitno

Vrlo su važne bolesti od kojih pacijent boluje, a nijesu povezane sa operacijom. Anesteziolog se upoznaje sa opštim stanjem zdravlja, životnom dobi i navikama. Na osnovu tih informacija i pregleda postiže se najviši stepen sigurnosti tokom operacije i anestezije. Povjerenje koje se tom prilikom stiče je od izuzetnog značaja.

Tom prilikom potpisuje se obavezni pristanak i saglasnost za medicinsku intervenciju. Bolesnik potvrđuje da je upoznat sa svojim zdravstvenim stanjem i da odobrava predložene dijagnostičke i terapijske postupke, te potpisuje dokument. Pristanak ne smije biti formalan čin, nego svjestan i dobrovoljan. Bolesnik ima svoja zakonska i etička prava, tako da ga treba upoznati sa njegovim zdravstvenim stanjem. Često je dilema da li mi izazivamo pretjerani stres i zabrinutost kada mu govorimo o rizicima anestezije i kliničkog liječenja. Mnoge studije pokazuju različite pristupe. Bolesnik mora dobiti pravu informaciju - informiše se o postupcima koji će biti poduzeti (odlasku u OP salu, uvodu u anesteziju, toku anestezije, o buđenju i postoperativnom toku, pojasne mu se tehnike, rizici anestezije i moguće komplikacije.) Saglasnost za medicinsku intervenciju je zakonski propisan i etički opravdan dokument gdje bolesnik svojim potpisom potvrđuje da je saglasan sa anestezijom koju mu predlaže anesteziolog, u skladu sa savremenom medicinskom doktrinom, te da su mu predočeni svi mogući rizici i komplikacije. Često se bolesnik upoznaje sa specifičnim stanjem koje do tad nije smatrao važnim.

Preoperativna priprema

Svrha preoperativne pripreme je da se bolesnik dovede u optimalno stanje kako bi kroz hiruršku intervenciju i anesteziju prošao sa što manje opasnosti. U operacionoj sali pacijenti su često u strahu, uznemireni i u panici. Po prvi put se srijeću sa velikim brojem osoblja, a sama činjenica da su obnaženi dodatno pojačava osjećaj bespomoćnosti.

Zato se prije operacione sale pacijentu daje premedikacija. Ona podrazumijeva upotrebu jednog ili više lijekova prije davanja anestezije da bi se pacijent doveo u optimalno stanje za anesteziju i operaciju.

Svaki bolesnik predstavlja problem za sebe, te pravilan izbor premedikacije utire put za dobru i nekomplikovanu anesteziju i postoperativni tok. Premedikacijom se postiže gubitak bojazni i straha, obezbjeđuje se analgezija i smanjuje refleksna podražljivost i inhibira sekrecija disajnih puteva, kao i pljuvačnih žlijezda.

Pacijentu se plasira intravenska linija putem koje se daju anestetici i infuzioni rastvori.

Rizici

Rizik anestezije je vjerovatnoća da će se nešto nepovoljno dogoditi. Nema sigurne metode za procjenu rizika u anesteziji, niti je moguće sigurno odrediti većinu rizika za pojedinog bolesnika. Treba naglasiti tipične preoperativne faktore koji povećavaju vjerovatnoću perioperativnih komplikacija ili smrtnosti.

To su:

- starost veća od 70 godina

- veliki hirurški zahvati u grudnom košu, abdomenu ili kardiovaskularnoj hirurgiji, perforacija organa, opstrukcija crijeva

- pušenje, otežano disanje u mirovanju ili minimalnom naporu, produktivni kašalj

- liječenje citostaticima ili kortikosteroidima, nekontrolisana šećerna bolest, infarkt miokarda unutar 6 mjeseci, srčani simptomi koji traže liječenje, psihički poremećaji, klinički izražena žutica, gubitak tjelesne mase više od 10% unutar jednog mjeseca.

- politraumatizovani pacijenti i pacijenti u stanju šoka

Na osnovu svih parametara, rizici se u anesteziji dijele na visoke, srednje i male.

Komplikacije

U anesteziji, kao i u životu, ne ide uvijek sve po planu, tako da nastupaju neke manje ili više ozbiljne komplikacije.

Neke od njih prosto nije moguće spriječiti. Rezultati studija pokazali su da je učestalost intraoperativnih komplikacija 9 odsto kod svih anestezija.

Oporavak

Oporavak iz anestezije nekada bude problematičan. Desi se da bolesnik ima užasne bolove, da je pothlađen, ima štucavicu, teško diše, ima inspiratorni stridor, bori se za vazduh, ima mučninu i povraćanje.

Neki od bolesnika navode da su bili budni tokom anestezije. To se najčešće dešava kod operacija politraumatizovanih bolesnika, operacija kod trudnica i operacija na srcu. Može biti posljedica nedovoljno duboke anestezije, kao i kod onih koji pretjerano konzumiraju alkohol i koriste psihostimulirajuća sredstva. (upotreba BIS monitoringa tokom anestezije isključuje ovu mogućnost) Tako se može desiti, i na žalost, dešava se, da potpuno paralizovani pacijent nije dovoljno anesteziran, pa može zapamtiti događaje koji su se odigrali u operacionoj sali.

Pacijent se može sjećati razgovora koji su vođeni u toku operacije, pa čak i otvarati oči. To može izazvati teške psihičke traume u postoperativnom oporavku.

Mogućnost umiranja usljed anestezije

Incidencija smrti za vrijeme anestezije danas je izuzetno mala, jer dobra preoperativna priprema i stalni nadzor bolesnika omogućava rano zapažanje i rano otklanjanje uzroka koji mogu dovesti do smrti. Smrt može nastati u uvodu u anesteziju, za vrijeme održavanja anestezije ili tokom buđenja iz anestezije. Smrt za vrijeme anestezije može biti:

- smrt koja je u neposrednoj vezi sa anestezijom (zbog respiratorne slabosti, kardiovaskularne slabosti, metaboličkih poremećaja, potencijalnog toksičnog djelovanja anestetika i drugih lijekova na srce, stimulacija vagusa, što često dovodi do naglog srčanog zastoja)

- smrt koja nije u neposrednoj vezi sa anestezijom (smrt zbog bolesti ili povreda zbog kojih se izvodi operacija, smrt zbog bolesti koja je dijagnostikovana prije operacije, a operacija je urađena zbog druge bolesti ili povrede, smrt zbog bolesti koja nije dijagnostikovana prije operacije, smrt zbog hirurške komplikacije)

- drugi mogući uzroci smrti za vrijeme anestezije - zbog reakcije na transfuziju, alergijskih reakcija, maligne hipertermije i - embolije (vazdušna, tromb i masna embolija)

- smrt zbog nemedicinskih razloga

Incidenti u svim fazama trajanja anestezije i u postoperativnom toku se ne mogu izbjeći u potpunosti, jer čudan splet nesrećnih okolnosti može dovesti do incidenta kada ga ne očekujemo. Oni su, na sreću, izuzetno rijetki.

Anesteziolog je odgovoran za bolesnika do povratka vitalnih funkcija u normalne vrijednosti (prisustvo svijesti, prisustvo svih refleksa, adekvatno disanje, normalna srčana aktivnost), te dok se pacijent ne preda drugom ljekaru na praćenje.

Učestalost komplikacija i incidenata tokom anestezije u našim bolnicama je daleko manja od evropske i svjetske statistike. Uvođenjem standarda i protokola rada znatno je smanjena učestalost greški, a time mortalitet i morbiditet za vrijeme anestezije.

KCCG je opremljen najsavremenijim aparatima za anesteziju i pratećom opremom, što pruža maksimalnu sigurnost pacijentima.

Sa ponosom mogu istaći da su anesteziolozi u Kliničkom centru Crne Gore i u ostalim bolnicama u Crnoj Gori vrhunski obučeni stručnjaci, koji prate najsavremenije svjetske trendove u anesteziji, i u sklopu Kontinuirane medicinske edukacije stalno rade na svom usavršavanju, tako da je život bolesnika u sigurnim rukama.

Postupak anestezije

Izbor opšte anestezije zavisi od vrste operativnog zahvata, dužine trajanja operacije i stanja u kojem se bolesnik nalazi. Pacijent na operacionom stolu udiše nekoliko minuta čisti kiseonik, a zatim se uvodi u san inhalacionim ili intravenskim anesteticima, daju se analgetici i mišićni relaksanti, te obezbjeđuje disajni put, najčešće plasiranjem endotrahealnog tubusa ili laringealne maske.

Nakon što anesteziolog procijeni da je dubina anestezije dovoljna, hirurg započinje operativni zahvat. Cijelo vrijeme se prati klinički tok anestezije: vrijednosti krvnog pritiska, srčane frekvencije, centralni venski pritisak, EKG, kontinuirani monitoring ventilacije i cirkulacije, pulsna oksimetrija, kapnografija, diureza, tjelesna temperatura, BIS monitoring kojim se procjenjuje dubina anestezije, odnosno stepen budnosti pacijenta.

Po završetku operacije, anesteziolog prestaje sa davanjem anestetika i uz pomoć drugih ljekova pacijent počinje da se budi.

Obično se kaže – kakav uvod, takav i izvod iz anestezije. U većini slučajeva, kada su svi aspekti dobre anestezije prisutni, bolesnik se budi bez bola, sa dobrim disajnim obrascem, svjestan i zadovoljan. Nema mučninu niti povraćanje, obično se ničega ne sjeća (retrogradna amnezija) ili je imao lijepe snove (kod dobro izbalansirane anestezije i dobre operativne tehnike).

Komplikacije usljed anestezije

Komplikacije su češće kod dugotrajnih operativnih zahvata, kod vrlo gojaznih bolesnika, bolesnika poodmakle životne dobi, zahvata koji se izvode u hitnoći, te zahvata u akušerstvu. Komplikacije najčešće uzrokuju poremećaji u radu respiratornog, kardiovaskularnog, gastrointestinalnog i nervnog sistema. Pri uvodu u anesteziju mogu nastati povrede usne šupljine i gornjih disajnih puteva (krvarenja, strano tijelo u disajnom stablu, lomljenje zuba, aspiracija želudačnog sadržaja, laringospazam, bronhospazam, spazam mišića i nemogućnost otvaranja usta). Može nastati pneumotoraks, edem pluća, drastično usporenje ili ubrzanje srčanog rada, svi poremećaji srčanoga ritma, srčani blokovi, hipotenzija, hipertenzija, krvarenje, hipervolemija, vazdušna embolija, tromboembolija, anafilaktička preosjetljivost i neželjeni uticaj lijekova.

( Hasib Lukač )