Autofagija – prirodan proces koji podmlađuje tijelo i zateže kožu

Autofagija u bukvalnom prevodu znači - pojesti samoga sebe. Ovo je stvaran proces našeg organizma, toliko značajan da je japanski naučnik Jošinori Osumi 2016. godine dobio Nobelovu nagradu za doprinos u proučavanju i razotkrivanju funkcionisanja ovog procesa.

Naučno je dokazano da autofagija pomaže ćeliji da se oslobodi otpada, regeneriše tijelo i usput se izgube kilogrami. Nauka stoji iza pozitivnog efekta autofagije na ljudsko zdravlje.

Autofagija je evolutivni mehanizam u ćeliji koji nastupa u periodima posta, tj. gladovanja i koji omogućava organizmu da preživi stvarajući energiju reciklažom.

Riječ autofagija se sastoji od dvije riječi “auto” (samo) i “fagija” (jesti). Takođe se naziva “proždiranje samog sebe”. Iako to može zvučati kao nešto što nikada ne želite da se dogodi vašem tijelu, zapravo je korisno za vaše zdravlje. To je zato što je autofagija mehanizam samoočuvanja putem kojeg tijelo može ukloniti nefunkcionalne, oštećene i bolesne ćelije i dijeluje na taj način da reciklira ove ćelije i čisti tijelo od toksina.

Autofagija promoviše opstanak i prilagođavanje kao odgovor na različite stresove i toksine nakupljene u našim ćelijama

Svrha autofagije je uklanjanje ostataka i samoregulacija metabolizma na nivou ćelije koji će uticati na cijelo tijelo i dovesti do optimalnog zdravlja. To je istovremeno recikliranje i čišćenje, baš kao da ste pritisnuli dugme za resetovanje na vašem tijelu. Pored toga, autofagija promoviše opstanak i prilagođavanje kao odgovor na različite stresove i toksine nakupljene u našim ćelijama.

A kako je sve dobilo na ozbiljnosti?

Biolog iz tokijskog tehnološkog instituta Jošinori Osumi dobio je Nobelovu nagradu za fiziologiju i medicinu za 2016. godinu. Osumi je dobio nagradu “za svoja otkrića mehanizama za autofagiju”. Osumi je dokazao da procesom autofagije ćelije probavljaju i recikliraju svoje sastavne djelove. Biološka ćelija ima mnoštvo krucijalnih stvari upakovanih u mali ćelijski prostor. Ponekad se djelovi razgrađuju, a ponekad upadaju u strana tijela.

Da bi komplikovana ćelijska mašinerija ostala u funkciji, mora se osigurati da se ostaci, otpaci ćelije recikliraju. To je ono što autofagija postiže. Kad autofagija ne funkcioniše, tj. ne radi, dolazi do nastanka mnogih bolesti, uključujući dijabetes tipa 2, Parkinsonovu bolest i rak. Koncept je nastao 1960-ih, kada su istraživači primijetili kako ćelija uništava vlastite organele, formirajući vezikulu koja sadrži razgrađeni materijal i prenijeli je u odjeljke za recikliranje unutar ćelije, zvane lizozomi. Sljedećih 30 godina, međutim, autofagija je ostala slabo razumljiva, jer istraživači nisu bili u mogućnosti postaviti laboratorijske eksperimente u svrhu proučavanja.

Autofagija je evolutivni mehanizam u ćeliji koji nastupa u periodima posta, tj. gladovanja i koji omogućava organizmu da preživi stvarajući energiju reciklažom

Devedesetih godina prošlog vijeka Osumi je napravio niz ispitivanja koristeći ćelije kvasca koje su mu pomogle da razjasni mehanizme pomoću kojih dolazi do autofagije. To je bio prvi put da smo shvatili sofisticiranu mašineriju ćelije uključenu u presudni proces koji se odvija u svakoj složenoj živoj ćeliji. Osumijev rad izazvao je veliko interesovanje za autofagiju. Sada je jedno od najintenzivnijih područja istraživanja u oblasti biomedicine. Od tada, naučnici su saznali da postoji mnogo vrsta autofagije. Makroautofagija je uključena u razbijanje velikih dijelova ćelije, poput organela. Mikrofagija je zadužena za manje ćelijske dijelove, poput nepotrebnih plutajućih čestica u ćeliji i ksenofagija za razgradnju bakterija ili virusa.

Naučnici su saznali da postoji mnogo vrsta autofagije, makroautofagija je uključena u razbijanje velikih djelova ćelije, poput organela

Autofagija je ključna za razumijevanje starenja, što dovodi do moguće prevencije grupe bolesti koja ubija većinu ljudi. Sposobnost intervenisanja autofagijom na precizne načine rada ćelije mogla bi pomoći ljudima da žive zdravije i duže. Zbog toga je Ohsumijev rad posebno značajan za medicinu u 21. vijeku.

Naučnici su otkrili da post u trajanju od 12 do 24 sata pokreće autofagiju, a smatra se da je autofagija jedan od razloga što je post povezan s dugovječnošću. Postoji veliki broj istraživanje koja povezuje post – intermittent fasting sa boljom kontrolom šećera u krvi, smanjenom upalom, gubitkom težine, jačanjem imuniteta i poboljšanom funkcijom mozga.

Oshumijevo istraživanje pruža odgovore ovim istraživanjima na neka od pitanja “kako?“. Fizička aktivnost takođe može izazvati autofagiju u nekim ćelijama, omogućavajući ćelijama da započnu proces popravke i obnove.

Naučno je dokazano da autofagija pomaže ćeliji da se oslobodi otpada, regeneriše tijelo i usput se izgube kilogrami

Sporadični kratkoročni postovi, vođeni religioznim i duhovnim vjerovanjima, zajednički su za mnoge kulture i praktikuju se već vijekovima, ali naučne su analize tek sada objasnile šta se dešava na nivou ćelije u vrijeme posta. Neka objavljena istraživanja pokazala su da kratkotrajna restrikcija hrane izaziva dramatičnu pojavu autofagije u kortikalnim neuronima mozga. Kratak period ograničavanja hrane, tj. post, može izazvati aktivaciju autofagije u neuronima CNS-a što može imati kliničku važnost. Kao što je gore napomenuto, poremećaj autofagije može prouzrokovati neurodegenerativne bolesti, a aktivacijom autofagije može doći do neuroprotektivnog efekta.

Koje su prednosti autofagije?

Čini se da su glavne prednosti autofagije u borbi protiv starenja. Autofagija je najpoznatiji način na koji tijelo vraća sat unazad i stvara mlade nove ćelije. Kada su naše ćelije pod stresom, povećava se autofagija kako bi naš organizam zaštitila, a to pomaže u poboljšanju kvaliteta života, manje bolesti i na kraju produžetka životnog vijeka. U vrijeme gladovanja autofagija održava tijelo tako što razgrađuje oštećeni ćelijski materijal i ponovo ga koristi za ćelijske procese u tijelu.

Šta aktivira autofagiju?

Gladovanje je ključni aktivator autofagije. Zapamtite da je glukagon vrsta hormona suprotnog insulinu. Ako insulin poraste, glukagon pada. Ako insulin padne, glukagon raste. Dok jedemo, insulin raste, a glukagon pada. Kad ne jedemo (brzo) insulin pada, a glukagon raste. Ovo povećanje glukagona stimuliše proces autofagije. U stvari, post podiže glukagon i pruža najveće poznato pojačanje autofagije.

Post je zapravo daleko korisniji od pukog stimulisanja autofagije. Čini dvije dobre stvari. Stimulišući autofagiju, uklanjamo sve naše stare, bezvrijedne proteine ​​i ćelijske dijelove. Istovremeno, post potiče i lučenje hormon rasta, što naše tijelo potiče na samoobnovu i regeneraciju.

Prije nego što unesete nove stvari, morate se riješiti starih stvari. Razmislite o obnovi vaše kuhinje. Ako imate stare limenozelene ormariće u stilu 1970-ih, morate ih pospremiti prije nego što stavite nove. Dakle, proces uništavanja - uklanjanja je jednako važan kao i proces stvaranja. Da ste jednostavno pokušali staviti u nove ormariće sve stvari iz stare kuhinje, ne biste to mogli uraditi da ih prvo ne izvadite vani, promijenite novu kuhinju i nakon što postavite novu kuhinju možete staviti sve stvari.

Tako da post može na neki način preokrenuti proces starenja tako što će se riješiti starog ćelijskog smeća i zamijeniti ga novim djelovima.

Autofagija je visoko regulisan proces. U ćelijama sisara ukupno iscrpljivanje aminokiselina je jak signal za autofagiju, ali uloga pojedinih aminokiselina je promjenjiva. Dakle, tokom autofagije stare ćelijske komponente se razgrađuju na komponente aminokiseline (gradivni blok proteina).

Šta se događa s ovim aminokiselinama?

U ranim fazama gladovanja, nivo aminokiselina počinje da raste. Smatra se da se ove aminokiseline dobijene iz autofagije dostavljaju u jetru na glukoneogenezu. Oni se takođe mogu razgraditi u glukozu kroz ciklus trikarboksilne kiseline (TCA). Treća potencijalna sudbina aminokiselina je da se ugrađuju u nove proteine. Posljedice nakupljanja starih proteina može se uočiti u dva glavna stanja - Alzheimerova bolest (AD) i rak. Alzheimerova bolest uključuje nakupljanje abnormalnog proteina -bilo amiloidnog beta ili Tau proteina koji oštećuje mozak. Iako za to još nemamo dokaze kliničkih ispitivanja, imalo bi smisla da bi postupak poput autofagije koji ima sposobnost čišćenja starog proteina mogao spriječiti razvoj Alzheimerove bolesti.

Šta isključuje autofagiju?

Unos hrane. Glukoza, inzulin ili smanjenje glukagona, ali i proteini isključuju ovaj proces samočišćenja.

Koje su prednosti autofagije?

Uklanja toksičnih proteina iz ćelija koje su odgovorne za nastanak neurodegenerativnih oboljenja poput Parkinsonove i Alcajmerove bolesti i recikliranje zaostalih proteina pruža stvaranje nove energije i gradi nove ćelije, a tako dolazi do regeneracije tijela. Autofagija „čisti“ organizam od virusa, bakterija, gljivica - deluje povoljno na imunološki sistem.

Autofagiji je posvećeno puno pažnje i zbog uloge koju može odigrati u sprečavanju nastanka ili liječenju raka.

Autofagija opada kako starimo, tako da to znači da ćelijama koje više ne rade ili ćelijama koje mogu štetno djelovati se dozvoljava da se množe, što je preduslov za razvoj ćelija raka. Dok svi karcinomi nastaju od neke vrste oštećenih ćelija, tijelo bi u tom momentu trebalo prepoznati i ukloniti te ćelije, često koristeći autofagične procese. Zato neki istraživači gledaju na mogućnost da autofagija može smanjiti rizik od raka. Iako ne postoje naučni dokazi koji bi to potkrijepili, neke studije sugerišu da se mnoge ćelije raka mogu ukloniti autofagijom.

Autofagija kontroliše negativce „ćelije raka“, prepoznaje i uništava ono što je pošlo po zlu i pokreće mehanizme za regeneraciju, a to doprinosi smanjenju rizika od raka. Istraživači vjeruju da će nova istraživanja dovesti do dokaza koji će im pomoći da se usmjere na autofagiju u terapiji raka.

Promjene u ishrani koje mogu potaknuti autofagiju

Imajte na umu da autofagija doslovno znači “samo-jedenje”. Dakle, ima smisla da se zna da povremeni post i ketogene dijete pokreću autofagiju. Post je najefikasniji način za pokretanje autofagije.

Ketoza

Ketoza, dijeta bogata mastima, a sa malo ugljenih hidrata donosi iste prednosti kao post, i to je poput prečice da se izazovu iste korisne metaboličke promjene na ćelijskom i metaboličkom nivou. Ne preopterećujući tijelo spoljnim opterećenjem ketogena ishrana daje tijelu pauzu da se usredotoči na svoje zdravlje i popravljanje svih grešaka na ćeliji koje se javljaju usljed oksidativnih procesa.

U keto ishrani unosi se oko 75 odsto svojih dnevnih kalorija iz masti, a pet do deset posto kalorija iz ugljenih hidrata. Taj pomak u kalorijskim izvorima uzrokuje da tijelo prebaci svoje metabočke procese. Tijelo počinje koristiti masti za gorivo umjesto glukoze koja je dobijena iz ugljenih hidrata. Kao odgovor na ovo ograničenje, vaše tijelo će početi proizvoditi ketonska tijela koja imaju brojne zaštitne efekte. Naučne studije kažu da ketoza može uzrokovati i autofagiju uzrokovanu gladovanjem, koja ima neuroprotektivne funkcije.

Nizak nivo glukoze se javlja u oba načina prehrane i keto i autofagija i povezan je sa niskim nivoom insulina i visokim nivoom glukagona. A nivo glukagona je onaj koji pokreće autofagiju.

Kad tijelu nedostaje šećera u postu ili ketozi, to donosi pozitivan stres koji budi reparativne procese na ćeliji.

Postoji još jedna bitna stavka koja takođe može igrati ulogu u izazivanju autofagije, a to je vježbanje. Prema jednom istraživanju fizičko aktivnost vježbanjem može izazvati autofagiju u organima koji su dio metaboličkih procesa regulacije ovog procesa.To su ​​mišići, jetra, pankreas i masno tkivo. Uprkos mnogim prednostima autofagija nije za svakog. Pacijenti koji imaju dijabeste i koriste u terapiji inzulin nisu osobe koje treba da se hrane po principima autofagije jer može doći do hipoglikemije. Osobe kojima se ne preporučuje gladovanje i post su trudnice i dojilje, ali i pacijenti sa bubrežnim oboljenjima koji moraju obratiti pažnju na unos proteina.

Autorka je specijalista fizijatar - nutricionist

( Gordana Ljoljić-Dolić )