Život u tuđem, naopakom i pogrešnom svijetu

“Ne voli čovek jednog pisca samo zato što ga zabavlja, ili ga pred dileme stavlja, nego što ponekad slučajnošću otvara put njegovim sopstvenim idejama. Pomaže mu da se izrazi, sam sebe razume, aktivira mentalno. To može biti i suprotstavljanjem i prihvatanjem. U svakom slučaju, posredi je nemušti dijalog. Čitanje mojih knjiga zamišljam kao razgovor sa mnom, ne kao puko slušanje.” (Borislav Pekić)

U godini, koja je cijelom svijetu donijela egzistencijalnu smutnju, navršava se 90 godina od kada je Borislav Pekić na ovim prostorima ugledao svijet. Pomamno iščitavanje njegovog “Besnila” i razmatranje njegovog filozofskog stava o utvrđivanju eventualne prednosti “tehnokratije” nad “prirodnim životom” aktuelizovali su njegovo bogato stvaralaštvo. Globalni socijalni potresi izazvani pojavom SARS-CoV-2 imaju funkcionalnu sličnost sa proročkim tvrdnjama iz ovog triler/horor romana. Iluzija o nadmoći naše civilizacije nad prirodom, oštra kritika totalitarizma, kontroverznost znanstvenih istraživanja, nejednakost među ljudima i problem rasizma… i jedinstvo svijeta koje je uslovio “virus koji nema manja prava na ubijanje da bi živio nego što ga imaju ljudi kad ubijaju da bi vladali”.

Ipak, tematski kreativizam čovjeka koji je marljivo razbijao “ideju o životu bez izbora” zavrijeđuje mnogo više pažnje zbog svih naših tranzicionih iskustava. Jasna je i veoma bitna Pekićeva poruka da odbijajući “zamršenu mrežu već trasiranih i izgaženih puteva” čovjek mora prokrčiti neki svoj put. On je mišljenja da je na tom putu “nada plodnija od sigurnosti” koja mu se trenutno nudi. Šta se nudi u skoro svim zemljama bivše SFRJ? Nudi se ljubav prema svojoj zemlji, partiji, pokretu, ideji… ali stvarna istina i realno stanje u tim društvima podređene su i često nepostojeće kategorije.

Njegova najznačajna literarna opomena jeste da prisustvo straha zbog nepostojanja valjanog izbora, kao što je recimo predizborna sumnja kod građana Crne Gore, predstavlja “jedan užasan rezon kojeg zlo upotrebljava i kojim se zlo koristi”. Nažalost, sve nas zapravo treba da brine okolnost da “Godine koje su pojeli skakavci” još uvijek traju!

Autor “zatvorske civilizacije” jasno je deskribovao nemoć humanog i intelektualnog spram “nosioca suvereniteta”, zato i ne čudi što je naš, bivši predsjednik Crnu Goru nazivao “najljepšim zatvorom na svijetu”, dok je naš, sadašnji predsjednik uveo termin “diktatura parlamenta”. Zbog ovakvih primjera današnjice, ne čudi Pekićev samoironizam kojim je bijedno neefikasnim, besmislenim i apsurdnim smatrao naš odnos “sa ovom kurvinskom stvarnošću” i zbog koje je zagovarao “dublji preporod našeg života”. Opominjao je i da “o nekavom ustinu razumnom životu” u našoj balkanskoj kaljuzi ne može biti ni riječi zbog “dva oprečna, neprijateljska sistema vrednosti”. Iako skriveni od očiju javnosti, ovi zamršeni i često neposredni odnosi, poput nekadašnjih dogovora Milošević-Tuđman ili neprincipijelnih stavova dijela crnogorske opozicije, potvrđuju pravilo da promovisane vrijednosti često ne bivaju sprovedene u dijelo ili da su, kako to današnji revizionisti interpretiraju, u ime najboljih ideja greškom izvršeni određeni zločini, pa makar to bili ratni zločini ili genocid! To za Pekića nije pravi patriotizam i to po njemu nijesu pravi borci jedne ideje, već moralne kukavice u potrazi za alibijem. Kako ovo snažno odzvanja u osvit naših “parlametarnih izbora pod maskama”!

Da se zbog ovakve konstelacije društvenih odnosa ovđe “jedino može pošašaviti” najbolje je ilustrovao popularni beografski grafit iz 90-ih, čiju semantiku ovdašnje političke elite brišu iz svojih blatnjavih biografija - Ko do sada nije poludeo taj nije normalan!

Prozno iscrtavanje našeg bolesnog kolektivizma i njegovog uticaja na naše “simuliranje pravog života” Pekić je iznova započinjao sa poukom da su naši životi naslijeđeni i da su kao takvi određeni “genetičkim zakonima jedne promašene istorije”. Zapravo, nikada na ovim prostorima slobodno iskazana volja i snaga racija nije mogla odnijeti valjanu prevagu nad omeđenim zajedništvom. Taj “nesklad opšti i potpun”, ispisaće će Pekić, “onemogućuje svaki slobodan izbor u okvirima datog životnog klišea”. Pošto je bjekstvo jedini izbor, Rambo Amadeus je s pravom ispjevao svojevrsnu glosu ovom stavu - Otiš’o je svak ko valja / Neki vani, a neki ka nebu / Ostala je samo fukara i raja / I mi sa njima, na bijelom ‘lebu.

Nagrađivani književnik impozantnog opusa, akademik sa iskustvom političkog disidenta i psiholog koji je ostvario zapaženu pozorišnu, radijsku i filmsku karijeru, imao je jasnu predstavu da “svet malih ljudi na velike istine nije spreman” i da “demokratija statistički izjednačuje glupost s razumom, a idiotima, samo ako ih je dovoljno dopušta da upravljaju svetom”. Nama, koji želimo ponuđeni razgovor iz uvodnog citata, preostaje samo pokušaj da u vremenu u kojem “u jurnjavi za lovom ni život ni obraz više ništa ne znače” iskoračimo iz “unutrašnjosti kruga koji nam je određen”. Budimo malo više čovjek koji slobodno izazi iz okvira nacionalne, vjerske, ideološke i svake druge pripadnosti ili nametnute vrijednosti!

( Neđeljko Necko Đurović )