Razlika između Runjaninove i Tompsonove Hrvatske

Države su kao kobasice - ostala mi je urezana metafora mog profesora istorije iz križevačke gimnazije dok je Jugoslavija, ona velika, još postojala - ako hoćeš da ih voliš ne bi trebalo mnogo da se upuštaš u proučavanje njihovog nastanka. Po teoriji mog profesora, poznavaoci istorije se po tome razlikuju od prodavaca jeftinog patriotizma, kako je on apostrofirao nacionalizam. Ko poznaje dobro istoriju svoje države, mora da ima jak stomak, da bi je voleo, baš kao oni što i dalje vole da jedu kobasice iako znaju od čega i kako se prave.

Istorije svih država su prepune sakrivenih kostura po ormanima. Iza velikih junačkih, herojskih priča često se kriju ubice, kriminalci, secikese, egocentrični manijaci, patološki lažovi, frustrirani mediokriteti, kukavice, osobe sa ozbiljnim psihijatrijskim dijagnozama. Posle dođu “epigoni” raznih kalibara da izglancaju istoriju, od “guslara” do Vilijama Šekspira koji je za račun Tjudora izvrgao ruglu poslednjeg plantagenetskog kralja Ričarda III, to je onaj što je davao, po Šekspiru, kraljevstvo za konja.

U kreiranju snažnog patriotskog osećanja se primenjuje isto pravilo kao u propagandi za igre na sreću: u prvi plan se stavljaju dobitnici i tako se stvara varljivo uverenje da svi dobijaju, od jednog srećnog dobitnika mi ne vidimo milione drugih gubitnika, i zato nastavljamo da kupujemo loz. Po istom principu se u školskim programima i nacionalnim narativima veličaju svetle i pozitivne stranice nacionalnih istorija a sve ostale se prećutkuju, one koje ne mogu da se prećute se negiraju, ako ne mogu da se negiraju onda se relativizuju, ako ne mogu da se relativizuju onda se redimenzioniraju, ako ne mogu ni da se ni redimenzioniraju onda im se daje drugačiji kontekst, ako ni to nije moguće onda se pribegava klasičnoj: a šta su oni nama uradili?

Stvaranje novih država u pepelu bivše Jugoslavije, sa poslovičnom glorifikacijom vlastitog naciona i demonizacijom drugih, savršeno se uklapa u metaforu s početka teksta. Dovoljno je pogledati ko su bili izvođači radova u ostvarivanju “nacionalnih ciljeva” među Srbima, Crnogorcima, Hrvatima, Bošnjacima, Albancima. Što bi francuski filozof Elvesijus rekao za hrišćanske svece: ”Kada se pregledaju spiskovi njihovih svetaca (u ovom slučaju nacionalnih heroja), pronalaze se hiljade imena blagoslovenih delinkvenata”. Hrvatska, kao i svaka država, ima potrebu da ispegla svoju istoriju i da joj učvrsti korene i zato po istom obrascu kao Titova Jugoslavija Narodnooslobodilačku borbu predstavlja Domovinski rat. Pozivanje na kralja Tomislava i srednjovekovnu Hrvatsku ima isto smisla i verodostojnosti koliko i srpsko pozivanje na Nemanjiće ili crnogorsko na Duklju i nema taj patos kao bliža povest.

U suštini, Hrvati bi mogli da grade svoje jedinstvo, nacionalni i državni ponos na Banu Jelačiću i revoluciji iz 1848. godine u kojoj su udareni temelji moderne Hrvatske. Problem je što ako bi se hrvatski nacionalizam zasnivao na hrvatskom banu Jelačiću onda bi došao u direktan sukob sa svojim današnjim pogonskim gorivom: odnosu prema Srbima. Ban Jelačić nije samo rođen u Petrovaradinu - što bi po parametrima zvaničnog Zagreba primenjenim na Nikolu Teslu, značilo da je ban bio i Srbin koliko i Hrvat - nego je bio i istinski prijatelj i saborac sa Srbima, među njima i sa patrijarhom Josifom Rajačićem koji ga je krunisao za hrvatskog bana.

Josif Runjanin je komponovao između himne Hrvatske “Lijepa naša domovino” i posvete banu Jelačiću “Ljubimo te naša diko” i pesmu “Rado ide Srbin u vojnike”. Buđenje Hrvatske i njenog patriotizma u XIX veku je opevao kompozitor poreklom iz okoline Loznice, rađanje Republike Hrvatske obeležio je Marko Perković Tompson sa svojim opusom. U razlici između njih dvojice leži diskrepanca između Hrvatske kakva je mogla biti i one koja je postala. Mržnja između Srba i Hrvata nije iskonska, ona je perfidno indukovana od strane Mađara i Austrijanaca. Tokom Austrougarske monarhije implementirana je klasična taktika hegemona prema potčinjenima - “divide et impera”: Austrijanci su huškali Hrvate na Srbe u Dalmaciji i Bosni i Hercegovini a Mađari u Slavoniji i ostatku Hrvatske.

Pesma “Ustani, bane” nije ispevana protiv Srba nego protiv Mađara i pokušaja mađarizacije a ne posrbljivanja Hrvatske. Ante Starčević i njegovi pravaši su imali veoma mali broj sledbenika sve dok Budimpešta i Beč nisu shvatili da na razbuktavanju hrvatskog nacionalizma i njegovom skretanju oštrice od Mađara ka Srbima, mogu da profitiraju. Za Austriju je novonastala Kraljevina Italija predstavljala realnu opasnost a italijanski iredentisti u Dalmaciji i Istri pretnja njenom teritorijalnom integritetu. Zato je Beč zaigrao na kartu Hrvata, raspaljivajući njihov nacionalizam protiv Italijana i Srba.

Strahote XX veka i zločini koji su se dogodili na prostoru nekadašnje Jugoslavije su direktan proizvod kukavičijeg jaja šovinizma koji su austrijski i mađarski vladari posejali među jugoslovenskim narodima pokušavajući da spasu njihovo umiruće carstvo na prelazu iz XIX u XX stoleće.

Tako je Hrvatima ostao samo Domovinski rat koji je samo našminkano i prihvatljivije ime za rat protiv hrvatskih građana druge nacionalnosti. U ratovima na prostoru bivše Jugoslavije hrvatski Srbi su posle Bošnjaka najveće žrtve. Danas su svi zaboravili da su Srbi u Hrvatskoj na prvim višestranačkim izborima u ogromnoj većini glasali za SDP Ivice Račana a ne za Srpsku demokratsku stranku. SDS je u srpskim sredinama pobedio samo u Kninu, Obrovcu i Donjem Lapcu.

Sudbine trojice lidera i osnivača SDS-a, Jovana Raškovića, Dušana Zelenbabe i Jove Opačića, su paradigma horora u kome su se hrvatski Srbi našli između dva jugoslovenska piromana Slobodana Miloševića i Franje Tuđmana: Rašković je umro zbog odgovornosti koju je osećao, Zelenbaba je posle prebijanja od strane Miloševićevih opričnika emigrirao u Kanadu, a Opačić se vratio u svoje selo Plavno, na kraju sveta, između Dinare i Velebita.

Miloševićev režim nije želeo da dozvoli hrvatskim Srbima da pokušaju da pronađu “modus vivendi” sa Zagrebom, a Tuđmanov nije imao nameru da im pruži šansu da ostanu u svojoj zemlji. Jednostavno, hrvatski Srbi su po Miloševiću i Tuđmanu imali tri izbora: smrt, izbeglištvo ili da budu građani drugog reda. Sudbina Republike Srpske Krajine je ogledalo srpskog nacionalizma, kao što je Marko Perković Tompson zrcalo hrvatskog društva: potvrda ispravnosti Krležine opaske o srpskom junaštvu i hrvatskoj kulturi. Zato se oni idealno sreću u Kninu, još od 1995. godine.

( Željko Pantelić )