Istoriografija bez nadzora političkih elita

Prof. Dr Šerbo Rastoder i Vi objavili ste ovih dana trotomnu “Modernu istoriju Crne Gore (1988-2017) - Od prevrata do NATO pakta“. Koje ste događaje u njoj prikazali?

- Akademik dr Šerbo Rastoder i ja nastojali smo da sačinimo sintezu savremene istorije Crne Gore u posljednjih 30 godina, s tim što knjiga u prvom dijelu daje jasan pregled, deskripciju i prikaz razvoja Crne Gore u komunističkoj, odnosno socijalističkoj Jugoslaviji u poslijeratnom periodu. Sadržaj knjige detaljno i precizno analizira rušenje “starog rukovodstva“ uličnim prevratom, tokom 1988-1989, što je učinjeno, kombinacijom socijalno-populističkog i nacionalističkog ideološkog pokreta, u tzv. AB revoluciji, sa pozicija interesa politike Slobodana Miloševića da sebi i svom režimu potčini Crnu Goru, što mu je, na žalost, tada uspjelo. Sadržaj knjige obuhvata poglavlja koja prezentiraju i interpretiraju mnogobrojne istorijske izvore i činjenice, koji svjedoče o odnosu Crne Gore prema ekonomskom programu SIV-a Anta Markovića i izlažu narativ o formiranju i djelovanje Saveza reformskih snaga Jugoslavije za Crnu Goru. Potom se u ovom troklnjižju, objašnjavaju inicijative za preuređenje SFRJ i konačni slom, raspad, disoluciju, Jugoslavije; pripreme za rat i ratove vođene u Sloveniji, Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Kosovu i učešće i neučešće Crne Gore u tim ratovima. Prevashodno sa stanovišta pozicije Crne Gore prema ratovima vođenim na prostoru ex-Jugoslavije. Poseban značaj u knjizi predstavljaju poglavlja o fašizaciji društva u Crnoj Gori tokom prve polovine posljednje decenije XX vijeka, te ona koja govore o uspostavi, trajanju i nestanku nove državne tvorevine SRJ (1992-2002), te, potom, oročene zajednice Srbije i Crne Gore (SCG 2003-2006); putu Crne Gore ka referendumu i suparništvu u tom procesu na relaciji suverenisti-unionisti, zatim istorijski naučni narativ o održavanju i rezultatima referenduma 21. maja 2006; međunarodnom prizanju nezavisnosti Crne Gore i njenom položaju u međunarodnoj zajednici, procesu njenog pristupanja u punopravno članstvo NATO-a i hodu Crne Gore ka Evropskoj uniji. I mnogo toga još, recimo naučna istorijska fabula o postanku i razvoju političkog pluralizma i djelovanja političkih stranaka u Crnoj Gori, parlamentarnim, predsjedničkim i drugim izborima u Crnoj Gori i njenom ukupnom političkom životu od 1990. do 2017, unutrašnjim političkim, ideološkim podjelama i raskolima u Crnoj Gori u posljednje tri decenije; medijskoj sceni Crne Gore, intelektualcima u Crnoj Gori i njihovom odnosu prema ratovima u okruženju, političkim i nacionalnim progonima i sudskim procesima protiv neistomišljenika, slučajevima ratnih zločina deportacije, torture, mučenja i progona na nacionalnoj osnovi prema manjinskim narodima, odnosu Crne Gore i Srbije u vrijeme NATO napada na SRJ 1999, djelovanju Vojske Jugoslavije kao „batine režima“, sukobu na relaciji Slobodan Milošević i Milo Đukanović, te antiratnom demokratskom građanskom i emancipatorskom pokretu u Crnoj Gori...

Nemoguće je ukratko navesti i još mnogo toga relevantnog o čemu detaljno govori autorsko djelo akademika prof. dr Šerba Rastodera i moje malenkosti. Mišljenja sam da smo akademik Rastoder i ja, ipak, uspjeli da na prilično, koliko to je to moguće, objektivan, a nadasve nepristrasan način rekonstruišemo magistralne i kompleksne tokove i procese u političko-događajnoj, ekonomskoj, socijalnoj, kulturnoj istoriji, te istoriji ideja i mentaliteta u Crnoj Gori u posljednje tri decenije njene povijesnice.

Kakva su reagovanja?

- Izuzetno smo zadovoljni početnom recepcijom našeg djela u Crnoj Gori i izvan nje. Naročito su nas relevantne ocjene izrečene na zoom konferenciji, u organizaciji izdavača našeg trotomnog izdanja Daly press i TV Vijesti, održane 21. maja ove godine, od strane uglednih intelektulaca (dr Latinke Perović, prof.dr Hrvoja Klasića, prof. dr Husnije Kamberović, prof. dr Nevenke Tromp, Sonje Biserko) i drugih uvjerili da slična djela koja se bave nedavnom zajedničkom istorijom, mogu pomoći da racionalizujemo istorijske sudove i utemeljimo naučnu ekspoziciju na način koji otvara prostor za provjeru različitih perspektiva posmatranja. Istovremeno, interesovanje za ovo djelo nadilazi i najoptimističkija očekivanja koja su pojačana nekim opskurnim pokušajima diskvalifikacije koje se lansiraju u pojedinim medijima u regionu. Tamo gdje su sredine kulturno opremljene za intelektualni i svaki drugi dijalog, tamo smo dobrodošli, tamo gdje se nastoji ustoličiti kvazipolitička recepcija o “bezgrešnosti” tamo se već nazire sukob između poželjne i objektivne slike prošlosti. Frustracija se povećava sa sviješću da u tome ostajete usamljeni u regionu, dok se s druge strane, takva frustracija relaksira spremnošću na dijalog. Ubijeđeni smo, da ovim djelom podstičemo nužnu mentalnu terapiju čak i u sredinama koje umišljaju das svi moraju prihvatiti dijagnozu koji potpisuju oni kojima je terapija najpotrebnija.

Vi se niste pridržavali tzv. istorijske distance. Da li za “istorijsku distancu” postoje naučni razlozi?

- Zašto je u istorijskoj nauci naglašena tzv. “istorijska distanca”? Prije svega, zbog potrebe da raspolažete svim potrebnim istorijskim izvorima. Pošto živimo u najdukomantovanijem periodu istorije, u kojem je bukvalno moguće dokumentovan svakodnevicu našeg življenja, javlja se problem, ne nedostatka, nego mnoštva istorijskih izvora. Time se problem više emanira u potrebi sinteze i odabira činjenica, nego u potrebi konstrukcije činjenica i mogućnosti njihove provjere. Perfekcionisti, koji navodno u ime nauke perizivaju “distancu” u suštini brane sopstveni intelektualni kukavičluk od mogućnosti provjere. Istinito je samo ono što je provjerljivo da citiram kolegu, profesora Rastodera. Mi smo se samo prvi upustili u tu avanturu, potpuno svjesni da će generacije nakon nas raditi isto. Samo smo dali mali impuls naučnom dinamizmu, bez ambicije da bilo koga ograničimo u potrebi za provjerom onoga što je rezultat naše naučne ekspozicije.

Recenzenti su eminentni naučnici iz regiona. Kako ukratko glasi njihova ocjena vaše knjige?

- Recenzentni našeg trotomnog autorskog djela su eminentni istoričari i drugi stručnjaci prvenstveno iz regiona, ali i pojedini koji žive i rade u zemljama sa prostora Evropske unije. Naime, recenzenti su iz Crne Gore univerzitetski profesori dr Ilija Vujošević, dr Milan M. Popović i dr Srđan Darmanović, iz Hrvatske prof. dr Hrvoje Klasić, iz Bosne i Hercegovine takođe univerzitetski profesori dr Husija Kamberović i akademik Smail Čekić, iz Srbije prof. dr Latinka Perović i Sonja Biserko, te prof. dr Nevenka Tromp iz Amsterdama. Njihove kompetentne zajedničke ocjene u recenzijama naše knjige mogle bi se u suštini sublimirati u stavu da su autori uspjeli prvi, za sada, u regionu da naprave sintezu moderne prošlosti Crne Gore, da se to još nije dogodilo kada je to slučaj sa Srbijom, Hrvatskom i Bosnom, a odnosi se na njihove savremene nacionalne istorije, te da smo uspjeli na naučno objektivan način prezentirati i elaborirati najnoviju prošlost Crne Gore, kao i to da smo koristili mnogobrojne primarne istorijske izvore, različite po porijeklu, sadržini, autorstvu i u pogledu njihove saznajne vrijednosti. Prema ocjeni dr Latinke Perović ovim istoriografskim djelom crnogorska naučna istoriografija napravila je nove iskorake. Sumarno, njihove ocjene su više nego afirmativne, vrlo pozitivne i to nam čini posebnu čast da smo napisali i objavili intelektualno pošteno i savjesno, saglasno pravilima istorijske metodologije, naučno djelo, a naše ambicije su da njime podstaknemo na intelektualni dijalog o temama i problemima koje u istom razmatramo.

Šta je po Vašem mišljenju posebna vrijednost ove knjige sa stanovišta danjašnjih zbivanja, naročito kad je riječ o agresivnom djelovanju zvaničnog Beograda s ciljem da poništi državnost i suverenost Crne Gore i identitet crnogorske nacije?

- Mislimo, da su na ovo pitanje najbolje odgovorili neki od recenzenata koji su u analizi sadržaja ovoga pitanja prepoznali kontinuitet i s pravom problematizovali stanovište: da li je okončan proces raspada Jugoslavije? U tom smislu, od 1988, do danas niti jedna nova ideja nije stigla “od drugog oka u glavi”, ali su se u međuvremenu radikalno promijenile naočare koje ih posmatraju. Mi smo knjigu pisali isključivo iz naučnih pobuda, bez ideologije i politike. (NOVI MAGAZIN, Beograd)

( Vijesti online )